Της Δρος Ζωής Νικολάου
Στοματικού και Γναθοπροσωπικού Χειρουργού
Οι ασυμμετρίες είναι ένα σύνηθες φαινόμενο και συναντιέται σχεδόν παντού στη φύση. Τόσο στους ανθρώπους, όσο και στα ζώα παρατηρούνται ασυμμετρίες ανατομίας και συμπεριφοράς. Η Ασυμμετρία σηματοδοτεί την ανομοιογένεια μεταξύ ομόλογων στοιχείων που αλλάζουν την ισορροπία μεταξύ των δομών.
Για να γίνει ευκολότερα αντιληπτό, η διαφορά μεταξύ δεξιόχειρων και αριστερόχειρών είναι ένα απλό παράδειγμα συμπεριφορικής ασυμμετρίας στο ανθρώπινο είδος. Ενώ, ανατομικές ασυμμετρίες έχουν διαπιστωθεί στον εγκέφαλο, στις κλείδες, στις πλευρές, στα οστά, καθώς βέβαια και στο πρόσωπο μεταξύ δεξιάς και αριστερής πλευράς.
Η κάθε ασυμμετρία συνοδεύεται και από το δικό της βαθμό απόκλισης. Συγκεκριμένα, το πρόσωπο συνήθως παρουσιάζει μια ήπια απόκλιση της συμμετρίας η οποία είναι γνωστή σαν σχετική συμμετρία, υποκλινική ασυμμετρία ή φυσιολογική ασυμμετρία. Ενώ, αν η απόκλιση είναι μεγαλύτερη των 2-4 χιλιοστών τότε αυτή είναι έκδηλη και έντονη. Οι ασυμμετρίες του προσώπου εμφανίζονται σε διάφορες μορφές και με διαφορετικές αιτιολογίες.
Σε ποια σημεία εμφανίζονται συνήθως οι ασυμμετρίες; Στο άνω πρόσωπο το ποσοστό των ασυμμετριών δεν ξεπερνάει το 5% ενώ 36% των ασυμμετριών εντοπίζονται στο μέσο πρόσωπο και τέλος, το μεγαλύτερο ποσοστό ασυμμετριών του προσώπου (74%) παρατηρείται στο κάτω πρόσωπο και κυρίως στην περιοχή της κάτω γνάθου. Τα μέρη του προσώπου υποβάλλονται σε ανάπτυξη με διμερή συμμετρία. Σπάνια όμως, λόγω διάφορων βιολογικών παραγόντων και άλλων περιβαλλοντικών ανωμαλιών, ενδέχεται να παρουσιαστούν ασυμμετρίες.
Ποια είναι όμως η αιτιολογία των ασυμμετριών του προσώπου και πως ταξινομούνται; Οι παράγοντες είναι κυρίως συγγενικοί, επίκτητοι ή αναπτυξιακοί. Σχετικά με τις ασυμμετρίες του κάτω προσώπου, αυτές μπορούν να ταξινομηθούν σύμφωνα με την μορφολογία (σε υπερπλασία και υποπλασία) και σύμφωνα με την αιτιολογία (σε συγγενείς, αναπτυξιακές και επίκτητες).
Συγγενείς ασυμμετρίες θεωρούνται η ημιπροσωπική μακροσωμία και άλλοι συγγενείς παράγοντες. Αναπτυξιακές ασυμμετρίες του κάτω προσώπου που θεωρούνται η υπερπλασία κονδύλου που προκαλεί (προγναθισμό με απόκλιση και ημιπροσωπική υπερτροφία). Για παράδειγμα, η υπερπλασία κονδύλου, η ημιγναθιαία επιμήκυνση και η ημιγναθιαία υπερπλασία, είναι ανωμαλίες που εμφανίζονται μετά την ηλικία των 5-8 χρόνων. Συμπληρωματικά, οι ασυμμετρίες του κάτω προσώπου που θεωρούνται επίκτητες, μπορεί να προκληθούν είτε λόγω τραύματος, είτε λόγω μονόπλευρης νεανικής αγκύλωσης, είτε λόγω κύστεων και όγκων είτε και λόγω μονόπλευρης κονδυλολυσίας.
Πότε όμως οι ασυμμετρίες προσώπου χρίζουν αντιμετώπισης; Στις περιπτώσεις όπου δημιουργούνται λειτουργικά, αισθητικά ή και ψυχολογικά προβλήματα, τότε συνίσταται Ορθοδοντική και χειρουργική επέμβαση για θεραπεία. Στην περίπτωση κυρίως των λειτουργικών και αισθητικών προβλημάτων, υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που επιτρέπουν την χειρουργική αντιμετώπιση όπως είναι η ηλικία του ασθενή, ο βαθμός της ασυμμετρίας, ο αισθητικός παράγοντας και η σημαντικότητα του, καθώς και τα αποτελέσματα του σπινθηρογραφήματος. Το σπινθηρογράφημα δηλώνει αν έχουμε μια ενεργή υπερπλασία ή όχι.
Για την επιτυχή αποκατάσταση του προβλήματος ο ασθενής είναι σημαντικό πρώτα να συζητήσει το πρόβλημα με τον / την γιατρό του σε μια προσωπική συνέντευξη. Τα παράπονα του ασθενή, καθώς και οι προσδοκίες πρέπει να προσδιορίζονται προσεκτικά και με λεπτομέρεια. Ακολούθως, θα πρέπει να προχωρήσουν στις σχετικές εξετάσεις, καθώς είναι ορθό να αξιολογηθεί μεταξύ άλλων τόσο ο λειτουργικός παράγοντας και η οδοντική και σκελετική κατάσταση, όσο και οι μαλακοί ιστοί της περιοχής.
Απαιτείται ενδελεχής εξωστοματική κλινική εξέταση, καθώς και ενδοστοματική εξέταση που περιλαμβάνουν προσεκτική μελέτη των ανατομικών στοιχείων του προσώπου κ.ο.κ.
Πέραν από το σπινθηρογράφημα που αναφέραμε πιο πάνω, άλλα διαγνωστικά εργαλεία είναι τα γύψινα εκμαγεία, οι ακτινογραφίες, οι φωτογραφίες, η τομογραφία των οστών καθώς και το 3D CBCT το οποίο επιτρέπει τη λεπτομερή διάγνωση με χαμηλή ακτινοβολία και την διευκόλυνση δημιουργίας τρισδιάστατων πρωτότυπων βιομοντέλων σε δύσκολες περιπτώσεις.
Συμπληρωματικά, οι οδοντικές ή και οι λειτουργικές ασυμμετρίες απαιτούν μόνο ορθοδοντική θεραπεία, ενώ οι σκελετικές ασυμμετρίες απαιτούν συνδυασμό ορθοδοντικής και χειρουργικής θεραπείας.
Πιο συγκεκριμένα ως προς τη χειρουργική αντιμετώπιση, αυτή αφορά τις οστεοτομίες πάνω και κάτω γνάθου, την ορθογναθική χειρουργική, την κονδυλεκτομή και την αποκατάσταση της Κ.Γ.Δ με οστικά μοσχεύματα αποκατάστασης του περιγράμματος της κάτω γνάθου και των ζυγωματικών με μoσχεύματα από το κρανίο ή το λαγόνιο οστούν. Επιπρόσθετα, άλλες χειρουργικές προσεγγίσεις είναι μέσω των μεθόδων διατατικής οστεογένεσης, που μπορούν να εφαρμοστούν και σε πολύ μικρή ηλικία, η γενειοπλαστική, καθώς επίσης μεταμόσχευση λίπους. Γενικά, οι πιθανές επιλογές θεραπείας ποικίλουν, ανάλογα με τον τύπο και τα χαρακτηριστικά της ασυμμετρίας.
Τέλος, με την εξέλιξη της τεχνολογίας, είμαστε σε θέση σήμερα να μπορούμε να σχεδιάζουμε από πριν το κάθε χειρουργείο ξεχωριστά, με τρισδιάστατη οργάνωση και απεικόνιση (3D Virtual planning) για το κάθε περιστατικό. Αυτή την τεχνική, την ακολουθούμε με απόλυτη επιτυχία εδώ και μερικά χρόνια στο Κυπριακό Κέντρο Στοματικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής.
