Γυναικοκτονίες. Άλλοι επιμένουν ότι είναι ανθρωποκτονίες και άλλοι τονίζουν τη διαφορά επισημαίνοντας ότι πρόκειται για γυναίκες που “σβήνουν” στα χέρια αντρών. Στον απόηχο της σωρείας γυναικοκτονιών στην Ελλάδα, φέρνουμε το φαινόμενο στα κυπρακά δεδομένα και εξετάζουμε τόσο τα στοιχεία στη χώρα μας όσο και το πως η Αστυνομία αντιμετωπίζει το συγκεκριμένο θέμα. Χαρακτηριστικό της έκτασης που έχει λάβει το γεγονός ότι η ίδια η Αστυνομία αναφέρεται σε είκοσι γυναικοκτονίες στην Κύπρο τα τελευταία τρία χρόνια.

Για το λόγο αυτό, απευθυνθήκαμε στην Υπαστυνόμο Εύη Νικολάου, Υπεύθυνη Κλάδου Χειρισμού Θεμάτων Βίας στην Οικογένεια & Κακοποίησης Ανηλίκων – Υποδιεύθυνση Διαχείρισης Υποθέσεων Ευάλωτων Προσώπων (Υ.Δ.Υ.Ε.Π.).

Γυναικοκτονία. Ένας όρος ο οποίος δεν υφίσταται νομικά αλλά έχει μια πολύ συγκεκριμένη κοινωνική χροιά. Τι σημαίνει μια γυναικοκτονία;

Με απλά λόγια, γυναικοκτονία σημαίνει την δολοφονία μίας γυναίκας, επειδή είναι γυναίκα. Πράγματι, ο συγκεκριμένος όρος δεν υπάρχει στον Κυπριακό ποινικό κώδικα ή σε άλλη νομοθεσία, στην Κύπρο, τουλάχιστον, αλλά καλύπτεται από το κακούργημα της ανθρωποκτονίας, ένα από τα σοβαρότερα εγκλήματα που επιφέρει ποινή φυλάκισης δια βίου (Άρθρο 205, Κεφ. 154 – Ποινικός Κώδικας).

Όπως έχει ερμηνευθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αφορά την «ανθρωποκτονία γυναικών από πρόθεση επειδή είναι γυναίκες». Ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων, ορίζει τις Γυναικοκτονίες ως «δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας τους φύλου τους και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο, τον βασανισμό και τη δολοφονία γυναίκας ως αποτέλεσμα μισογυνισμού, τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών ως εγκλήματα για λόγους τιμής».

Έχουμε στοιχεία για γυναικοκτονίες στην Κύπρο; Τι μας μαρτυρούν;

Καθημερινά ανά τον κόσμο δολοφονούνται 137 γυναίκες. Αυτό δείχνουν τα στοιχεία που δόθηκαν από την Υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα. Όσον αφορά στις δολοφονίες γυναικών στην Κύπρο, σύμφωνα με τα ετήσια στατιστικά στοιχεία της Αστυνομίας, τα τελευταία 3 χρόνια, δηλαδή από το 2018 μέχρι και το 2020, δολοφονήθηκαν συνολικά 20 γυναίκες.

Είναι γεγονός ότι η βία στην οικογένεια και η βία κατά γυναικών (έμφυλη βία) αποτελεί ένα παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο με σοβαρές συνέπειες στην ζωή των θυμάτων, στα μέλη των οικογενειών τους αλλά και της κοινωνίας γενικότερα. Το φαινόμενο της βίας κατά γυναικών, θεωρείται από τις πιο διαδεδομένες και σοβαρές παραβιάσεις θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών (2017), 87,000 γυναίκες, παγκοσμίως, δολοφονήθηκαν και το αξιοσημείωτο εδώ είναι ότι, πέραν του ενός τρίτου των θυμάτων, δολοφονήθηκαν από νυν ή τέως συντρόφους τους.

Με απλά λόγια και συνοπτικά, ποια είναι η αντιμετώπιση της Αστυνομίας σε κάθε κλήση για βία σε μια οικογένεια;

Ο ρόλος της Αστυνομίας στην αντιμετώπιση τέτοιας φύσεως περιστατικών περιλαμβάνει κυρίως την επιβολή του νόμου, την προστασία και ασφάλεια των θυμάτων, την διερεύνηση των καταγγελιών και την ποινική δίωξη των παραβατών, με σκοπό την προσαγωγή τους ενώπιον της Δικαιοσύνης.

Η αντιμετώπιση της βίας στην οικογένεια, ως επίσης και η πρόληψη του φαινομένου αυτού, αποτελεί εδώ και χρόνια σημαντική προτεραιότητα της Αστυνομίας. Αυτό επιβεβαιώνεται και μέσα από μια σειρά από εξελίξεις που επήλθαν διαμέσου των χρόνων.

Συγκεκριμένα, το 2002 είχε συσταθεί ειδικό γραφείο στο Αρχηγείο Αστυνομίας, για τον χειρισμό θεμάτων πρόληψης και καταπολέμησης της βίας στην οικογένεια,  ο ρόλος του οποίου ήταν κυρίως συντονιστικός και εποπτικός, όσον αφορά τις υποθέσεις που διερευνούσαν οι Αστυνομικοί Σταθμοί και τα Επαρχιακά ΤΑΕ, σε παγκύπριο επίπεδο.  

Πρόσφατα το εν λόγω Γραφείο, ενισχύθηκε και εξελίχθηκε και τώρα υπάγεται στην νέα Υποδιεύθυνση που συστάθηκε στο Τμήμα Καταπολέμησης Εγκλήματος του Αρχηγείου Αστυνομίας, και πιο συγκεκριμένα στην Υποδιεύθυνση Διαχείρισης Υποθέσεων Ευάλωτων Προσώπων.  Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του, είναι η περαιτέρω αναβάθμιση της Αστυνομικής Εκπαίδευσης στα θέματα ευάλωτων προσώπων, η ανάπτυξη Πρωτοκόλλων και χρήσιμων εργαλείων που θα βοηθήσουν τα μέλη στον καλύτερο χειρισμό των υποθέσεων τους, η ανάπτυξη συνεργιών με συναρμόδιους φορείς και η παρακολούθηση και συντονισμός ενεργειών των Επαρχιακών Κλιμακίων Βίας στην Οικογένεια, τα οποία συστάθηκαν μετά από εισήγηση του τότε Γραφείου Βίας στην Οικογένεια και εγκρίθηκε η λειτουργίας τους από το νύν Αρχηγό Αστυνομίας.

Η σημασία που επιδεικνύει η Αστυνομία στα θέματα της βίας στην οικογένεια και η αποφασιστικότητας της, να αντιμετωπίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το φαινόμενο αυτό, αποδεικνύεται από την πιο πάνω απόφαση της Ηγεσίας να δημιουργήσει τα ειδικά Κλιμάκια Διερεύνησης τέτοιας φύσεως υποθέσεων σε κάθε Επαρχία. Το πρώτο Κλιμάκιο δημιουργήθηκε το Σεπτέμβριο του 2020 στην Λεμεσό, το δεύτερο τον Νοέμβριο του 2020 στην Λευκωσία και στις υπόλοιπες Επαρχίες από τον Φεβρουάριο του 2021.

Γνώμονας της Αστυνομίας είναι η άμεση διερεύνηση των υποθέσεων αυτών, η προστασία και ασφάλεια των θυμάτων και ο σεβασμός των δικαιωμάτων τους.

Πως μπορούμε επιτέλους να δώσουμε φωνή στα θύματα για να μιλήσουν και να καταγγείλουν τη βία;

Το έγκλημα της βίας στην οικογένεια είναι ένα από τα εγκλήματα που η έκταση τους δεν μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια και γενικά αυτό είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο, μέσα από έρευνες, ότι τα στατιστικά στοιχεία αποδίδουν ένα μέρος του προβλήματος καθότι υπάρχει διστακτικότητα στην καταγγελία από τα θύματα για διάφορους λόγους, άρα υπάρχει ένας μεγάλος σκοτεινός αριθμός για τα αδικήματα αυτά.

Πιστεύω πως με την δημιουργία των Επαρχιακών Κλιμακίων Διερεύνησης Υποθέσεων Βίας στην Οικογένεια, η Αστυνομία ενισχύει τη φωνή των θυμάτων. Απώτερος στόχος μας, είναι μέσα από την εξειδίκευση των μελών μας και τον επαγγελματισμό τους, να αυξήσουμε το επίπεδο της εμπιστοσύνης των θυμάτων προς την Αστυνομία. Εκτιμώ πως αυτό έχει ήδη διαφανεί, λαμβάνοντας υπόψιν την αύξηση των περιπτώσεων που τυγχάνουν χειρισμού από τα Επαρχιακά Κλιμάκια.

Ως Αστυνομία, καλούμε τους πολίτες να προβαίνουν σε καταγγελίες και να ζητούν βοήθεια καλώντας είτε στο 199 ή 112 όταν χρειάζονται άμεσα την παρέμβαση της Αστυνομίας ή στην Γραμμή του Πολίτη στον αριθμό 1460 ή στον Αστυνομικό Σταθμό της περιοχής που διαμένουν ή ακόμα και στα Επαρχιακά Κλιμάκια Βίας στην Οικογένεια. Επιπρόσθετα μπορούν να επικοινωνήσουν (τηλεφωνικώς ή/και γραπτώς) με τον αρμόδιο Κλάδο Χειρισμού Θεμάτων Βίας στην Οικογένεια, του Αρχηγείου Αστυνομίας.

Μέχρι να έχουμε μια γυναικοκτονία, προηγείται συνήθως μια πολύχρονη πολλές φορές πάλη του θύματος με το θύτη και τελικά καταλήγει σε θάνατο. Που υστερούμε στο μεσοδιάστημα για να αναστρέψουμε την κατάληξη;

Δυστυχώς η διστακτικότητα των θυμάτων να καταγγείλουν τη βία (οποιασδήποτε μορφής) που δέχονται ή ακόμα και η μετέπειτα απόφαση τους να ανακαλέσουν τυχόν καταγγελίες τους (κάτι που παρατηρείται αρκετά συχνά) ή/και η άρνησή τους να συνεργαστούν με την Αστυνομία για να μπορέσει η Αστυνομία με την σειρά της να ενεργοποιήσει το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης, μπορεί να είναι επιζήμια. Σε τέτοιες περιπτώσεις βέβαια, η Αστυνομία όταν έχει μαρτυρία ή πληροφορία για άσκηση βίας στην οικογένεια, προχωρεί με την ολοκλήρωση της διερεύνησης της υπόθεσης και ανάλογα με την μαρτυρία που εξασφαλίζεται προωθεί τις υποθέσεις στην Νομική Υπηρεσία που αποφασίζει κατά πόσον υπάρχει μαρτυρία που δικαιολογεί την ποινική δίωξη των υπόπτων. Πέραν από την ποινική δίωξη, η Αστυνομία μεριμνά για την παραπομπή των εν δυνάμει θυμάτων σε άλλες αρμόδιες Υπηρεσίες όπως οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας ή/και ΜΚΟ που ασχολούνται με τα θέματα αυτά, για να ασκήσουν τις δικές τους αρμοδιότητες και εν τέλει να λάβουν πιο εξειδικευμένη βοήθεια.

Τα τελευταία χρόνια η Κύπρος έχει κάνει κάποια βήματα. Ας τα δούμε όμως πρακτικά. Η «Γεωργία», μια γυναίκα στην Ελλάδα που κακοποιείτο από το σύζυγό της βρήκε τη δύναμη να τον καταγγείλει ωστόσο άλλαξε γνώμη όταν αντιλήφθηκε ότι πιθανόν να αποφυλακιζόταν και να τη σκότωνε. Αν η περίπτωση της «Γεωργίας» ήταν στην Κύπρο, πως θα άλλαζαν τα δεδομένα;

Από την στιγμή που γίνεται μία καταγγελία στην Αστυνομία για περιστατικό βίας στην οικογένεια, ξεκινά άμεσα η διερεύνηση της υπόθεσης και συγκεκριμένα η Αστυνομία προχωρεί με την συλλογή/εξασφάλιση μαρτυρίας. Η κύρια μαρτυρία, είναι η κατάθεση του θύματος και ανάλογα με το αδίκημα που έχει διαπραχθεί, την σοβαρότητα του και την εκτίμηση της επικινδυνότητας που γίνεται με την χρήση ειδικού Πρωτοκόλλου Αξιολόγησης Επικινδυνότητας σε περιπτώσεις συζύγων, συμβίων, συντρόφων (νύν ή/και πρώην) η Αστυνομία προχωρεί με τη λήψη αναγκαίων μέτρων π.χ. να αποταθεί στο Δικαστήριο για έκδοση δικαστικού εντάλματος σύλληψης, έκδοσης περιοριστικών μέτρων, οπλοκατοχή κ.α. Αξίζει να σημειωθεί ότι το εν λόγω Πρωτόκολλο περιλαμβάνει κάποια σημαντικά κριτήρια /δείκτες που τείνουν να αυξάνουν την επικινδυνότητα/ρίσκο, καθώς και την ευάλωτη κατάσταση εμπλεκομένων προσώπων. Μεταξύ αυτών που σχετίζονται και με την υπόθεση της «Γεωργίας» είναι, η διατύπωση συγκεκριμένων απειλών θανάτωσης του θύματος, η άσκηση βίας με χρήση αντικειμένου ή όπλου, η εξελικτική κλιμάκωση της συχνότητας και έντασης της ασκούμενης βίας, η εγκυμοσύνη ή πρόσφατος τοκετός θύματος, η κοινωνική απομόνωση του θύματος, η έντονη ζήλια ή και παρενοχλητική παρακολούθηση θύματος κ.α.

Η Αστυνομία αποκτά ένα νέο όπλο, την εφαρμογή Ελπίς, πότε θα είναι διαθέσιμη και πως νομίζετε ότι θα αλλάξει τα δεδομένα;

Η πλατφόρμα ΕΛΠΙΣ έχει αναπτυχθεί από την CYTA και στο παρόν στάδιο βρίσκεται σε δοκιμαστικό περιβάλλον για να επιλυθούν κάποια τεχνικά, αλλά ουσιώδη προβλήματα που έχουν εντοπιστεί, ώστε να λειτουργήσει ορθά.

Η δημιουργία της εν λόγω πλατφόρμας ήταν μία ιδέα της Αστυνομίας με σκοπό την πρόληψη και κυρίως την αντιμετώπιση του φαινομένου της Βίας στην Οικογένεια και της Κακοποίησης Ανηλίκων, παρέχοντας την δυνατότητα στα θύματα τέτοιας φύσεως εγκλημάτων, τα οποία δεν μπορούν να επικοινωνήσουν τηλεφωνικώς ή να επισκεφθούν τους Αστυνομικούς Σταθμούς, να επικοινωνήσουν άμεσα με την Αστυνομία για βοήθεια, μέσω ενός ασφαλισμένου, για αυτούς καναλιού, ειδικότερα όταν δεν μπορούν να αποταθούν στις αρμόδιες υπηρεσίες λόγω της φυσικής παρουσίας του δράστη στον ίδιο χώρο, του δράστη ή με επιτόπια επίσκεψη στον οικείο Αστυνομικό Σταθμό.

Λαμβάνονται οποιαδήποτε άλλα μέτρα για αντιμετώπιση του φαινομένου;

Η Αστυνομία συνεχίζει τις προσπάθειες για βελτίωση και ενίσχυση των μέτρων που λαμβάνει στις περιπτώσεις χειρισμού τέτοιων υποθέσεων, με γνώμονα πάντοτε την αύξηση του επαγγελματισμού της (εκπαίδευση, γνώσεις, εξειδίκευση) και την εδραίωση του αισθήματος ασφάλειας στους πολίτες. Σε αυτό το πλαίσιο, δίδεται πολύ μεγάλη έμφαση και στην ενδυνάμωση της συνεργασίας με όλους τους συναρμόδιους φορείς, καθότι το ζήτημα αυτό είναι πολυδιάστατο και λόγω της ιδιαιτερότητάς/ιδιομορφίας του, καμία υπηρεσία από μόνη της δεν μπορεί να επιφέρει ουσιαστικό αποτέλεσμα.