Της Δρ Έλενας Κυπρή – Διευθύντρια Κλινικών Υπηρεσιών NIPD Genetics

Τα τελευταία χρόνια αυξάνονται ανησυχητικά τα ποσοστά των ανιχνευόμενων περιστατικών καρκίνου του δέρματος. Σύμφωνα με το Εθνικό Ίδρυμα Έρευνας για τον Καρκίνο των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (National Foundation for Cancer Research) τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, περισσότεροι άνθρωποι έχουν διαγνωστεί με μια μορφή καρκίνου του δέρματος συγκριτικά με όλους τους άλλους καρκίνους μαζί.

Το μελάνωμα είναι ένας τύπος καρκίνου του δέρματος ο οποίος ξεκινά στα μελανοκύτταρα που βρίσκονται στο ανώτερο στρώμα του δέρματος. Αν και εμφανίζεται σπανιότερα από άλλους τύπους – καθώς αντιπροσωπεύει μόνο το 1% των καρκίνων του δέρματος – προκαλεί την πλειονότητα θανάτων από καρκίνο του δέρματος. Αυτό οφείλεται στην ικανότητά του να εξαπλώνεται σε άλλα όργανα και μέρη του σώματος (μετάσταση) πολύ γρήγορα εάν δεν ανιχνευθεί και αντιμετωπιστεί έγκαιρα.

Η πρώτη και πιο συχνή ένδειξη μελανώματος είναι η εμφάνιση ενός νέου σπίλου (ελιά) στο δέρμα, το οποίο συμβαίνει στο 80% των περιπτώσεων, ή μια αλλαγή στην εμφάνιση ενός υπάρχοντος σπίλου. Αυτό μπορεί να συμβεί οπουδήποτε στο σώμα, όμως ορισμένες περιοχές που εκτίθενται περισσότερο στον ήλιο επηρεάζονται συχνότερα. Οι κανονικοί σπίλοι έχουν συνήθως στρογγυλό ή οβάλ σχήμα με λεία άκρη. Στις περισσότερες περιπτώσεις μελανώματος, οι σπίλοι έχουν ακανόνιστο σχήμα και ανομοιόμορφο χρώμα. Η ανίχνευση μελανώματος σε πρώιμο στάδιο είναι ζωτικής σημασίας. Εάν εντοπιστεί νωρίς – όταν ο καρκίνος είναι στην επιφάνεια του δέρματος – το μελάνωμα έχει εξαιρετική πρόγνωση με το ποσοστό επιβίωσης 5 ετών να ανέρχεται στο 99%. Το ποσοστό επιβίωσης μειώνεται στο 66%, εάν η ασθένεια φτάσει στους λεμφαδένες και στο 27% εάν έχει κάνει μετάσταση σε απομακρυσμένα όργανα. Σε πολλές περιπτώσεις για να εξεταστεί διεξοδικά ένας αμφισβητούμενος σπίλος, απαιτείται η χειρουργική αφαίρεση και αποστολή του για βιοψία.

Ο κίνδυνος εμφάνισης μελανώματος μπορεί να αυξηθεί από συγκεκριμένους παράγοντες. Ο πιο επιβλαβής παράγοντας κινδύνου είναι η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία (UV), της οποίας κύρια πηγή είναι ο ήλιος. Ο κίνδυνος μπορεί να αυξηθεί σε άτομα που εμφανίζουν πολλούς σπίλους ή έχουν ανοιχτόχρωμο δέρμα, καθώς έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία στο ηλιακό φως. Η φυλετική καταγωγή μπορεί επίσης να παίζει ρόλο, καθώς το μελάνωμα είναι περίπου 20 φορές συχνότερο σε Καυκάσιους από ότι σε Αφρικανούς. Επιπλέον, ο κίνδυνος ανάπτυξης μελανώματος τείνει να αυξάνεται όταν το ανοσοποιητικό σύστημα εξασθενεί ως αποτέλεσμα ιατρικών θεραπειών ή παθήσεων. Τα ηλικιωμένα άτομα έχουν επίσης μεγαλύτερες πιθανότητες εμφάνισης μελανώματος παρά τα νεότερα άτομα, με μέση ηλικία διάγνωσης τα 65 έτη. Τέλος, οι άνδρες εμφανίζουν υψηλότερο ποσοστό μελανώματος από ότι οι γυναίκες. Επιπρόσθετοι σημαντικοί παράγοντες κινδύνου που ενδέχεται να προκαλέσουν μελάνωμα είναι οι γονιδιακές αλλαγές (μεταλλάξεις). Οι μεταλλάξεις μπορούν είτε να προκύψουν από αλλαγές που προκαλούνται από περιβαλλοντικούς παράγοντες (επίκτητες), είτε να είναι κληρονομικές. Περίπου το 10% των νεοδιαγνωσμένων ασθενών με μελάνωμα έχουν οικογενειακό ιστορικό της νόσου. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η γενετική εξέταση μπορεί να καταστεί ωφέλιμη, καθώς μέσω της εξέτασης μπορεί να προσδιοριστεί η ύπαρξη μετάλλαξης και κατά συνέπεια οι παράγοντες κινδύνου θα μπορούσαν να αποφευχθούν, έτσι ώστε να επιτευχθεί η μείωση κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου στο μέλλον.

Η χειρουργική επέμβαση αποτελεί την κύρια θεραπεία κατά του μελανώματος, εάν πραγματοποιηθεί διάγνωση σε πρώιμο στάδιο. Εάν δεν επιτευχθεί έγκαιρη διάγνωση και κατά συνέπεια το μελάνωμα προχωρήσει σε επόμενο στάδιο, η θεραπεία περιλαμβάνει ανοσοθεραπεία, χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία και στοχευμένη θεραπεία.

Την τελευταία δεκαετία, φάρμακα που στοχεύουν σε συγκεκριμένες μεταλλάξεις έχουν χρησιμοποιηθεί επιτυχώς για να επιβραδύνουν ή να σταματήσουν την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων. Εξάλλου, με τη βοήθεια σύγχρονων τεχνολογιών, οι επιστήμονες είναι πλέον σε θέση να αναπτύξουν εμβόλια για τη θεραπεία κατά του μελανώματος. Τα εν λόγω εμβόλια χορηγούνται επί του παρόντος μόνο ως μέρος κλινικών δοκιμών. Μελλοντικά προβλέπεται ότι θα αποτελούν μια νέα αποτελεσματική θεραπευτική επιλογή για ασθενείς με μελάνωμα.

Δεν υπάρχει καθορισμένη πορεία για την πρόληψη του μελανώματος. Γενετικές εξετάσεις για συγκεκριμένες γονιδιακές μεταλλάξεις, μπορούν να προσδιορίσουν υψηλό ή χαμηλό ρίσκο εμφάνισης της νόσου σε άτομα με οικογενειακό ιστορικό μελανώματος. Ο περιορισμός της χρονικής διάρκειας έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα μείωσης του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του δέρματος. Ο συχνός αυτοέλεγχος για εντοπισμό νέων ή μη φυσιολογικών σπίλων, συντελεί στην έγκαιρη διάγνωση και σε αυξημένες πιθανότητες επιτυχούς θεραπείας. Το καλύτερο εργαλείο για την πρόληψη και τη μείωση του αριθμού των καρκίνων του δέρματος παραμένει η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση της κοινωνίας αναφορικά με τους παράγοντες κινδύνου και τα προειδοποιητικά σημάδια που οδηγούν στην ανάπτυξη του μελανώματος.