Η EY Κύπρου παρουσίασε την έκθεσή της για το Μέλλον του Τραπεζικού τομέα στην Κύπρο, (the Future of Banking in Cyprus) που συντάχθηκε με την στήριξη του Συνδέσμου Τραπεζών Κύπρου (ΣΤΚ). Η έκθεση αναπτύχθηκε σε συνεννόηση / συνεργασία με τοπικούς τραπεζικούς εμπειρογνώμονες και ανώτερα διευθυντικά στελέχη του κλάδου, καθώς και με βάση πρωτογενή έρευνα του ΣΤΚ για συγκεκριμένα οικονομικά στοιχεία των κυπριακών τραπεζών.

Η έκθεση υπογραμμίζει τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει ο τραπεζικός τομέας στην οικονομία ως καταλύτης για την ανάπτυξη.

Οι τράπεζες σήμερα, δεν λειτουργούν απλώς ως δανειστές και θεματοφύλακες του πλούτου των πολιτών, αλλά παράλληλα τους υποστηρίζουν σε ένα μεγάλο αριθμό οικονομικών συναλλαγών, όπως η πληρωμή του καφέ τους, η είσπραξη του μισθού τους, η εξόφληση των προμηθευτών και την αποδοχή πληρωμών κ.α. Οι τράπεζες στηρίζουν την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία της κοινωνίας παρέχοντας λύσεις σε ένα ευρύ φάσμα αναγκών.

Ο κυπριακός τραπεζικός τομέας βρίσκεται σε σημείο καμπής. Οι τεχνολογικές εξελίξεις, οι μεταβαλλόμενες απαιτήσεις των πελατών, ο αυξανόμενος ανταγωνισμός από την άνοδο των Fintechs, η υψηλή αναλογία εξόδων προς έσοδα, η αυξανόμενη σημασία χρηματοδότησης της πράσινης μετάβασης και ο υψηλός πληθωρισμός είναι μερικές από τις προκλήσεις που ήδη αλλάζουν το τοπίο και διαμορφώνουν το μέλλον του τραπεζικού τομέα. Ωστόσο, οι προκλήσεις συνοδεύονται συνήθως από ευκαιρίες, συνεπώς αποτελεσματική απάντηση και γρήγορη προσαρμογή μπορούν να δημιουργήσουν σημαντική αξία για τις τράπεζες.

Η έκθεση υπογραμμίζει τη σημασία και τη συνεισφορά των κυπριακών τραπεζών στην ευρύτερη οικονομία και κοινωνία, προσδιορίζει τις τρέχουσες και επερχόμενες προκλήσεις και ευκαιρίες και καταλήγει στην ανάγκη μετασχηματισμού του τραπεζικού τομέα ούτως ώστε να αναπροσαρμόσει τον σκοπό ύπαρξης του, να είναι βιώσιμος μακροχρόνια, να προσφέρει ασφάλεια και σταθερότητα στους πελάτες και να αναπτυχθεί σε τεχνολογικό και ψηφιακό επίπεδο.

Ο ρόλος και η σημασία του τραπεζικού τομέα

Οι δραστηριότητες του τραπεζικού τομέα συνείσφεραν €1,29 δισ. στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) το 2020 (6,6% του συνόλου), έναντι 2,8% στην Ευρωζώνη. Παρά τις σημαντικές ζημίες που υπέστησαν μετά την οικονομική κρίση του 2013 ως αποτέλεσμα των δανειακών προβλέψεων, οι μεγαλύτερες τράπεζες του κλάδου συνείσφεραν €216 εκατ. το 2021 στα εθνικά φορολογικά έσοδα, που αντιστοιχεί σε 4,27% της συνολικής φορολογικής συνεισφοράς στην Κύπρο.

Οι κυπριακές τράπεζες είναι από τους μεγαλύτερους εργοδότες της χώρας, απασχολώντας περίπου 7.400 άτομα ή 974 τραπεζικούς υπαλλήλους ανά 100.000 πελάτες, το τρίτο υψηλότερο ποσοστό στην Ευρωζώνη. Οι τραπεζικοί υπάλληλοι αμείβονται καλύτερα σε σύγκριση με τον μέσο μισθό στην Κύπρο. Από το 2015, οι μέσες απολαβές στον τραπεζικό τομέα ήταν περίπου 1.8 φορές υψηλότερες από τον μέσο μισθό όλων των κλάδων.

Τα δάνεια του κυπριακού τραπεζικού τομέα μειώθηκαν σημαντικά από 63 δισ. ευρώ το 2015 σε 28 δισ. ευρώ τον Σεπτέμβριο του 2022, κυρίως λόγω της μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ), με αποτέλεσμα ο δείκτης πιστώσεων προς το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) να προσεγγίζει τον μέσο όρο της Ευρωζώνης (80% τον Δεκέμβριο του 2021). Ωστόσο, παρά τη μεταφορά μεγάλου αριθμού ΜΕΔ σε εταιρείες διαχείρησης περιουσιακών στοιχείων, αυτά τα τοξικά δάνεια εξακολουθούν να αποτελούν κομμάτι της οικονομίας. Την ίδια περίοδο, οι καταθέσεις ακολούθησαν σταθερά ανοδική πορεία, πλησιάζοντας το διπλάσιο του δανειακού υπολοίπου, οδηγώντας σε πλεονάζουσα ρευστότητα. Τον Σεπτέμβριο του 2022, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της χώρας κατείχαν καταθέσεις €51,77 δισ., αντίστοιχο με 186% του ΑΕΠ της χώρας.

Ο τραπεζικός τομέας εξήλθε από την πανδημία σε μεγάλο βαθμό άθικτος, στηρίζοντας τους δανειολήπτες και την οικονομία σε συνδυασμό με τις σημαντικές κυβερνητικές πρωτοβουλίες. Ωστόσο, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει αναστατώσει παγκοσμίως τις οικονομικές και πολιτικές σχέσεις, προκαλώντας διαταραχές στις αλυσίδες παραγωγής και εφοδιασμού του διεθνούς εμπορίου με κλιμακωτές επιπτώσεις στις ευρωπαϊκές οικονομίες. Οι ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Ρωσίας έχουν αρνητικό αντίκτυπο στο ενεργειακό ισοζύγιο της Κύπρου, καθώς η χώρα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εισαγόμενη ενέργεια, υπογραμμίζοντας έτσι την ανάγκη για ταχεία πράσινη μετάβαση. Τα ιστορικά υψηλά επίπεδα πληθωρισμού έχουν διαταράξει τις αγορές και αναμένεται να κλονίσουν την ικανότητα αποπληρωμής των δανειοληπτών.

Η Κύπρος έχει πληγεί από τις ευρωπαϊκές κυρώσεις στη Ρωσία μέσω της μείωσης του εισερχόμενου τουρισμού και των ρωσικών επενδύσεων. Ωστόσο, οι κυπριακές τράπεζες έχουν χαμηλή πιστωτική και χρεωστική έκθεση σε Ρώσους που αποτελούν αντικείμενο κυρώσεων. Οποιαδήποτε εκροή ρευστότητας σε αυτήν την περίοδο οικονομικής αναταραχής αναμένεται να απορροφηθεί, καθώς οι Κυπριακές τράπεζες έχουν τον υψηλότερο δείκτη κάλυψης ρευστότητας στην Ευρώπη με 314%.

Τέσσερεις πυλώνες για το μέλλον

Παρότι οι πρωτοβουλίες μετασχηματισμού στον τραπεζικό τομέα είχαν ήδη ξεκινήσει, η πανδημία, σε συνδυασμό με τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, οδήγησαν σε μια νέα σειρά εξελίξεων στην αγορά και συνεπώς στην επιτάχυνση του ρυθμού μετασχηματισμού. Σε αυτό το περιβάλλον, η έκθεση υποστηρίζει ότι, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις παρούσες και τις επερχόμενες προκλήσεις και ευκαιρίες, οι κυπριακές τράπεζες πρέπει να αγκαλιάσουν την αλλαγή και την πρόοδο με βάση ένα πλαίσιο τεσσάρων κεντρικών πυλώνων. Πιο συγκεκριμένα, ο τραπεζικός τομέας πρέπει να ενεργήσει με στόχο τα πιο κάτω:

Αναπροσαρμογή του σκοπού ύπαρξης του, τοποθετώντας τον πελάτη στο επίκεντρό, και παράλληλα εξισορροπώντας τις προσδοκίες όλων των ενδιαφερομένων μερών και στοχεύοντας στη δημιουργία μακροπρόθεσμης αξίας για την κοινωνία με σεβασμό στο περιβάλλον και τις ανάγκες της κοινωνίας, προωθώντας την ισότητα και ενισχύοντας την εμπιστοσύνη.

Ο τραπεζικός τομέας που καθοδηγείται από σαφή σκοπό ύπαρξης είναι αυτός που τοποθετεί τον σκοπό του οργανισμού, έναν ουσιαστικό και διαχρονικό λόγο ύπαρξης, στον πυρήνα όλων όσων πράττει, αλλά και του τρόπου λειτουργίας του. Αυτό περιλαμβάνει την τοποθέτηση της πράσινης μετάβασης και του ESG στον πυρήνα της στρατηγικής του, τη βελτίωση και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης με το κοινό, να ενεργεί με ακεραιότητα και με ανθρώπινο τρόπο προς τους πελάτες, και την οικοδόμηση μιας εταιρικής κουλτούρας που ενθαρρύνει την ανάπτυξη ικανοτήτων.

Βιωσιμότητα, διασφαλίζοντας αειφόρο κερδοφορία, παραμένοντας προσανατολισμένος στο μέλλον μέσω επενδύσεων στην τεχνολογία, ενώ, ταυτόχρονα, θα προσφέρει αξία σε πελάτες και μετόχους για να παραμείνει ανταγωνιστικός.

Οι τράπεζες πρέπει να εξασφαλίσουν αειφόρο κερδοφορία και την απαραίτητη απόδοση ιδίων κεφαλαίων (ROE), να επιδιώξουν διαφοροποίηση των εσόδων τους αναζητώντας περισσότερες υπηρεσίες βασισμένες σε προμήθειες για να μειώσουν την εξάρτησή τους από τα καθαρά έσοδα από τόκους (NII) και να αναδιαμορφώσουν τη βάση κόστους τους μέσω αναδιοργάνωσης του δικτύου, του εξορθολογισμού του προσωπικού και της ψηφιοποίησης.

Ασφάλεια και σταθερότητα, ενεργώντας προς το συμφέρον του πελάτη, με διαφάνεια και διασφάλιση της οικονομικής του ευρωστίας πληρώντας τις απαιτήσεις της κανονιστικής συμμόρφωσης και τα πρότυπα προστασίας των καταναλωτών και καθησυχάζοντας τους μετόχους όσον αφορά την απόδοση της επένδυσής τους.

Οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας των κυπριακών τραπεζών είναι υψηλότεροι από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ωστόσο, οι τράπεζες θα πρέπει να μειώσουν περαιτέρω τους δείκτες των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) προσεγγίζοντας τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ακόμη και σε ένα δυσμενές μακροοικονομικό περιβάλλον. Ταυτόχρονα, πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους για να διασφαλίσουν ότι μελλοντικά θα είναι συμμορφωμένοι με τους κανονισμούς της ΕΕ για το ESG, ενώ παράλληλα θα ενισχύσουν την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο.

Ψηφιακά προοδευτικός τραπεζικός τομέας, στραμμένος προς το μέλλον, υιοθετώντας καινοτόμες τεχνολογίες, αγκαλιάζοντας τις μελλοντικές τάσεις και παραμένοντας ανταγωνιστικός έναντι των νεοεισερχόμενων παικτών που διαταράσσουν την αγορά, αλλά και ανθεκτικός στις μελλοντικές προκλήσεις.

Αυτό προϋποθέτει συστηματική προσήλωση στην επιδίωξη του ψηφιακού μετασχηματισμού για να μειώσουν το κόστος και να βελτιώσουν την εμπειρία των πελατών, προετοιμασία για την απειλή που θέτουν οι Fintech και αναζήτηση του απαραίτητου ταλέντου, με παράλληλη επένδυση στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την ενίσχυση του υπάρχοντος προσωπικού.

Για καθέναν από αυτούς τους τέσσερις πυλώνες, η έκθεση επισημαίνει τις σχετικές προκλήσεις και ευκαιρίες που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες και περιγράφει τα απαραίτητα βήματα για την αντιμετώπισή τους:

Καθοδηγούμενες από τον αναπροσαρμοσμένο σκοπό ύπαρξης τους, καλλιεργώντας την εμπιστοσύνη του κοινού μέσω ενός πιο πελατοκεντρικού μοντέλου λειτουργίας, με μεγαλύτερη ευελιξία και δυνατότητα ανταπόκρισης στις ανάγκες των πελατών, και με την καλλιέργεια μιας υγιούς κουλτούρας με την οποία θα ευθυγραμμίζονται εργαζόμενοι και εργοδότες, για να προσφέρουν την υψηλότερη δυνατή αξία στην κοινωνία και την ευρύτερη οικονομία.

Βιώσιμες, επιδιώκοντας τη διαφοροποίηση των εσόδων και τη στοχευμένη βελτιστοποίηση του κόστους, αναβαθμίζοντας τις ψηφιακές τους δυνατότητες και προωθώντας την τεχνολογία τους, ή ακόμη και συνεργαζόμενες με fintechs για να παραμείνουν σχετικές σε έναν κόσμο εξοικειωμένο με την τεχνολογία.

Ασφαλείς και σταθερές, ενεργώντας προληπτικά για να εντοπίσουν και να αποτρέψουν την εμφάνιση νέων ΜΕΔ, λειτουργώντας προληπτικά για να δημιουργήσουν τις απαραίτητες δομές  για θέματα ESG και το προσωπικό σε όλο το εύρος τους οργανισμού τους, αναπτύσσοντας τις αναγκαίες δεξιότητες και επενδύοντας στις κατάλληλες υποδομές που θα διασφαλίσουν το απόρρητο και την ασφάλεια των δεδομένων των πελατών.

Ψηφιακά προοδευτικές, προσφέροντας περισσότερες υποστηρικτικές υπηρεσίες ή ενσωματώνοντας τις υπάρχουσες δυνατότητες των Fintechs μέσω συνεργασιών, παράγοντας συνέργειες, εκπαιδεύοντας, επανακαταρτίζοντας και ανακατανέμοντας το ανθρώπινο δυναμικό, σε συνδυασμό με την πρόσληψη νέων ταλέντων για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της τραπεζικής του μέλλοντος.

Σχολιάζοντας την έκθεση, ο Σάββας Πεντάρης, Συνέταιρος και Επικεφαλής Χρηματοοικονομικών Υπηρεσιών της ΕΥ Κύπρου, δήλωσε: «Ο κυπριακός τραπεζικός τομέας βρίσκεται αντιμέτωπος με πρωτόγνωρες προκλήσεις εν μέσω δραστικών μετασχηματισμών. Για να συνεχίσει να διαδραματίζει τον βασικό του ρόλο στη στήριξη της εθνικής οικονομίας και να οδηγήσει με επιτυχία στη νέα εποχή, θα πρέπει να εντοπίσει τις τρέχουσες και μελλοντικές τάσεις, τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες και να εξισορροπήσει τις συχνά αντικρουόμενες ανάγκες και προσδοκίες των ενδιαφερομένων μερών. Η έκθεσή μας παρουσιάζει ένα πλαίσιο για τη διεξαγωγή μιας συλλογικής συζήτησης εστιασμένης στο μέλλον, με στόχο να μεταφέρει στα στελέχη των τραπεζών και τους ενδιαφερόμενους φορείς το μήνυμα της ανάγκης να προσαρμοστούν στο διαρκώς μεταβαλλόμενο μέλλον, που χαρακτηρίζεται από μετασχηματισμό και πρόοδο μέσω των τεσσάρων βασικών πυλώνων: προσήλωση σε ένα αναπροσαρμοσμένο σκοπό ύπαρξης, βιωσιμότητα, ασφάλεια & σταθερότητα και ψηφιακή προοδευτικότητα».

Εκ μέρους του Συνδέσμου Τραπεζών Κύπρου, ο Μιχάλης Καμμάς, Γενικός Διευθυντής Συνδέσμου Τραπεζών Κύπρου δήλωσε: «Είμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι για την έρευνα που παρουσιάζεται σήμερα, διότι είναι μια πολύ ξεχωριστή μελέτη σε σχέση με τον τραπεζικό τομέα της χώρας μας. Είναι το αποτέλεσμα πολύμηνης, εντατικής και διεξοδικής εργασίας και καταγράφει με τρόπο ξεκάθαρο τη σημαντικότητα του τραπεζικού τομέα, τις προκλήσεις των τραπεζών και της οικονομίας, τις αλλαγές και τις τάσεις που δημιουργούνται αλλά και τις δυναμικές όπως διαμορφώνονται κυρίως μέσα από το δίπτυχο Πράσινης και Ψηφιακής Μετάβασης.»