Μπορεί να διανύουμε μια περίοδο με χαμηλές θερμοκρασίες, ωστόσο ο χειμώνας που φτάνει σιγά-σιγά στο τέλος του, ήταν ένας από τους πιο θερμούς στα χρονικά. Ο Δεκέμβριος και ο Ιανουάριος “έκλεισαν” σε θερμοκρασίες ρεκόρ, με τον υδράργυρο να μένει σε αρκετά ψηλά επίπεδα και την βροχόπτωση ανύπαρκτη.

Η κλιματική κρίση είναι γεγονός με τα σημάδια της να είναι εμφανή στην καθημερινότητά μας, κάτι το οποίο φέρνει στην επιφάνεια ζητήματα που ούτε καν είχαν περάσει από το μυαλό μας ότι θα επηρεάζονταν. 

Μιλήσαμε με τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Κέντρου Κλιματικής και Ατμοσφαιρικής Έρευνας Δρ. Πάνο Χατζηνικολάου, ο οποίος μας έδειξε τα επίπεδα τα οποία βρισκόμαστε σήμερα σε σύγκριση με το παρελθόν, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για τη συνέχεια, “δείχνοντας” θερμοκρασίες Μπαχρέιν και συνθήκες ερήμου.

Τι δείχνουν οι μέχρι στιγμής μελέτες για την κλιματική κρίση ανά το παγκόσμιο; Σε ποια επίπεδα βρισκόμαστε;

H αλλαγή του κλίματος τις τελευταίες δεκαετίες εμφανίζεται σε αρκετά μέρη του κλιματικού συστήματος: ατμόσφαιρα, ωκεανοί, κρυόσφαιρα, βλάστηση και οικοσυστήματα. Η πιο χαρακτηριστική μεταβολή είναι αυτή της θερμοκρασίας του αέρα κοντά στην επιφάνεια της Γης, όπου κατά μέσο όρο σε όλο τον πλανήτη, τα τελευταία χρόνια, έχει αυξηθεί πάνω από 1 βαθμό Κελσίου (1° C) σε σχέση με την προ-βιομηχανική περίοδο (μέσα του 19ου αιώνα). Αυτή η παγκόσμια θέρμανση συνέβη κυρίως τις τελευταίες 4 δεκαετίες (μετά το 1980). Οι Εκθέσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) την αποδίδουν στην ενίσχυση του φαινομένου του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα εξαιτίας της αύξησης των εκπομπών των αερίων, όπως το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Οι ίδιες μελέτες συμπεραίνουν ότι εκτός από τον κυρίαρχο ρόλο των θερμοκηπικών αερίων, το μέγεθος και o συγχρονισμός αυτής θέρμανσης, επηρεάζεται, σε μικρότερο βαθμό, από την: παρουσία ατμοσφαιρικών σωματιδίων από αέρια ρύπανση ή ηφαιστειακές εκρήξεις, επίδραση της ηλιακής δραστηριότητας, κάλυψη επιφάνειας λόγω αλλαγών στην χρήση γης καθώς και από περιοδικές μεταβολές της ατμοσφαιρικής και ωκεανικής κυκλοφορίας λόγω της φυσιολογικής μεταβλητότητας του κλιματικού συστήματος.

Ποιες ενδείξεις έχουμε στην καθημερινότητά μας που μας φανερώνουν τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης;

Η αλλαγή του κλίματος αντανακλάται σε διάφορες εκφάνσεις της καθημερινότητας με κύρια αυτή των καιρικών φαινομένων και ακραίων τους. Όπως δείχνουν και επιστημονικές μελέτες του Ινστιτούτου Κύπρου, η Ανατολική Μεσόγειος/Μέση Ανατολή, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου, είναι περιοχή εμφάνισης θερμών επεισοδίων καύσωνα και έντονης ξηρασίας. Για παράδειγμα, όπως προκύπτει από μετρήσεις στον σταθμό του Τμ. Μετεωρολογίας στην Αθαλάσσα, τo 2020 καταγράφηκαν 48 ημέρες με μέγιστη θερμοκρασία (Tmax) μεγαλύτερη από 40° C, με νωρίτερη εμφάνιση την 16η Μαΐου και αργότερη την 7η Οκτωβρίου. Για το ίδιο έτος, οι μήνες Ιούλιος, Αύγουστος και Σεπτέμβριος ήταν οι θερμότεροι (κατά 3-5° C) από το 1983, με τον υδράργυρο να προσεγγίζει τους 46° C στις 4 Σεπτεμβρίου. Οι ακραίες αυτές συνθήκες επηρεάζουν αρνητικά τους πλείστους τομείς της κοινωνίας και της οικονομίας, π.χ. επιδρώντας στην υγεία των έμβιων όντων, προκαλώντας αύξηση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας για ψύξη και αυξάνοντας τον κίνδυνο δασικών πυρκαγιών.

Υπάρχουν γραφήματα που να δείχνουν τη σημερινή κατάσταση σε σύγκριση με τα φυσιολογικά επίπεδα;

Τα γραφήματα πιο κάτω στο κείμενο δείχνουν την σημερινή κατάσταση των αλλαγών της θερμοκρασίας παγκόσμια (Σχήμα 1 ετήσια) και στην Κύπρο (Σχήμα 2 για Ιούλιο και Σχήμα 3 ετήσια).

Σχήμα 2: Μεταβολή της μέγιστης θερμοκρασίας (μέσος όρος Ιουλίου) ανά έτος από τον σταθμό της Αθαλάσσας (μετρήσεις Τμήματος Μετεωρολογίας).

Σχήμα 3: Μεταβολή της μέγιστης θερμοκρασίας (ετήσιος μέσος όρος) ανά έτος από τον σταθμό της Αθαλάσσας (μετρήσεις Τμήματος

Χωρίς οποιεσδήποτε παρεμβάσεις, πως θα εξελιχθεί η κατάσταση;

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των κλιματικών μοντέλων και ανάλογα με την ένταση των διαφόρων σεναρίων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η ανοδική αυτή τάση της θερμοκρασίας θα συνεχιστεί και στα επόμενα χρόνια με πιθανές αρνητικές συνέπειες στο περιβάλλον και τις ανθρώπινες δραστηριότητες.  Όσο μεγαλύτερη είναι η παγκόσμια θέρμανση, τόσο περισσότερες, πιο επικίνδυνες και πιο κοστοβόρες θα είναι οι επιπτώσεις. Για θέρμανση μεγαλύτερη από  1.5 °C αναμένεται κλίμα με περισσότερους καύσωνες, επιμήκυνση της θερμής εποχής, δυσάρεστο για την ανθρώπινη υγεία και με μεγάλο οικονομικό κόστος (π.χ. από αυξημένη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για κλιματισμό τους καλοκαιρινούς μήνες). Για θέρμανση μεγαλύτερη από 2 °C, η οι συνθήκες ίσως καταστούν επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία και καταστροφικές για τις καλλιέργειες, με κατάρρευση αγροτικής παραγωγής.

Ανάλυση του Ινστιτούτου Κύπρου, δείχνει ότι το σενάριο των πολύ υψηλών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, σε μέρος της Κύπρου, μέχρι το τέλος του αιώνα, θα επιφέρει επίπεδα θερμοκρασίας και βροχόπτωσης που θα καταστήσουν το κλίμα ερημικό (άνυδρο και ζεστό). Ανησυχητικά συμπεράσματα προκύπτουν και από εφαρμογή της μεθόδου του χρονικού αναλόγου, δηλ. την έκφραση των αλλαγών στο κλίμα που προβάλλουν τα μοντέλα σε κάποια περιοχή για το μέλλον, με το ίδιο κλίμα που επικρατεί σε μια άλλη περιοχή στο παρόν. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το σενάριο των πολύ υψηλών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ο αριθμός των ζεστών ημερών (Tmax >  35 °C) ανά έτος στη Λευκωσία θα διπλασιαστεί από 60 σε περίπου 120 στο τέλος του αιώνα, συνθήκες που επικρατούν τώρα σε Κάιρο και Μπαχρέιν.

Μπορεί όντως να αντιστραφεί η κατάσταση;

Η κατάσταση είναι, αντιστρέψιμη σε βάθος χρόνου επειδή το CO2 που υπάρχει ήδη στην ατμόσφαιρα θα συνεχίσει να προκαλεί την θέρμανσή της για δεκαετίες, μπορεί όμως να συγκρατηθεί. Σύμφωνα με την πρόσφατη Έκθεση AR6 του IPCC, εάν εφαρμοστεί το σενάριο πολύ χαμηλών εκπομπών, έως το 2040, η παγκόσμια θέρμανση θα μπορέσει να περιοριστεί στον πλανήτη στους 1.5 °C. Σταθμός στην προσπάθεια αυτή ήταν η Συμφωνία του Παρισιού του 2015 που δεσμεύει 196 χώρες που την υπόγραψαν να καταβάλουν προσπάθειες για περιορισμό της ανόδου του παγκόσμιου μέσου όρου της θερμοκρασίας κάτω από το κρίσιμο κατώφλι των 1.5 °C . Πρέπει όμως να πούμε ότι η επιτυχής εφαρμογή των συμφωνιών μείωσης των ανθρωπογενών εκπομπών των θερμοκηπικών αερίων και η επιδιωκόμενη συγκράτηση της παγκόσμιας θέρμανσης συνοδεύονται από αβεβαιότητα που προκαλούν τα γεωπολιτικά γεγονότα και η μεταβλητότητα της παγκόσμιας οικονομίας και άρα των προτεραιοτήτων των κυβερνήσεων.

Γι αυτό, και ενώ συνεχίζονται οι προσπάθειες μείωσης των εκπομπών, παράλληλα επιβάλλεται η προετοιμασία για την προσαρμογή και την αντιμετώπιση των πιθανών κινδύνων από την αλλαγή του κλίματος. Σε αυτά τα πλαίσια, είναι σημαντική η πρωτοβουλία της Κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας, με συνδρομή του Ινστιτούτου Κύπρου στο επιστημονικό μέρος, για την Πρωτοβουλία για το Συντονισμό Δράσεων για την Αντιμετώπιση των Συνεπειών της Κλιματικής Αλλαγής στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή.