Το ημερολόγιο γράφει 8 Μαρτίου και το μυαλό πάει πίσω στους αγώνες που δόθηκαν για να αποκτήσουν οι γυναίκες…τα αυτονόητα δικαιώματα που κάποτε όχι μόνο δεν ήταν δεδομένα αλλά θεωρούνταν και παράλογα.
Έτσι και οι τέχνες…ήταν ένας δρόμος κλειστός για τις γυναίκες. Στο αρχαίο ελληνικό δράμα αλλά και στο Σεξπηρικό θέατρο άντρες ενσάρκωναν και τους γυναικείους ρόλους…
«Τρέξατε, τρέξατε, απόψε στο θέατρο το ρόλο της γυναίκας θα παίξει αληθινή γυναίκα…» Ήταν η σοκαριστική είδηση που μετέδιδε ο ντελάλης το 1840 στους δρόμους της Αθήνας. Η Αικατερίνη Παναγιώτου από την Ήπειρο είναι η πρώτη Ελληνίδα επαγγελματίας ηθοποιός που ανέβαινε στη σκηνή στο έργο «Αριστόδημος» του Monti.
Στην Κύπρο ως πρώτη γυναίκα ηθοποιός καταγράφεται η Μαρία Ελευθερίου Γκαφιέρο, εξ Ελλάδος ορμώμενη, στις αρχές του 20ου αιώνα.
Η πρώτη Κύπρια θεατρική συγγραφέας θα καθιερωθεί η Πολυξένη Λοϊζιάς, με το δραματικό ειδύλλιο «Η Δούλη Κύπρος» το 1890. Είναι η διευθύντρια του παρθεναγωγείου Λεμεσού και η πρωτοπόρος φεμινίστρια που θα συμβάλει σε τεράστιο βαθμό στη γυναικεία χειραφέτηση. Δημιουργεί το πρώτο γυναικείο σωματείο, ιδρύει το πρώτο γυναικείο γυμναστήριο, θα εισάγει τη γυναικεία άθληση στα σχολεία και θα εκδώσει την πρώτη γυναικεία περιοδική έκδοση, μέσω της οποίας θα διεκδικεί ίσα δικαιώματα.
Φτάνουμε στο 1909 με μια τολμηρή για την εποχή κίνηση. Ανεβαίνει στο θέατρο Παπαδοπούλου η αρχαία τραγωδία «Ηλέκτρα» από το Παγκύπριο Γυμνάσιο και το Παρθεναγωγείο Φανερωμένης. Στην παράσταση λαμβάνουν μέρος μαθήτριες. Αυτό προκαλεί έναν μεγάλο θεατρικό σάλο, δεν αρκούσε όμως για να κλείσουν οι κουίντες. Ακολουθούν κι άλλα σχολεία και ο αριθμός των μαθητριών που λαμβάνουν μέρος μεγαλώνει.
Δεκαετία του ’30 η Μαρίκα Βάζα γίνεται πρώτη γυναίκα που αναλαμβάνει ρόλο σκηνοθέτριας στα κυπριακά χρονικά. Είναι η εποχή που οι προκαταλήψεις αφήνουν ελάχιστες γυναίκες να ανέβουν στο σανίδι.
Τριάντα χρόνια μετά οι προκαταλήψεις δεν εκλείπουν, όσες γυναίκες ασχολούνται με το θέατρο είναι παντρεμένες με ανθρώπους του χώρου. 1960, επιστρέφει στο νησί η 25χρονη τότε Μόνικα Βασιλείου με σπουδές υποκριτικής και σκηνοθεσίας και γράφει καινούργια σελίδα στην κυπριακή σκηνή, σκηνοθετεί, παίζει και συγκεντρώνει πολύ καλές κριτικές.
Ούτε ένας αιώνας δεν έχει περάσει από τότε που άρχισε να εδραιώνεται η θέση της γυναικείας δημιουργού στο χώρο της ελληνικής μουσικής. Δεκαετία του ’30, του ’40, του ’50. Ο Βασίλης Τσιτσάνης καταρρίπτει τα στερεότυπα του ρεμπέτικου πάλκου και αναδεικνύει σπουδαίες γυναικείες φωνές, Στέλλα Χασκίλ, Μαρίκα Νίνου, Σωτηρία Μπέλου, φωνές που θα σπάσουν τα στεγανά.
Την ίδια εποχή, απευθυνόμενη σε έναν άλλο κόσμο…η θρυλική Δανάη Στρατηγοπούλου που άνοιξε το δρόμο σε άλλες σπουδαίες δημιουργούς.
Κύπρος 1945. Η Καμράν Αζίζ αρχίζει τις πρώτες μουσικές της μεταδόσεις στο ραδιόφωνο και γίνεται η πρώτη Τουρκοκύπρια συνθέτρια και γυναίκα μουσικός που έπαιξε δημόσια μουσική.
Μια εικόνα κυπριακού παραδοσιακού χορού μπορεί να καθρεφτίσει την τότε κοινωνική θέση της γυναίκας. Οι γυναικείοι κυπριακοί χοροί είναι ήρεμοι, σεμνοί, σοβαροί. Εκφράζουν μια υποταγή και συγκρατημένη περηφάνεια σ' αντίθεση με τους αντρικούς.
Άβατος και ο δρόμος των εικαστικών για τις γυναίκες και έτσι παρέμεινε μέχρι τη δεκαετία του ’30, όταν η Λουκία Νικολαΐδου, με όπλο το πινέλο της θα σπάσει τα στερεότυπα της εποχής και τον ανδροκρατούμενο χώρο της τέχνης και θα γίνει η πρώτη Κύπρια ζωγράφος, η οποία μάλιστα θα ρίξει χρώμα στον καμβά της στο Παρίσι, παρουσιάζοντας πρωτοπόρα έργα… «χαράσσοντας» έτσι το μονοπάτι αυτό και για τις υπόλοιπες Κύπριες.
Το 1934 θα παρουσιάσει την πρώτη της έκθεση στην Κύπρο. Ακολουθεί η Καίτη Στεφανίδου, μια από τις πρώτες σημαντικές παρουσίες της ζωγραφικής του τόπου μας.
Στη βιομηχανία του κινηματογράφου οι γυναικείοι ρόλοι ακολουθούν τις νόρμες της κάθε εποχής. Το ’30 θα δούμε γυναίκες φιλόδοξες και ανεξάρτητες, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η έβδομη τέχνη θα παρουσιάσει τις femmes fatales, τέτοια επιχειρεί να είναι και Μονρόε που όμως στο ανδροκρατούμενο Χόλιγουντ υπερισχύει η αισθησιακή της πλευρά.
Η πραγματική επανάσταση έρχεται μετά το 2000, όταν σπάει πλέον το αντρικό άβατο και οι γυναίκες γίνονται υπερηρωίδες, με πρώτη την Ούμα Θέρμαν και το Kill bill.
Το 1996 θα δούμε στην μεγάλη οθόνη την ταινία «Δρόμοι και Πορτοκάλια» σε σκηνοθεσία Αλίκης Δανέζη Κνούτσεν, ίσως η πρώτη κυπριακή ταινία από γυναίκα σεναριογράφο και σκηνοθέτρια.
Σήμερα, είναι σαφώς βελτιωμένες οι συνθήκες ωστόσο υπάρχει ακόμα αρκετός δρόμος να διανύσουμε για να φτάσουμε στην ισότητα των φύλων, χωρίς να εξαιρούνται οι γυναίκες στο χώρο των τεχνών. Κύριο όμως αίτημα των καλλιτεχνών στον τόπο μας είναι η κατοχύρωση του επαγγέλματος τους.
Για τα δεμένα χέρια σου, πού έχεις
όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω,
σε λέω γυναίκα.
Σε λέω γυναίκα
γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη.
