Με ένα συγκλονιστικό ρεπορτάζ η βρετανική εφημερίδα “Guardian” και ο κυριακάτικος “The Observer” φέρνουν στο φως αποσπάσματα-ντοκουμέντα από το βιβλίο της Ελληνοκύπριας δημοσιογράφου και συγγραφέως Ελίνας Σταματίου με τίτλο «14 Εγκλήματα μιας Αυτοκρατορίας», σε σχέση με τις δολοφονίες από βασανιστήρια 14 αγωνιστών της ΕΟΚΑ το ’55-59.

Όπως αναφέρει η Guardian τουλάχιστον 14 Κύπριοι (από 17 μέχρι 37 ετών) βασανίστηκαν και στη συνέχεια δολοφονήθηκαν από τις βρετανικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα 55-59.

Τα ανακαλυφθέντα στοιχεία που φέρνει στο φως το βιβλίο, σύμφωνα με το βρετανικό δημοσίευμα, εγείρουν νέα ερωτήματα για ένα άλλο συγκλονιστικό κεφάλαιο της αποικιακής ιστορίας της Βρετανίας.

Οι 14 αυτοί άνδρες συνελήφθησαν με την υποψία ότι ήταν μέλη της ΕΟΚΑ, ενώ φωτογραφίες από το Κρατικό Αρχείο της Κύπρου επιβεβαιώνουν τα σημάδια βασανιστηρίων στα σώματά τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, φαίνεται στις φωτογραφίες σύνθλιψη των γεννητικών τους οργάνων.

Μάρτυρας που είδε έναν από τους θανάτους αυτούς, είπε: «Είδα τους στρατιώτες να τραβούν τον Νίκο [Γεωργίου] από το κελί του, ήταν σχεδόν αναίσθητος και έβγαινε αφρός από το στόμα του. Εβγαζε έναν απαίσιο ήχο σαν λιοντάρι που γρυλίζει καθώς βρισκόταν ξαπλωμένος και ετοιμοθάνατος. Τον άφησαν να πεθάνει πάνω στο τσιμέντο».

Αν και οι ισχυρισμοί ότι ο βρετανικός στρατός χρησιμοποίησε βασανιστήρια κατά τη διάρκεια της κατοχής της Κύπρου, κυκλοφορούν εδώ και χρόνια, είναι η πρώτη φορά που βρετανικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών πληροφοριών, κατηγορούνται για εκστρατεία εξωδικαστικών δολοφονιών κατά την εξέγερση του 1955 – 1959.

Το 2019, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου κατέβαλε αποζημίωση 1 εκατ. λιρών σε 33 Κύπριους που ισχυρίστηκαν ότι βασανίστηκαν από βρετανικές δυνάμεις. Ανάμεσά τους ήταν και ένα κορίτσι, 16 ετών τότε, που είπε ότι βιάστηκε επανειλημμένα από στρατιώτες.

Παρόλο που η κυβέρνηση επέμεινε ότι η πληρωμή δεν ήταν «αποδοχή ευθύνης», οι νέες λεπτομέρειες οξύνουν την κατάσταση σχετικά με την πραγματική έκταση των φρικαλεοτήτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα και τον τερματισμό της βρετανικής αποικιακής κυριαρχίας στην Κύπρο, σημειώνει η Guardian.

«14 Crimes of an Empire»

Οι νέοι αυτοί ισχυρισμοί παρουσιάζονται στο βιβλίο, «14 Εγκλήματα μιας Αυτοκρατορίας» – «14 Crimes of Empire», που εκδόθηκε στην Κύπρο τον περασμένο Σεπτέμβριο στα ελληνικά, και το οποίο ερευνά τις συνθήκες πίσω από τον θάνατο των 14 αυτών ανθρώπων.

Η Ελίνα Σταματίου, η Κύπρια συγγραφέας που πέρασε τρία χρόνια ερευνώντας τους θανάτους των 14 ανδρών, είπε ότι η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου έπρεπε να αναγνωρίσει τον ρόλο της στη μοίρα αυτών των ανθρώπων.

«Πρέπει να αποδοθεί δικαιοσύνη. Πιστεύω επίσης ότι μια συγγνώμη προς τις οικογένειες των θυμάτων είναι σημαντική, ακόμα κι αν έρθει 65 χρόνια μετά. Οι πληγές των οικογενειών είναι ακόμα ανοιχτές», επισήμανε.

Μεταξύ των 14 αντρών ήταν και ο Γεώργιος Χριστοφόρου, 18 ετών, ο οποίος συνελήφθη στην Πάφο το 1958. Κρατούμενοι τον είδαν να συνοδεύεται σε ένα δωμάτιο ανακρίσεων και να βγαίνει από αυτό με το «πρόσωπο γεμάτο αίματα μη μπορώντας να περπατήσει». Ενας μάρτυρας κατέθεσε ότι άκουσε τον ανακριτή του 18χρονου να λέει: «Αν δεν μας πεις την αλήθεια, θα σε σκοτώσουμε». Οι φωτογραφίες του Χριστοφόρου από το νεκροτομείο δείχνουν το πρόσωπό του ματωμένο και παραμορφωμένο.

Τα ιατροδικαστικά έγγραφα αναφέρουν ότι πέθανε από εσωτερικά τραύματα στις 22 Νοεμβρίου «ενώ βρισκόταν υπό κράτηση από τραυματισμούς λόγω χτυπήματος ή πτώσης ή κάποιας άλλης μορφής βίας, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν πότε, πού, πώς και με ποιον τρόπο έλαβε τα τραύματα που του προκάλεσαν τον θάνατό του».

Ενας από τους νεότερους εκ των 14 θυμάτων που φέρεται να σκοτώθηκαν στα κρατητήρια από Βρετανούς ήταν ο 17χρονος Λούκας Λούκα, μέλος της ΕΟΚΑ που πέθανε στην Αμμοχώστου το 1958 μετά από άγριο ξυλοδαρμό από άγγλο στρατονόμο.

Οι φωτογραφίες από το νεκροτομείο δείχνουν σημάδια από χτυπήματα με ρόπαλο στην πλάτη του, με το θανάσιμο κτύπημα να εντοπίζεται στην αριστερή πλευρά του κεφαλιού του.

Ενας φίλος του Λούκα είπε ότι τον είδε να δέχεται επίθεση από τον Βρετανό στρατιωτικό, προσθέτοντας ότι συνέχισε να τον κτυπά παντού, «στο κεφάλι, στο σώμα».

Τους έσερναν από τα γεννητικά όργανα

Ο αγωνιστής της ΕΟΚΑ Μιχαλάκης Μουστάκας περιέγραψε πώς πέθανε στα κρατητήρια ο Νίκος Γεωργίου, 37 ετών, που συνελήφθη στο χωριό Πλάτρες.

Κρατούμενος σε ένα κελί δίπλα στον Γεωργίου, ο Μουστάκας είπε ότι τους ανάγκαζαν να κοιμούνται γυμνοί πάνω σε τσιμέντο, τους ταΐζαν ούρα, τους ξυλοκοπούσαν επανειλημμένα και τους έσερναν από τα γεννητικά τους όργανα.

Ο μάρτυρας, 86 ετών σήμερα, είπε ότι είδε τον Γεωργίου να τον σέρνουν έξω από το κελί του και να βγάζει αφρούς από το στόμα. «Κάθε βράδυ όταν πηγαίνω

για ύπνο, ακούω ακόμα τον ήχο του μουκρητού που έκανε όταν πέθαινε», είπε ο Μουστάκας.

Οι εικόνες που τραβήχτηκαν στο νεκροτομείο δείχνουν το σώμα του Γεωργίου γεμάτο μώλωπες και τραύματα στο κεφάλι.

Τους κάρφωσαν στα πόδια με ξιφολόγχες

Βρετανοί επίσης που υπηρέτησαν στην Κύπρο έχουν δώσει πληροφορίες που έρχονται σε αντίθεση με την επίσημη εκδοχή του Ηνωμένου Βασιλείου. Ανώτερος αξιωματικός περιέγραψε τον θάνατο του Σπύρου Χατζηγιακουμή.

Ο αείμνηστος ταγματάρχης Michael Stourton επιχείρησε να εκφράσει τις ανησυχίες του για τα βασανιστήρια που δέχθηκε ο 27χρονος πατέρας τεσσάρων παιδιών σε βρετανικό κέντρο ανακρίσεων στην Κυθρέα.

Οι προσπάθειές του να εγγείρει το θέμα καταπνίγηκαν από τους λογοκριτές του υπουργείου Αμυνας που διέγραψαν το συγκεκριμένο κεφάλαιο από την επίσημη ιστορία των Φρουρών των Γρεναδιέρων (Grenadian Guards).

Δύο άλλα μέλη της ΕΟΚΑ που βασανίστηκαν στο ίδιο μέρος με τον Χατζηγιακουμή αλλά επέζησαν, περιέγραψαν τα γεγονότα λέγοντας πως οι Βρετανοί ανακριτές έβαλαν έναν μεταλλικό κουβά στο κεφάλι τους και χτυπούσαν από πάνω, ενώ τους κάρφωσαν στα πόδια με ξιφολόγχη.

Η έκθεση του ιατροδικαστή για τον Χατζηγιακούμη έγραφε πως τα τραύματα «προκλήθηκαν κατά τη διάρκεια μιας ανεπιτυχούς προσπάθειας απόδρασής του από νόμιμη κράτηση».

Ενας άλλος Βρετανός πρόσφερε επίσης σημαντικά στοιχεία για τον θάνατο ενός άλλου από τους 14 άνδρες -του Ανδρέα Παναγιώτου, 31χρονου μέλους της ΕΟΚΑ- ο οποίος πέθανε σε ένα ξενοδοχείο των Πλατρών το οποίο είχαν επιτάξει οι Βρετανοί και διεξήγαγαν ανακρίσεις.

Ο Μπράιαν Ρόμπερτσον, 85 ετών σήμερα, που υπηρετούσε στις Πλάτρες από τον Οκτώβριο του 1955 έως τον Δεκέμβριο του 1956, είπε ότι ένας φίλος του που λεγόταν Κέβιν Τέιλορ, και ο οποίος υπηρετούσε στο MIR (Medical Inspection Room) του Τάγματος, του είπε ότι ένας κρατούμενος πέθανε αφού τον κράτησαν δεμένο σε μια δεξαμενή με παγωμένο νερό όλη νύχτα.

Ο Robertson, ανέφερε ότι ο επικεφαλής γιατρός ήταν τρομοκρατημένος και αρνήθηκε να υπογράψει το πιστοποιητικό θανάτου, αναγκάζοντας τους εμπλεκόμενους αξιωματικούς να καλέσουν έναν άλλο γιατρό από τη Λευκωσία.

«Επρεπε να φέρουν έναν άλλο παλιό στρατιωτικό γιατρό για να υπογράψει το πιστοποιητικό θανάτου. Είμαι βέβαιος ότι οι Βρετανοί έκαναν χρήση βασανιστηρίων», είπε ο Ρόμπερτσον.

Μεταξύ άλλων, στο δημοσίευμα αναφέρεται ότι ο βρετανικός στρατός συνεχίζει να λειτουργεί δύο βάσεις στην Κύπρο, μια στη Λεμεσό και μια στη Δεκέλεια.

Το Foreign Office παρέπεμψε σε σχέση με την παρούσα θέση του, σε δήλωση του 2019 του τότε υπουργού Εξωτερικών Άλαν Ντάνκαν, στην οποία είχε πει ότι «το πέρασμα του χρόνου σημαίνει ότι δεν είναι πλέον δυνατό να διαπιστωθούν όλα τα γεγονότα με βεβαιότητα». Πρόσθεσε:

«Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου αναγνωρίζει τις έντονες απόψεις πολλών Κυπρίων σχετικά με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης τότε» προσθέτοντας ότι η βία ήταν ένα θέμα λυπηρό.

Πηγή: The Guardian