Κλιματική κρίση και περιβαλλοντική δικαιοσύνη: ο δρόμος μπροστά μας

28.05.2024

ΚΥΠΡΟΣ

13:50

Κλιματική κρίση και περιβαλλοντική δικαιοσύνη: ο δρόμος μπροστά μας

Άρθρο του Νικόλα Κυριάκου, υποψήφιου ευρωβουλευτή με το Volt

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΑΣΙΑ

Νικολέττα Κυθραιώτου

Σύμφωνα με τις μελέτες, σε ποια επίπεδα βρίσκεται η κλιματική κρίση στον τόπο μας;

Στη διάρκεια του 20ού αιώνα και στις αρχές του 21ου το κλίμα της Κύπρου, και ιδιαίτερα η βροχόπτωση και η θερμοκρασία, παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις και τάσεις. Παρόμοιες διακυμάνσεις και τάσεις στο κλίμα έχουν παρατηρηθεί και σε χώρες της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, κατάσταση που υποδηλώνει μια γενικότερη αλλαγή του κλίματος στην περιοχή.

Αλλαγές στη θερμοκρασία

Από την ανάλυση των μετεωρολογικών δεδομένων των σταθμών της Λευκωσίας και Λεμεσού για τις περιόδους 1892 – 2016 και 1903 – 2016 αντίστοιχα από τη Μετεωρολογική Υπηρεσία, παρατηρείται αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας κατά 1,5°C στο σταθμό της Λευκωσίας και 2,3°C στο σταθμό της Λεμεσού. Αυτή η αύξηση είναι υψηλότερη από την άνοδο της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας επιφάνειας, η οποία κυμαινόταν μεταξύ 0,74°C ± 0,18°C τα τελευταία 100 χρόνια (1906 – 2005), σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή.

Αλλαγές στη βροχόπτωση

Από στοιχεία της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας Κύπρου προκύπτει ότι η ποσότητα της βροχής που πέφτει στην περιοχή παρουσιάζει πτωτική τάση. Όπως καταγράφηκε, η μέση ετήσια βροχόπτωση στην Κύπρο μειώθηκε από 559 mm την περίοδο 1901 – 1930 σε 463 mm σε σχέση με την περίοδο 1971 – 2000, με ποσοστό μείωσης της τάξης του 17% ενώ εξακολουθεί να μειώνεται μέχρι τις μέρες μας. Η μέση βροχόπτωση της κλιματικής περιόδου 1981-2010 είναι 464 mm, άρα παραμένει στα ίδια επίπεδα με την προηγούμενη κλιματική περίοδο 1971-2000, ενώ η μέση βροχόπτωση της κλιματικής περιόδου 1991-2020 είναι 475 mm, που σημαίνει ότι υπάρχει και μικρή αύξηση σε σχέση με τις 2 προηγούμενες κλιματικές περιόδους.

Επίσης, η μείωση της βροχόπτωσης για την περίοδο 1905-2005 ήταν περίπου 170 mm, ενώ το 2008 η βροχόπτωση ήταν 45% κάτω από τον μέσο όρο 2000-2007, οδηγώντας σε έντονη ξηρασία.

Ακραία καιρικά φαινόμενα

Από το 1950 ένας αυξανόμενος αριθμός γεγονότων καύσωνα έχει παρατηρηθεί σε πολλές περιοχές σε όλο τον κόσμο. Αύξηση στον αριθμό των ζεστών νυχτών έχει επίσης καταγραφεί. Επιπλέον, μεγαλύτερα μέρη του κόσμου έχουν επηρεαστεί από ξηρασίες ως συνδυασμένη επίδραση της μείωσης των βροχοπτώσεων και της αύξησης της εξατμισοδιαπνοής.

Στην Κύπρο, τις τελευταίες δεκαετίες ο αριθμός των ζεστών ημερών και των ζεστών νυχτών έχει αυξηθεί, ενώ ο αριθμός των ημερών με θερμοκρασίες μικρότερες ή ίσες με 0οC έχει μειωθεί σημαντικά. Επιπλέον, πολύ σημαντική είναι η αύξηση του αριθμού των ζεστών νυχτών σχεδόν σε όλη την Κύπρο. Την τελευταία δεκαετία το μεγαλύτερο μέρος της Κύπρου έχει υποφέρει από υψηλές θερμοκρασίες και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που κατοικεί στις τρεις μεγάλες πόλεις, αντιμετώπισε μεγάλη δυσφορία και σοβαρά κοινωνικοοικονομικά προβλήματα όπως αύξηση της ενέργειας για ψύξη, κατανάλωση νερού και κίνδυνο δασικών πυρκαγιών.

Όπως προαναφέρθηκε, η Κύπρος γνώρισε περιοδικά έντονες ξηρασίες λόγω της μείωσης των βροχοπτώσεων, η χειρότερη από τις οποίες ήταν το 2008. Κατά τη διάρκεια αυτής της εκδήλωσης, τα φράγματα νερού νερού πλήρωσαν μόνο το 3% της χωρητικότητάς τους, ωθώντας την Κυπριακή κυβέρνηση να ξοδέψει εκατομμύρια ευρώ για εισαγωγή νερού από Ελλάδα.

Που παρατηρούμε τις επιπτώσεις της;

Η εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, της ικανότητας προσαρμογής και της ευπάθειας της Κύπρου προσδιορίστηκε στους τομείς που επηρεάζονται ή αναμένεται να επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή. Οι τομείς αυτοί είναι: Δημόσια Υγεία, Τουρισμός, Ενέργεια, Υποδομές, Υδάτινοι Πόροι, Εδάφη, Παράκτιες ζώνες, Βιοποικιλότητα, Δάση, Γεωργία και Αλιεία & Υδατοκαλλιέργειες.

Δημόσια Υγεία

Οι άνθρωποι εκτίθενται άμεσα στην κλιματική αλλαγή, μέσω των αλλαγών στα καιρικά πρότυπα (θερμοκρασία, βροχόπτωση, άνοδος της στάθμης της θάλασσας, ακραία καιρικά φαινόμενα) και έμμεσα, μέσω αλλαγών στην ποιότητα του νερού, του αέρα και των τροφίμων και μέσω των αλλαγών στα οικοσυστήματα, τη γεωργία, τη βιομηχανία, τους οικισμούς και την οικονομία.

Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της δημόσιας υγείας της Κύπρου ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα τους θανάτους και τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τους καύσωνες και τις υψηλές θερμοκρασίες, καθώς αυτά τα καιρικά φαινόμενα αναμένεται να αυξηθούν εν όψει της κλιματικής αλλαγής.

Ενέργεια

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την παραγωγή ενέργειας αλλά και τη ζήτηση ενέργειας. Η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί την πηγή ενέργειας που είναι πιο πιθανό να επηρεαστεί από την κλιματική αλλαγή καθώς είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στην ποσότητα, το χρόνο και τη γεωγραφική κατανομή της βροχόπτωσης, ηλιοφάνεια καθώς και στη θερμοκρασία, η οποία παίζει ρόλο στο λιώσιμο των πάγων και στη μορφή των κατακρημνισμάτων όταν φτάνουν στο έδαφος (χιόνι ή βροχή) και κατ’επέκταση επηρεάζει τη διαθεσιμότητα νερού.

Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της ενέργειας της Κύπρου ανέδειξε ως πρώτη και μοναδική προτεραιότητα του τομέα, τη ζήτηση ενέργειας για ψύξη, η οποία αναμένεται να αυξηθεί λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας.

Τουρισμός

Ο τουρισμός θεωρείται ένας τομέας της οικονομίας ιδιαίτερα ευαίσθητος στις αλλαγές του κλίματος καθώς συνδέεται άμεσα με το κλίμα και το περιβάλλον γενικότερα. Το κλίμα καθορίζει τη διάρκεια και την ποιότητα των τουριστικών εποχών ενώ παίζει κυρίαρχο ρόλο στην επιλογή των προορισμών, στις τουριστικές δαπάνες και στα λειτουργικά έξοδα των τουριστικών επιχειρήσεων, όπως τα έξοδα για ψυξη-θέρμανση, την παραγωγή τεχνητού χιονιού, την άρδευση, την παροχή νερού και τα ασφαλιστικά κόστη, με σημαντικές επιπτώσεις στις ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ των τουριστικών προορισμών

Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τουριστικό τομέα της Κύπρου ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα, τη μείωση της διαθεσιμότητας νερού για την ικανοποίηση των αναγκών σε άρδευση, οι οποίες είναι σημαντικές για την ανάπτυξη του τουρισμού και αναμένεται να αυξηθούν στο μέλλον, ενώ οι διαθέσιμοι πόροι είναι ήδη περιορισμένοι και αναμένεται να περιοριστούν περαιτέρω λόγω της κλιματικής αλλαγής. Δεύτερη προτεραιότητα του τομέα αποτελεί η αύξηση της έντασης και της συχνότητας των κυμάτων καύσωνα, που έχει ως συνέπεια τη δημιουργία αισθήματος δυσφορίας στους τουρίστες. Τρίτη προτεραιότητα του τομέα αποτελεί η περαιτέρω διάβρωση των ακτών της Κύπρου, λόγω της κλιματικής αλλαγής, δεδομένου ότι ήδη αποτελεί πρόβλημα για τον παράκτιο τουριστικό τομέα.

Υποδομές

Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να αυξήσει τον κίνδυνο πλημμύρας και καταστροφών σε υποδομές και κοινότητες, αλλά και να προκαλέσει προβλήματα στις μεταφορές, στην παροχή ενέργειας και στα τηλεπικοινωνιακά συστήματα. Οι υποδομές για όλα είδη μεταφορών (χερσαίες, εναέριες, θαλάσσιες) υπόκεινται σε κλιματικές πιέσεις. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και οι καταιγίδες θα αυξήσουν τον κίνδυνο σημαντικών επιπτώσεων σε ευάλωτες παράκτιες υποδομές μεταφορών. Οι υψηλές θερμοκρασίες θα επηρεάσουν αρνητικά την αντοχή των υλικών κατασκευής των υποδομών μεταφοράς και θα προκαλέσουν φθορές σε αυτά. Οι έντονες βροχοπτώσεις, οι ισχυροί άνεμοι, οι καταιγίδες και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας αναμένεται να αυξήσουν τον κίνδυνο πλημμύρας και καταστροφών στα συστήματα παραγωγής και μεταφοράς ενέργειας, αλλά και στα δίκτυα τηλεπικοινωνιών. Τα κτήρια θα αντιμετωπίσουν μεγαλύτερους κινδύνους από πλημμυρικές καταστροφές. Οι έντονες βροχοπτώσεις εντείνουν τις πιέσεις στα συστήματα αποχέτευσης και στα φράγματα και αυξάνουν τον κίνδυνο υπερχείλισης.

Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις υποδομές της Κύπρου ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα, τις φθορές σε αστικές υποδομές, καθώς οι αστικές περιοχές είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στην κλιματική αλλαγή και ιδιαίτερα στις πλημμύρες, λόγω της έντονης και απότομης αστικοποίησης. Ως δεύτερη προτεραιότητα του τομέα, αναδείχθηκαν οι φθορές σε παράκτιες υποδομές, καθώς οι παράκτιες περιοχές της Κύπρου χαρακτηρίζονται από μεγάλη συγκέντρωση υποδομών.

Υδάτινοι Πόροι

Οι υδάτινοι πόροι συνδέονται άμεσα με το κλίμα καθώς ο υδρολογικός κύκλος εξαρτάται σημαντικά από κλιματικούς παράγοντες. Οι αλλαγές στη θερμοκρασία, στην κατανομή των βροχοπτώσεων και στο λιώσιμο των πάγων έχουν επιπτώσεις στη διαθεσιμότητα νερού. Οι αλλαγές στον όγκο και στο χρόνο της βροχόπτωσης, καθώς επίσης και οι αλλαγές στην εξάτμιση έχουν ως αποτέλεσμα αλλαγές στις παροχές των ποταμών.

Οι υδάτινοι πόροι της Κύπρου θεωρούνται ευάλωτοι στην κλιματική αλλαγή καθώς είναι περιορισμένοι λόγω του ημι-άνυδρου κλίματος που χαρακτηρίζει το νησί. Η διαθεσιμότητα φυσικών υδάτινων πόρων εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τη βροχόπτωση, η οποία είναι ασταθής με παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας. Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους υδάτινους πόρους της Κύπρου ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα των υδάτινων πόρων την ευπάθεια της διαθεσιμότητας πόσιμου νερού και νερού άρδευσης στις ορεινές περιοχές καθώς η ικανότητα προσαρμογής τους είναι χαμηλή κυρίως λόγω της ανεπάρκειας των υδατικών έργων σε αυτές τις περιοχές.

Εδάφη

Τα εδάφη παρέχουν ένα μεγάλο εύρος υπηρεσιών στα φυτά – όπως καταφύγιο, αποθήκευση υγρασίας και παροχή θρεπτικών ουσιών και κατ’επέκταση στα ζώα. Το έδαφος δεν αποτελεί ανανεώσιμο φυσικό πόρο καθώς οι διαδικασίες σχηματισμού του εξελίσσονται με ιδιαίτερα αργό ρυθμό.

Οι άμεσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα των εδαφών της Κύπρου προκύπτουν κυρίως από τη μείωση της βροχόπτωσης, την αύξηση της θερμοκρασίας, τις περιόδους ξηρασίας, τις έντονες βροχοπτώσεις, τους ισχυρούς ανέμους και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Αυτοί οι κλιματικοί παράγοντες προκαλούν αλλαγές στα εδάφη μέσα από περίπλοκες φυσικές διεργασίες (άμεσα και έμμεσα). Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους εδαφικούς πόρους της Κύπρου ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα την απερήμωση, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών της Κύπρου ήδη απειλείται με απερήμωση, ενώ η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επιδεινώσει το φαινόμενο.

Παράκτιες Ζώνες

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις παράκτιες ζώνες της Κύπρου αναφέρονται στους τομείς των υδάτινων πόρων (παράκτιοι υδροφορείς), της γεωργίας (παράκτιες καλλιέργειες), των εδαφών (παράκτια εδάφη), των υποδομών (παράκτιες υποδομές), της αλιείας (παράκτια αλιεία και θαλάσσιες υδατοκαλλιέργειες), της βιοποικιλότητας (παράκτια οικοσυστήματα) και του τουρισμού (παράκτιος τουρισμός).

Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις παράκτιες ζώνες της Κύπρου ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα την παράκτια διάβρωση, η οποία αποτελεί ήδη πρόβλημα στην Κύπρο και ενώ έχει αντιμετωπιστεί σε σημαντικό βαθμό, αναμένεται να επιδεινωθεί με την κλιματική αλλαγή.

Βιοποικιλότητα

Η κλιματική αλλαγή έχει σημαντική επίδραση στη βιοποικιλότητα. Οι αλλαγές του κλίματος σε συνδυασμό με την αλλαγή στη χρήση γης και την εξάπλωση εξωτικών ή ξενικών ειδών είναι πιθανό να περιορίσουν την ικανότητα ορισμένων ενδημικών ειδών να μεταναστεύσουν με αποτέλεσμα να οδηγήσουν σε επιτάχυνση της απώλειας ειδών.

Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα της Κύπρου ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα χερσαία οικοσυστήματα κυρίως λόγω του νησιωτικού χαρακτήρα και των γεωγραφικών περιορισμών στα συστήματα αυτά για τη μετακίνηση και προσαρμογή των πληθυσμών των ειδών. Τα υγροτοπικά οικοσυστήματα της Κύπρου και οι τύποι οικοτόπων σε αυτά θεωρήθηκαν επίσης ότι είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στην κλιματική αλλαγή δεδομένου ότι είναι ήδη περιορισμένα λόγω της μειωμένης διαθεσιμότητας νερού ενώ οι ανθρώπινες πιέσεις που ασκούνται σε αυτά αυξάνουν την ευπάθειά τους.

Γεωργία

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει πολλούς οικονομικούς τομείς, με τον γεωργικό τομέα να είναι από τους τομείς που επηρεάζονται περισσότερο, καθώς εξαρτάται άμεσα από κλιματικούς παράγοντες όπως τη θερμοκρασία, την ηλιοφάνεια και τη βροχόπτωση για τη βιωσιμότητά του.

Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο γεωργικό τομέα της Κύπρου ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα την επίπτωση στην απόδοση των καλλιεργειών, η οποία αναμένεται να μειωθεί λόγω της μείωσης της διαθεσιμότητας του νερού άρδευσης και της αύξησης των απαιτήσεων σε νερό ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο. Η δεύτερη προτεραιότητα του τομέα όσον αφορά την κλιματική αλλαγή σχετίζεται με τον κίνδυνο αύξησης των ακραίων καιρικών φαινομένων, λόγω των καταστροφικών συνεπειών αυτών στη γεωργική παραγωγή.

Δάση

Οι αλλαγές στο κλίμα, όπως η μείωση της βροχόπτωσης, η αυξανόμενη διάρκεια και ένταση των περιόδων ανομβρίας καθώς και οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι επηρεάζουν δυσμενώς τα δάση.

Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα δάση της Κύπρου ανέδειξε ως πρώτες προτεραιότητες: (α) την ευπάθεια στη ξηρασία, τις προσβολές από παράσιτα και ασθένειες καθώς σημαντικό μέρος των δασών της Κύπρου επηρεάζεται ειδικά σε περιόδους ανομβρίας και υψηλών θερμοκρασιών και (β) την ευπάθεια στις πυρκαγιές λόγω των σοβαρών και εκτεταμένων καταστροφών που αυτές επιφέρουν.

Αλιεία και Υδατοκαλλιέργειες

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την αλιεία και τις υδατοκαλλιέργειες άμεσα, επηρεάζοντας τα αποθέματα ιχθύων, το φυσικό περιβάλλον και τα οικοσυστήματα στα οποία διαβιούν, τον αλιευτικό εξοπλισμό και τις υποδομές των υδατοκαλλιεργειών καθώς και τον βιοπορισμό των αλιέων. Ειδικότερα, η αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων επηρεάζει την παραγωγικότητα και τη σύνθεση των ειδών, ενώ οι αλλαγές στα ρεύματα των ωκεανών επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα τροφής.

Η αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της αλιείας της Κύπρου ανέδειξε ως πρώτη προτεραιότητα του τομέα τις επιπτώσεις στην ποσότητα και ποικιλότητα των αλιευτικών αποθεμάτων κυρίως της θαλάσσιας αλιείας, καθώς αυτή είναι ήδη περιορισμένη, ενώ η κλιματική αλλαγή και ιδιαίτερα η αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας αναμένεται να μειώσει την παραγωγικότητα και τους πληθυσμούς των αλιευτικών αποθεμάτων και να αυξήσει τις ασθένειες και τον αριθμό των χωροκατακτητικών ξένων ειδών, με αποτέλεσμα να αλλάξει η ισορροπία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.

Ποια μέτρα λαμβάνουμε για αναχαίτιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής;

Για το θέμα αυτό, το Τμήμα Περιβάλλοντος ετοίμασε μελέτη για την εθνική εκτίμηση κινδύνων σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, η οποία ολοκληρώθηκε το 2016. Με την αποπεράτωση της μελέτης αυτής, ολοκληρώθηκε η Εθνική Στρατηγική Προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή η οποία υιοθετήθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο τον Μάιο 2017. Για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής της Κύπρου έγινε αξιολόγηση και επιλογή των κυριότερων μέτρων (ενδεικνυόμενα μέτρα προσαρμογής). Η εν λόγω αξιολόγηση και επιλογή στηρίχτηκε στην εκτίμηση των επιπτώσεων και στην ικανότητα προσαρμογής, στη χρήση του λογισμικού της πολυκριτηριακής ανάλυσης, στις απόψεις όλων των εμπλεκόμενων φορέων, καθώς και στην εκτίμηση του κινδύνου των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής της Κύπρου.

Επίσης αναπτύχθηκε Στρατηγική Παρακολούθησης για να συμπληρώσει την Εθνική Στρατηγική Προσαρμογής. Στη Στρατηγική Παρακολούθησης, προτάθηκε μια Ομάδα Παρακολούθησης μέσα από την οποία έχουν ετοιμαστεί ετήσιες εκθέσεις για την παρακολούθηση της Στρατηγικής από το 2018 έως το 2022. Τα αποτελέσματα της Στρατηγικής Παρακολούθησης αναμένεται να αποτελέσουν τη βάση για την προετοιμασία της 2ης Εθνικής Στρατηγικής Προσαρμογής, η οποία αναμένεται να ετοιμαστεί μέχρι το 2025.

Ακολούθως, παρουσιάζονται για κάθε τομέα τα κυριότερα μέτρα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων και την προσαρμογή της Κύπρου στην κλιματική αλλαγή