Επαναφορά Διαλόγων Υψηλού Επιπέδου για θέματα οικονομίας, ενέργειας και μεταφορών, δεδομένου πως η Τουρκία δεν θα επαναλάβει παράνομες γεωτρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, εντατικοποίηση του διαλόγου σε άλλους τομείς, αλλά και εισήγηση για άνοιγμα διαπραγμάτευσης για την επικαιροποίηση της Τελωνειακής Ένωσης, μεταξύ άλλων σε «ένα ευρύτερο περιβάλλον ευνοϊκό για την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων διευθέτησης του Κυπριακού» αλλά και συνεργασίας όσον αφορά τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, περιλαμβάνονται στις εισηγήσεις της έκθεσης για τη σημερινή κατάσταση και την προοπτική των σχέσεων ΕΕ – Τουρκίας του Ύπατου Εκπροσώπου της ΕΕ και της Κομισιόν που δημοσιεύθηκε σήμερα.

Η έκθεση αποτελεί συνέχεια του αιτήματος των ηγετών των κρατών μελών στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου του 2023 για την κατάθεση νέας αξιολόγησης των σχέσεων ΕΕ – Τουρκίας και  για εισηγήσεις εργαλείων για βελτίωση των σχέσεων σε μια «σταδιακή, αναλογική και αναστρέψιμη προσέγγιση για την ενεργοποίηση βασικών τομέων συνεργασίας» όπως ορίστηκε στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ιουνίου του 2021.

Στην έκθεση περιλαμβάνεται ξεχωριστά τμήματα για το Κυπριακό, αλλά και για την Ανατολική Μεσόγειο, κάτω από το κεφάλαιο των πολιτικών σχέσεων.

Επίσης, σε ξεχωριστό τμήμα γίνεται εκτεταμένη αναφορά στη στάση της Τουρκίας σε διάφορα περιφερειακά ζητήματα, όπως τη μη ευθυγράμμιση με την κοινή πολιτική ασφάλειας της ΕΕ, ιδιαίτερα όσον αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία, παράλληλα με το θετικό της ρόλο όσον αφορά την εξαγωγή σιτηρών από τη χώρα. Ειδικές αναφορές γίνονται για την στάση Ερντογάν υπέρ της Χαμάς και της έντονης διαφωνίας με το Ισραήλ.

Όσον αφορά τη μετανάστευση, αναφέρεται πως πρέπει να δοθεί έμφαση στην εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης του 2016, και ιδιαίτερα στις επιστροφές στα νησιά της Ελλάδας, αλλά και την αντιμετώπιση της κατάστασης στην Κύπρου μέσω της αυξανόμενης καταπολέμησης των δικτύων διακινητών.

Κυπριακό

Στο τμήμα της έκθεσης για το Κυπριακό σημειώνεται πως το ζήτημα αποτελεί «κεντρικό στοιχείο των ισχυρών διαφωνιών της Τουρκίας με την ΕΕ στην Ανατολική Μεσόγειο», και πως η κατάσταση συνέχισε να επιδεινώνεται «λόγω των συνεχών προσπαθειών της Τουρκίας και της Τουρκοκυπριακής ηγεσίας για υποβάθμιση της βάσης λύσης του Κυπριακού» όπως αποτυπώνεται στα ψηφίσματα του ΟΗΕ, δηλαδή ΔΔΟ με πολιτική ισότητα βάσει των σχετικών ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας όπως καταγράφεται και στο κείμενο της έκθεσης.

Σημειώνεται πως σε αυτό το πλαίσιο Τουρκία και Τ/κ ηγεσία αύξησαν τις προσπάθειες για αναγνώριση της «τδβκ» – όπως αναφέρεται το ψευδοκράτος – σε διεθνείς οργανισμούς όπως τον Οργανισμό Τουρκογενών Κρατών, καθώς και «μονομερείς ενέργειες ιδιαίτερα στα Βαρώσια» κατά τρόπο αντίθετο με τα ψηφίσματα του ΣΑ. Παράλληλα η Τουρκία συνέχισε να αμφισβητεί την απόφαση ανανέωσης της εντολής της ΟΥΝΦΙΚΥΠ χωρίς τη συναίνεση των Τ/κ.

Επαναλαμβάνεται ακόμα εκ πως η ΕΕ παραμένει «πλήρως δεσμευμένη σε μια συνολική λύση του Κυπριακού» εντός του πλαισίου λύσης του ΟΗΕ κατά τρόπο σύμφωνο με τις αρχές και το κεκτημένο της ΕΕ, ενώ επαναδιατυπώνεται η αναφορά στα συμπεράσματα του Ιουνίου 2023 για την ετοιμότητα της ΕΕ να έχει «ενεργό ρόλο στην υποστήριξη όλων των σταδίων της διαδικασίας της οποίας ηγούνται τα Ηνωμένα Έθνη και να αυξήσει την πρακτική της στήριξη στη διευκόλυνση μιας συνολικής λύσης, με όλα τα κατάλληλα μέσα στη διάθεσή της».

Όπως τονίζεται, η εμπλοκή και η στήριξη της ΕΕ στην Κύπρο είναι εκ των ων ουκ άνευ για την μείωση των εντάσεων στην περιοχή, ενώ προστίθεται πως η ΕΕ «έχει εκφράσει συνεχώς τη στήριξή της στην ηγεσία των ΗΕ όσον αφορά μια νέα προσπάθεια να φέρει τις πλευρές στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης, και από αυτή την άποψη στην έκκληση για τον διορισμό απεσταλμένου των Ηνωμένων Εθνών».

Καταγράφεται επίσης η μερική πρόοδος που έγινε σε ορισμένα ΜΟΕ, ωστόσο προστίθεται πως χρειάζονται περισσότερες προσπάθειες για να δοθεί δυναμική στην διαδικασία. Η εφαρμογή του ΠΟΠ για το χαλλούμι καταγράφεται ως πιθανό «θετικό παράδειγμα για περαιτέρω δικοινοτική συνεργασία και οικοδόμηση εμπιστοσύνης», μαζί με την στήριξη σε τ/κ επιχειρήσεις εφόσον τηρούνται τα πρότυπα της ΕΕ.

Συμπερασματικά για το Κυπριακό, αναφέρεται πως η «γενικότερη στάση της Τουρκίας στο Κυπριακό και η μη αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας συνεχίζει να εμποδίζει τις διάφορες οδούς συνεργασίας, μεταξύ άλλων στους τομείς της ασφάλειας και της άμυνας». Η Τουρκία, προστίθεται, «πρέπει να επαναβεβαιώσει τη δέσμευσή της στις συνομιλίες επίλυσης του Κυπριακού υπό την ηγεσία του ΟΗΕ, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένων των εξωτερικών πτυχών τους».

«Συνεπώς, η αξιοποίηση του πλήρους δυναμικού μιας θετικής ατζέντας με την Τουρκική Δημοκρατία θα παραμείνει εξαιρετικά δύσκολη ελλείψει λύσης του Κυπριακού» καταλήγει η αναφορά στο Κυπριακό.

Όσον αφορά την κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο ευρύτερα, καταγράφεται η βελτίωση της κατάστασης μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας μετά τους σεισμούς του Φεβρουαρίου του 2023, όπως και η προγραμματισμένη επανέναρξη μετά από αρκετά χρόνια των συναντήσεων του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας Ελλάδας – Τουρκίας.

Στο ίδιο πλαίσιο καταγράφεται το ότι η Τουρκία δεν έχει προχωρήσει σε μη εξουσιοδοτημένες γεωτρήσεις στην περιοχή από τον Ιούνιο του 2021, μεταξύ άλλων σε περιοχές στις ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου.

Σε ξεχωριστό τμήμα γίνεται επίσης αναφορά στην διερεύνηση της προοπτικής διοργάνωσης μιας Συνόδου για την Ανατολική Μεσόγειο, στη βάση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στα συμπεράσματα του Οκτωβρίου του 2020. Αν και, όπως σημειώνεται, το σκεπτικό της ιδέας αυτής συνεχίζει να στέκει, η σημερινή ένταση στην περιοχή επιβάλει επανεξέταση της χρονικής στιγμής για νέες πρωτοβουλίες περιφερειακής συνεργασίας.

Οι εισηγήσεις για τα ευρωτουρκικά

Στο κεφάλαιο με τα συμπεράσματα και τις εισηγήσεις αναφέρεται πως από την τελευταία αξιολόγηση των σχέσεων ΕΕ – Τουρκίας τον Ιούνιο του 2021 έχουν γίνει προσπάθειες και από τις δύο πλευρές «για να σταματήσει η δυναμική της κλιμάκωσης στην Ανατολική Μεσόγειο» και να προωθηθεί η συνεργασία σε τομείς που είχαν καθοριστεί σε προηγούμενα συμπεράσματα. Όπως σημειώνεται, έκτοτε η Τουρκία «έχει επιδείξει πιο εποικοδομητική συμπεριφορά σε διάφορα θέματα, μεταξύ άλλων στις διμερείς σχέσεις με κράτη μέλη της ΕΕ και σε έναν αριθμό μακροχρόνιων εμποδίων στο εμπόριο». Όπως σημειώνεται, πρόκειται για θετικά βήματα στα οποία πρέπει να υπάρξει συνέχεια, τονίζεται πως η Τουρκία έχει αναλάβει θετικές πρωτοβουλίες σε σχέση με τον πόλεμο στην Ουκρανία, αν και «οι πρόσφατες προσπάθειές της να αντιμετωπίσει την παράκαμψη κυρώσεων μέσω της επικράτειας της πρέπει ακόμα να επιφέρει απτά αποτελέσματα».

Ωστόσο, επισημαίνεται, η επαναφορά στη σχέση συνεργασίας Τουρκίας – ΕΕ παραμένει «εύθραυστη», με την στάση της Τουρκίας στο Κυπριακό «και την έντονη προώθηση μιας ‘λύσης δύο κρατών’ για το νησί» να καταγράφεται ως «μεγάλη πρόκληση», παράλληλα με τη στρατιωτική στήριξη που παρέχει η Τουρκία σε περιφερειακές συγκρούσεις και τη στάση της απέναντι στη Χαμάς, όπου οι θέσεις της έρχονται σε αντίθεση με αυτές της ΕΕ. Ακόμα, ως εμπόδια καταγράφονται η κατάσταση που αφορά το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα.

Η διεξαγωγή ενός «καλόπιστου διαλόγου, μεταξύ άλλων και για το Κυπριακό, με ταυτόχρονη αποχή από μονομερείς ενέργειες, θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάπτυξη μιας σχέσης με περισσότερης συνεργασίας και μιας αμοιβαία επωφελούς σχέσης» προστίθεται.

Σύμφωνα με το κείμενο, η ΕΕ έχει «στρατηγικό συμφέρον» να αναπτύξει τις σχέσεις της με την Τουρκία όπου είναι δυνατόν, με βάση την εμπιστοσύνη και την συναίνεση, ιδιαίτερα λόγω της γεωπολιτικής συγκυρίας, κατά τρόπο σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο, αλλά με δεδομένο ότι η ΕΕ έχει τα εργαλεία για να υπερασπιστεί της συμφέροντα της και αυτά των κρατών μελών.

Μερικές από τις δράσεις που προτείνονται είναι η επανέναρξη των Διαλόγων Υψηλού Επιπέδου στην οικονομία, ενέργεια και μεταφορές, με τον όρο πως δεν θα επαναληφθούν οι παράνομες γεωτρήσεις του 2019, συνέχιση των διαλόγων σε θέματα όπως το κλίμα και η μετανάστευση που βρίσκονται σε εξέλιξη, και η έναρξη νέου διαλόγου υψηλού επιπέδου για το εμπόριο.

Επίσης, προτείνεται πιο τακτική διεξαγωγή διαλόγων για θέματα εξωτερικής πολιτικής, καθώς και να προσκαλείται ο ΥΠΕΞ της Τουρκίας στις άτυπες συναντήσεις των ΥΠΕΞ της ΕΕ (Gymnich) όταν χρειάζεται.

Όσον αφορά την Τελωνειακή Ένωση, προτείνει επανέναρξη των συζητήσεων για καθορισμό διαπραγματευτικού πλαισίου για επικαιροποίηση της ΤΕ, δεδομένου πως η Τουρκία αντιμετωπίσει το ζήτημα της παράκαμψης κυρώσεων κατά της Ρωσίας, εφαρμόζοντας ειδικότερα αποτελεσματικά μέτρα για να σταματήσει η επαναεξαγωγή ειδών που μπορούν να έχουν στρατιωτική χρήση.

«Σε αυτή τη βάση, και σε ένα ευρύτερο περιβάλλον ευνοϊκό για την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων διευθέτησης του Κυπριακού», σημειώνεται, «το Συμβούλιο θα πρέπει να υιοθετήσει τις οδηγίες διαπραγμάτευσης και να εξουσιοδοτήσει την Κομισιόν να ανοίξει διαπραγματεύσεις για την επικαιροποίηση της Τελωνειακής Ένωσης».

Ακόμα, η έκθεση καλεί τα κράτη μέλη να εξερευνήσουν τρόπους να διευκολύνουν την πρόσβαση Τούρκων πολιτών σε αιτήσεις για βίζα στην ΕΕ, αξιοποιώντας τις υπάρχουσες διευκολύνσεις.