Στον απόηχο του σάλου που προκλήθηκε από το περιστατικό με πρωταγωνιστή τον Τάσο Ξιαρχό, είδαμε ένα τεράστιο κύμα συμπαράστασης προς την κυρία με το ριγέ μπλουζάκι αλλά και ένα ακόμα πιο μεγάλο κύμα απέχθειας προς το πρόσωπο του χορευτή. Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ως bullying στον bully, δηλαδή ο άνθρωπος που είχε -ηθελημένα ή όχι- ασκήσει μια μορφή βίας σε ένα άτομο, να δέχεται έντονη κριτική από εκατομμύρια ανθρώπους σε Ελλάδα και Κύπρο.

Γι’ αυτό αποταθήκαμε στην Εκπαιδευτική / Σχολική Ψυχολόγο Ιφιγένεια Στυλιανού ώστε να μας εξηγήσει πως μπορούμε να διαχειριστούμε τέτοια περιστατικά. 

Μπορούμε να πούμε ότι η κοινωνία καταδίκασε το bullying…με bullying. Είναι αποδεκτό σε μια τέτοια περίπτωση;

Χωρίς να αποσκοπούμε στο να δικαιολογήσουμε καμία άδικη πράξη, στις περισσότερες περιπτώσεις η κοινωνία -την οποία αποτελούμε όλοι εμείς- τρέχει για να «στήσει δικαστήρια», να κρίνει και να βαφτίσει τους πρωταγωνιστές κάποιου αντίστοιχου περιστατικού ως «θύτες» και «θύματα». Αυτή η σύντομη και άτσαλη απόδοση ευθυνών, θεωρώ ότι αδικεί τόσο το άτομο που διαπράττει μια άδικη συμπεριφορά όσο και το άτομο-στόχο αυτής της συμπεριφοράς, από τη στιγμή που προσδίδει ταμπέλες σε αυτά τα δύο πρόσωπα. Είναι απαραίτητο αρχικά να ξεκαθαρίσουμε ότι όλοι οι πολίτες έχουν το δικαίωμα της προσωπικής άποψης, στο σημείο όμως που δεν προσβάλλουν τον συνάνθρωπό τους. Τόσο τα έντονα συναισθήματα που δημιουργούνται στον κάθε ένα μας ακούγοντας αντίστοιχα γεγονότα, όσο και η ανάγκη μας για διατύπωση της προσωπικής μας άποψης και επίρριψης ευθυνών, μας οδηγούν πολλές φορές στο να αξιολογούμε και να κατηγοριοποιούμε τους ανθρώπους, χωρίς όμως να έχουμε στη διάθεσή μας επαρκή δεδομένα, με το ρίσκο οι κατηγορίες μας τελικά να μην χαρακτηρίζουν το πραγματικό λόγο που ένα άτομο καταλήγει να συμπεριφέρεται ακατάλληλα προς ένα άλλο, και το πραγματικό προφίλ τόσο του δράστη όσο και του λήπτη αυτής της συμπεριφοράς. Ονομάζοντας κάποιο άτομο ως θύτη, καταδικάζουμε ολοκληρωτικά την προσωπικότητά του. Και κάπου εδώ αναρωτιέμαι -χωρίς βέβαια να αποδέχομαι καμία άδικη συμπεριφορά- …δεν έχουμε όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας, συμπεριφερθεί άδικα προς ένα άλλο άτομο; Που ενδεχομένως μετά από αυτό να έχουμε βιώσει το συναίσθημα της ντροπής ή της μεταμέλειας; Δεν έχουμε όλοι αδικηθεί; Όλες αυτές οι άδικες συμπεριφορές που παρατηρούμε να εξελίσσονται στον κόσμο, πόσο αποκλίνουσες είναι και πόσο ανθρώπινες, εάν λίγο ή πολύ έχουμε κάποτε όλοι διαπράξει κάτι άνισο ή σε κάποιο σημείο ζημιογόνο;

Φυσικά, το κριτήριο αξιολόγησης, ή με άλλα λόγια αυτό που καθιστά έναν άνθρωπο «θύτη» ή «παραβάτη», είναι η συστηματικότητα των συμπεριφορών που διαπράττει, όπως και η έντασή τους, η οποία υπολογίζεται μέσα από την επίπτωση που αυτή η αντίδραση επιφέρει στο άτομο-στόχο. Και αυτή η αξιολόγηση δεν ανήκει σε εμάς, αλλά στα αρμόδια πρόσωπα, τα οποία στα χέρια τους θα έχουν δεδομένα και στοιχεία ώστε να υπολογίσουν ορθά την κάθε συμπεριφορά του κάθε δράστη.

Με ποιο τρόπο μπορεί η κοινωνία να αντιδράσει σε κάτι τέτοιο ώστε να «αποκαταστήσει το δίκαιο» χωρίς ωστόσο να θυματοποιεί τον «δράστη»;

Σε αυτό το σημείο, είναι απαραίτητη η ορθή εφαρμογή των σημείων στίξης. Τα σημεία στίξης αποτελούν τον χάρτη για την κατανόηση μιας συμπεριφοράς. Από πού δηλαδή ξεκίνησε το ταξίδι του κάθε ανθρώπου, ποιοι παράγοντες τον οδήγησαν στο να διαπράττει έντονες συμπεριφορές και να δρα -μεμονωμένα ή επανειλημμένα- άδικα; Γιατί χρειάστηκε να κλέψει; Τί τον έκανε να μιλήσει με ασέβεια; Ποιες δικές του τραυματικές αποσκευές κουβαλά και πώς άλλα στοιχεία που ενδεχομένως να μην γνωρίζουμε, «μολύνουν» τις αντιδράσεις του; Τί έγινε πριν το γεγονός, κατά τη διάρκεια και μετά; Πώς το κάθε άτομο νιώθει μετά από την παραβατική του συμπεριφορά και πώς αυτό το γεγονός επηρεάζει τον λήπτη αυτής της αντίδρασης; Πολύ πιθανόν να καταδικάζαμε ένα άτομο που έκλεψε ένα χρηματικό ποσό ή ένα αγαθό. Θα καταδικάζαμε όμως αυτό το άτομο εάν γνωρίζαμε πως ο λόγος που τον οδήγησε σε αυτό είναι επειδή δεν είχε άλλα μέσα για να τραφεί και να επιβιώσει; Βέβαια, όποιοι και να είναι οι λόγοι που ένα άτομο παραβιάζει τους κανόνες, επιπτώσεις αυτών των παραβάσεων σημειώνονται στα «θύματα», και το κόστος αυτό δεν μειώνεται, όσο «δικαιολογημένος» και να είναι ο θύτης. Έτσι, από τη μία κατανοώ την ανάγκη των πολιτών στο άκουσμα ενός τέτοιου γεγονότος να σπεύδουν στην απόδοση ευθυνών, από την άλλη όμως αυτή η διαδικασία ανήκει στα άτομα που έχουν στη διάθεσή τους όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία θα τους επιτρέψουν να κατανοήσουν ολοκληρωτικά την οποιαδήποτε αντικοινωνική συμπεριφορά.

Βλέπουμε συχνά άτομα που έχουν υποστεί bullying να καταλήγουν να κάνουν αυτά bullying σε άλλα άτομα. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Ο εκφοβισμός αποτελεί ένα ψηφιδωτό πολλών μεταβλητών. Είναι ένα πολυαιτιακό φαινόμενο, και ένας παράγοντας αιτιότητας αποτελεί η παρελθοντική θυματοποίηση του σημερινού θύτη. Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου την εμπειρία θυματοποίησης δεν ακολούθησε μια διορθωτική εμπειρία (π.χ. ένα πρόσωπο υποστήριξης και συμπαράστασης προς το θύμα, ένα θετικό πρότυπο το οποίο θα παρείχε στο λήπτη της θυματοποίησης τη γνώση των δίκαιων και θεμιτών αντιδράσεων και συμπεριφορών), ενδεχομένως το άτομο που στο παρελθόν είχε τοποθετηθεί και βιώσει άδικες καταστάσεις, να αφομοιώσει αυτές τις συμπεριφορές ως «κανονικές» και να τις επαναλάβει στο μέλλον στην προσπάθειά του να ηγηθεί μιας καταστάσεις ή να κατακτήσει ένα στόχο. Είναι συχνό φαινόμενο, παιδιά σε ένα σχολείο να συμπεριφέρονται έντονα προς τους συνομηλίκους τους, επειδή θεωρούν ότι μέσα από αυτό τον τρόπο θα υπερισχύσουν και πιθανόν να μην έχουν στη διάθεσή τους άλλα μέσα και δεξιότητες. Σε υποστήριξη του πιο πάνω, γνωρίζουμε πώς ο άνθρωπος μαθαίνει μέσα από την παρατήρηση των άλλων ανθρώπων. Έτσι, ένα παιδί που παρατεταμένα παρατηρεί κάποιο άλλο παιδί ή ενήλικα να παραβαίνει τα «ηθικά πρέπει» και να εξυπηρετεί τις ανάγκες του μέσα από τέτοιες δράσεις, ενδεχομένως αυτούς τους τρόπους να επιλέξει και το ίδιο τη δεδομένη στιγμή ή στο μέλλον, όταν βρεθεί σε μια αντίστοιχη κατάσταση. Σημείο το οποίο δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην αναγκαιότητα καλών προτύπων και τη σημαντικότητα άμεσης παρέμβασης στα θύματα, αφού ένα από τα πολλά επακόλουθα της θυματοποίησης αποτελεί τόσο η συναισθηματική ανισορροπία όσο και η συμπεριφορική δυσλειτουργικότητα του θύτη, εάν δεν λάβει την κατάλληλη υποστήριξη.

Ζούμε σε μια εποχή με influencers, οι οποίοι ασκούν επιρροή στο ευρύ κοινό, γεγονός που μερικές φορές μπορεί να ωθεί και τους ίδιους να «παρεκτρέπονται» σε μια προσπάθεια να αυξήσουν το κοινό τους. Πως σχολιάζετε;

Η απήχηση στον πληθυσμό, οδηγεί πολλά άτομα σε ακραίες αντιδράσεις (όπως σχόλια, ριζοσπαστικές απόψεις, φωτογραφίες). Δεν θεωρώ αρνητικό το γεγονός ότι κάποια άτομα της κοινωνίας μέσα από τα media έχουν την δυνατότητα να «κερδίσουν» το κοινό, αντιθέτως είναι κάτι που απαιτεί οργάνωση, προγραμματισμό και κοινωνικές δεξιότητες. Το σημαντικό είναι τα άτομα που επηρεάζουν άλλα άτομα (influencers, ενήλικες, γονείς, καθηγητές, πρόσωπα που βρίσκονται σε «υψηλές» θέσεις επιρροής) να είναι διπλά προσεκτικά στις αντιδράσεις τους. Όπως ανάφερα όμως στην αρχή, όλοι οι άνθρωποι έχουμε δικαίωμα στα λάθη, και οι γονείς, και οι εκπαιδευτικοί και τα «γνωστά» πρόσωπα. Όπως επίσης όλοι έχουμε υποχρέωση στη διόρθωση των λαθών μας και αποκατάσταση της δικαιοσύνης. Και αυτό είναι περισσότερο ευθύνη των ατόμων που βρίσκονται σε ρόλο αξιολόγησης μιας κατάστασης και απόδοσης της δικαιοσύνης, όπως και των ατόμων που παρεκτρέπονται. Σε αυτούς ανήκει ο λόγος και η δική τους απολογία έχει την πιο μεγάλη βαρύτητα στα αυτιά των θυμάτων-ληπτών μιας άδικης συμπεριφοράς. Βέβαια, όλοι έχουμε το δικαίωμα της άποψης και της προσωπικής γνώμης. Φτάνει αυτή να τοποθετείται όταν στη διάθεσή μας έχουμε τα δεδομένα τα οποία μας καθιστούν ικανούς για την ολοκληρωμένη αξιολόγηση της οποιαδήποτε κατάστασης. Αν όχι, τότε γινόμαστε κακοί κριτές και βρισκόμαστε στην παγίδα να μετατραπούμε με τη σειρά μας σε «θύτες» και «άτσαλους δικαστές».