Το Αφγανιστάν έχει παραδοθεί στα χέρια των Ταλιμπάν, μετά από είκοσι χρόνια από τότε που εκδιώχθηκαν από την εξουσία. Η κυριαρχία της ένοπλης ισλαμιστικής οργάνωσης έχει σκορπίσει τον τρόμο στη χώρα αλλά προκαλεί και ιδιαίτερη ανησυχία στο παγκόσμιο.

Όλα αυτά πάνε πίσω στο χρόνο με τα κομμάτια του παζλ να συμπληρώνονται από μερικά πολύ γνωστά ιστορικά γεγονότα αλλά και κάποια λιγότερα γνωστά. Για να κατανοήσουμε ωστόσο ακριβώς τι συμβαίνει, την ταυτότητα των Ταλιμπάν, το ρόλο των Αμερικανών αλλά και τι σημαίνουν αυτές οι εξελίξεις για κάθε πλευρά και δη για τον γυναικείο πληθυσμό της χώρας, αποταθήκαμε στη Διεθνολόγο Άννα Κουκκίδη Προκοπίου.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ποιοι είναι οι Ταλιμπάν και τι πρεσβεύουν; 

Πρόδρομος των Ταλιμπάν ήταν οι Μουτζαχεντίν, που δημιουργήθηκαν με την ευλογία και τη βοήθεια της CIA τη δεκαετία του ’80, για να αντισταθούν στη Σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν. Το κίνημα τους παραμένει αναμφισβήτητα Ισλαμικό σε χαρακτήρα και διεκδικήσεις και τοποθετείται, σήμερα όπως και τότε, ενάντια σε κάθε ξενόφερτη επιβολή που παρεμβαίνει στα προστάγματα και τον τρόπο ζωής του μουσουλμανικού νόμου.

Πόσο πίσω στο χρόνο πάει αυτή διένεξη στο Αφγανιστάν; Ποια είναι τα σημαντικότερα γεγονότα της;

Μετά την αποχώρηση της τότε Σοβιετικής Ένωσης από τη γεωγραφική επικράτεια της χώρας τους το 1989 και την κατάρρευση του κομμουνισμού που ακολούθησε, οι Ταλιμπάν κατάφεραν να επικρατήσουν των άλλων ντόπιων φατριών και να κυβερνήσουν το Αφγανιστάν μεταξύ 1996-2001. Τον Οκτώβριο του 2001, μετά την ανάληψη της ευθύνης για το κτύπημα στους Δίδυμους Πύργους, στην καρδιά της Αμερικής, από την Αλ-Κάϊντα και τον Οσάμα Μπιν Λάντεν, οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Αφγανιστάν, αφού η κυβέρνηση της χώρας υπέθαλπε και στήριζε εν μέρει τις δραστηριότητες του μεγάλου εχθρού του αμερικανικού έθνους. Αυτή ήταν και η απαρχή του ‘πολέμου ενάντια στον τρόμο’ (war against terror) που εξήγγειλε ο υιός Μπους , με κύριο στόχο την εξόντωση του Μπιν Λάντεν και της τρομοκρατικής του οργάνωσης.  Οι Ταλιμπάν παραγκωνίστηκαν και αντικαταστήθηκαν από μια νέα, υποτιθέμενα δημοκρατική κυβέρνηση, η οποία αναμφισβήτητα στηριζόταν και χρηματοδοτείτο από τη Ουάσιγκτον, η οποία τα τελευταία 20 χρόνια έχει επενδύσει περίπου 1 τρις στην Αφγανική επικράτεια, κτίζοντας θεσμούς, στρατό και υποδομές. Τα οποία βλέπουμε όλοι τώρα να καταρρέουν ως πύργος από τραπουλόχαρτα.

Ποια η ανάμειξη της Αμερικής; Πως η απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων σχετίζεται με την επικράτησή τους;

Επί προεδρίας Τραμπ, η Αμερικανική κυβέρνηση έφτασε πάρα πολύ κοντά στο να κλείσει μια τελική συμφωνία με τους Ταλιμπάν, για το μέλλον του Αφγανιστάν. Τελικά, η συμφωνία επικυρώθηκε τον Φεβρουάριο του 2020, με ισχύ τον Μάϊο του 2021. Η σημερινή απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων αποτελεί μέρος των συμφωνηθέντων παρότι οι Ταλιμπάν εκβιαστικά αύξησαν τη βία παρά να την μειώσουν, όπως είχαν αρχικά υποσχεθεί, κατά τη μεταβατική περίοδο του ενός χρόνου που ακολούθησε. Πολλοί θα παρατηρήσουν ότι η εκκένωση του Αφγανιστάν από τα αμερικανικά στρατεύματα ήταν προτετελεσμένο γεγονός, μιας και αποτελούσε προεκλογική δέσμευση του Τζο Μπάιντεν. Από τον καιρό της αντιπροεδρίας του, ο Μπάϊντεν επέμενε ότι ο σκοπός των Αμερικανών επιτεύχθηκε μετά την εξόντωση του Μπιν Λάντεν και οι ΗΠΑ δεν είχαν καμμιά δουλειά να βρίσκονται εγκλωβισμένες στην Ασία, σε ένα πόλεμο χωρίς αντίκρυσμα, που πολλοί κατ’ ευφημισμό αποκαλούσαν ‘nation-building’ κι άλλοι λιγότερο ρομαντικοί ως νέο Βιετνάμ. Οι κυνικοί παρατηρητές θα πουν ότι μετά την πάροδο είκοσι χρόνων, με 2,500 περίπου Αμερικανούς νεκρούς και 820 δισεκατομμύρια δολάρια μάλλον χαμένα, οι Αμερικανοί έμαθαν το μάθημα τους κάλλιο αργά παρά ποτέ. Αν τόσα χρόνια και τόσοι πόροι δεν κατάφεραν να αλλάξουν το Αφγανιστάν, τι μας πείθει ότι θα μπορούσε να αλλάξει κάτι από εδώ και μπρός;

Τι σημαίνει σε παγκόσμιο επίπεδο η κυριαρχία των Ταλιμπάν; Ποιες επιπτώσεις θα έχει σε ποιες χώρες και πως επηρεάζεται η Κύπρος;

Για τρίτη συνεχόμενη φορά, οι Αμερικανοί κάνουν το ίδιο λάθος- στέλνουν το μήνυμα ότι δεν είναι καθόλου πιστοί σύμμαχοι και δεν διστάζουν να εγκαταλείψουν τους εταίρους τους εν ψυχρώ, έστω κι αν απειλείται η φυσική τους επιβίωση. Το έπραξε ο Μπάρακ Ομπάμα όταν απεχώρησε από το Ιράκ, ενώ είχαν ήδη δαπανηθεί τεράστια κονδύλια για την αναδόμηση της χώρας και για τη δημιουργία νέου στρατού και νέων θεσμών, μέσα από την πολιτική του ‘winning hearts and minds’. Οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Ιράκ, εκδίωξαν τον πρώην σύμμαχο τους Σάνταμ Χουσέιν, άρχισαν να στηρίζουν το νέο καθεστώς πραγμάτων στην χώρα και μετά απεχώρησαν, αφήνοντας τη χώρα έρμαιο στις ορέξεις και την επιρροή του Ιράν. Το 2019, ο πρόεδρος Τραμπ αντιμετώπισε πρωτοσέλιδους τίτλους διεθνούς κατακραυγής περί πισώπλατης μαχαιριάς προς τους Κούρδους στη Συρία. Δύο χρόνια αργότερα,  πρόεδρος Μπάϊντεν έχει να αντιμετωπίσει την ίδια φρενίτιδα αρνητικών αντιδράσεων σήμερα. Συμπερασματικά, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι κάθε φορά που οι Αμερικανοί υποχωρούν επί του εδάφους, κάτι τέτοιο δεν οφείλεται σε προσωπική αδυναμία ενός αμερικανού προέδρου αλλά σε προσχεδιασμένη κίνηση πολιτικής της χώρας. Σε αντίθεση, λόγου χάριν, με την ‘πιστή’ Μόσχα που παρέχει μακροχρόνια στήριξη στους συμμάχους της βλ. ‘Ασαντ στη Συρία και Λουκασένκο στην Λευκορωσία. 

Βλέποντας τη μεγάλη εικόνα του διεθνούς συστήματος, το τρις εξαμαρτείν της Ουάσινγκτον δεν είναι μόνο  καθόλου σοφό αλλά σχεδόν καταστροφικό. Αφενός, όταν δημιουργείται κενό εξουσίας/επιρροής, επιτρέπεις στους αντιπάλους σου να καταλάβουν ζωτικό χώρο, όπως συμβαίνει τώρα με την νίκη των Ταλιμπάν. Πρακτικά και συμβολικά, κάτι τέτοιο αποτελεί πλήγμα στην ισχύ, το κύρος και στην αξιοπιστία σου, ενώ δημιουργεί προπύργιο περαιτέρω επέκτασης του αντιπάλου σου. Αφετέρου, μιλώντας με όρους ασφάλειας, η αβεβαιότητα, οι ανακατατάξεις ισχύος στην παγκόσμια σκακιέρα και η αδυναμία των Αμερικανών να συμπεριφερθούν ως παγκόσμιος ηγεμόνας, πάρα τις διακηρύξεις του Τζο Μπάϊντεν περί επιστροφής των ΗΠΑ στη σφαίρα της εξωτερικής πολιτικής, μπορούν να δημιουργήσουν ένα domino effect ανισορροπίας αλλού, αφού κάτι τέτοιο αποτελεί ταυτόχρονα και πρόσκληση προς τους τρομοκράτες και εξτρεμιστές του πλανήτη μας να δοκιμάσουν την τύχη τους, μιας και η Αμερική δεν μπορεί ή δεν θέλει να αντιδράσει. Επιπρόσθετα, η άνοδος των Ταλιμπάν αποτελεί και προσωπικό πλήγμα προς τον ίδιο τον πρόεδρο και το Στέιτ Ντιπάρντμεντ, που διακηρύττουν εναγωνίως την προσήλωση τους σε θέματα αξιών και δημοκρατικών αρχών, ως γνώμονα για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Η επιστροφή στο νόμο της σαρία και η κατάλυση όλων των δημοκρατικών θεσμών και αξιών που εδραιώθηκαν με την παρέμβαση της Ουάσινγκτον τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην Καμπούλ προσβάλλουν ανεπανόρθωτα όλα αυτά που οι ίδιοι (και η Δύση) ενστερνίζονται και εκπροσωπούν. Συνοψίζοντας, μετά βεβαιότητας μπορεί κάποιος να πει ότι η αμφίθυμη στάση των Αμερικανών κλονίζει τη συνοχή και την εμπιστοσύνη όλων των συμμάχων προς το πρόσωπο τους, είτε πρόκειται για την ΕΕ, το ΝΑΤΟ ή τις τριμερείς/τετραμερείς συνεργασίες της Ανατολικής Μεσογείου. 

Ποιος είναι ο ρόλος της Ρωσίας, της Κίνας και της Τουρκίας και πως ερμηνεύεται η απόφαση να αφήσουν ανοιχτές τις πρεσβείες τους;

Όταν αποχωρεί η Αμερικανική γάτα, τότε, είναι η ώρα να χορέψουν τα Ρωσικά, τα Κινεζικά και τα Τουρκικά ‘ποντίκια’! Η αποχώρηση των αμερικανών από ένα κομβικό γεωγραφικό σημείο για τους τρείς δρώντες, οι οποίοι έχουν συγκεκριμένες γεωπολιτικές και εμπορικές επιδιώξεις στην περιοχή, η οποία αποτελεί δική τους γειτονιά, θα αφήσει περισσότερο ελεύθερο πεδίο δράσης για την Μόσχα, το Πεκίνο και την Άγκυρα. Ας θυμηθούμε ότι η Τουρκία έχει εδώ και αρκετές βδομάδες προτείνει να παραμείνει επί του εδάφους και να συμβάλει στην περιφρούρηση του αεροδρομίου της Καμπούλ. Η Κίνα, έστω κι ανεπίσημα μέχρι στιγμής, έχει αναγνωρίσει τη νέα κυβέρνηση του “Ισλαμικού Εμιράτου του Αφγανιστάν” και φαίνεται να έχει ήδη συνάψει κάποια συμφωνία με τους Ταλιμπάν προς εξασφάλιση του τεράστιου έργου υποδομής Belt and Road, που φιλοδοξεί να συνδέσει το Πεκίνο με τον πλανήτη ολόκληρο, αλλά και της πρόσβασης της στις πηγές πρώτων υλών που χρειάζεται. Η Ρωσία μάλλον έχει υιοθετήσει την ίδια πραγματιστική στάση προς την νέα τάξη πραγμάτων στην περιοχή, φροντίζοντας να αποδομήσει τον προηγούμενο (αμερικανοκίνητο) πρόεδρο ως διεφθαρμένο πολιτικό, ο οποίος διέφυγε από την Καμπούλ με αυτοκίνητα φορτωμένα μετρητά. 

Βλέπουμε τους Αφγανούς να επιχειρούν με κάθε μέσο να εγκαταλείψουν τη χώρα. Πως μεταφράζεται η επικράτηση των Ταλιμπάν στην καθημερινότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα;

Ο πανικός που επικρατεί στα αστικά κέντρα, όπου εν μέρει είχε υιοθετηθεί ο δυτικός τρόπος ζωής και όπου έχει πρόσβαση ο ξένος Τύπος, δεν είναι κάτι που υιοθετεί ολόκληρος ο πληθυσμός του Αφγανισταν. Παραδείγματος χάριν, οι αγρότες που καλλιεργούν όπιο, με το οποίο παράγεται το μεγαλύτερο φορτίο ηρωίνης που καταλήγει κάθε χρόνο στην Ευρώπη, για χρόνια εξασφαλίζουν τα προς το ζειν, με την πώληση ενός προϊόντος που (ανεπίσημα) συμβάλλει στο 7% του ΑΕΠ της Αφγανικής οικονομίας και για το οποίο ‘φορολογούνται’ η ακόμη και πληρώνονται από τους Ταλιμπάν, με αντάλλαγμα την προστασία των ιδίων και των περιουσιών τους. Προτεραιότητα τους παραμένει η καθημερινή επιιβίωση παρά το ποιός θα κυβερνά την χώρα κι αν οι Ταλιμπάν θα είναι καλύτεροι ή χειρότεροι από μια ομολογουμένως ξενόφερτη και διεφθαρμένη ‘δημοκρατική’ κυβέρνηση που επικρατούσε μέχρι σήμερα.

Τις τελευταίες ημέρες εκφράζονται φοβίες ότι θα επιστρέψουν στις «μαύρες ημέρες» οι γυναίκες στο Αφγανιστάν. Τι σημαίνει αυτό; Πως «βλέπουν» οι Ταλιμπάν τη γυναίκα;

Αναμφισβήτητα, η επιβολή δια πυρός και σιδήρου ενός καθεστώτος που δεν σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν πιστεύει στο κράτος δικαίου, αποτελεί τεράστιο πισωγύρισμα και για τα δικαιώματα των γυναικών. Οι οποίες από ό,τι φαίνεται θα στερηθούν την απρόσκοπτη πρόσβαση στην μόρφωση και στην αγορά εργασίας, παραμένοντας βεβαίως έρμαιο στις θεοκρατικές υποδείξεις του νέου καθεστώτος και γυρίζοντας πίσω στην μπούρκα μέχρι νεωτέρας ειδοποιήσεως…