Η απόρριψη αχρησιμοποίητων ή ληγμένων φαρμάκων στον κάδο απορριμμάτων ή στην αποχέτευση εγκυμονούν κινδύνους, είπαν στο ΚΥΠΕ, το Τμήμα Περιβάλλοντος και ο Δρ Νικόλας Διέτης, Επίκουρος Καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου, τονίζοντας την επιτακτική ανάγκη για ενημέρωση του κοινού και σωστή διαχείριση των ουσιών αυτών.

Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε πέρσι, 200 ρύποι αναδυόμενου ενδιαφέροντος (CEC), συμπεριλαμβανομένων 168 φαρμακευτικών προϊόντων, πέντε τεχνητών γλυκαντικών, 12 βιομηχανικών χημικών ουσιών και 15 ενώσεων που ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες, εντοπίστηκαν σε δείγματα λυμάτων εισροής και εκροής που συλλέχθηκαν από πέντε εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων στην Κύπρο.

Το Τμήμα Περιβάλλοντος, καλεί το κοινό να παίρνει τα φάρμακα για κατάλληλη διαχείριση στην πρωτογενή τους συσκευασία στα ενδεδειγμένα σημεία συλλογής, που στο παρόν στάδιο είναι τα Πράσινα Σημεία.

Η πρόσφατη συζήτηση για τη συλλογή και απόρριψη των ληγμένων και αχρησιμοποίητων φαρμάκων έφερε στην επιφάνεια την ανάγκη ενημέρωσης του κοινού για το θέμα αυτό, καθώς, σύμφωνα και με τους ειδικούς, είναι θέμα άρρηκτα συνδεδεμένο με τη δημόσια υγεία αλλά και το περιβάλλον.

Το Τμήμα Περιβάλλοντος σε ερώτηση του ΚΥΠΕ για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον από απόρριψη φαρμάκων μαζί με σύμμεικτα απόβλητα, ανέφερε ότι, η απόρριψη αχρησιμοποίητων ή ληγμένων φαρμάκων στον κάδο απορριμμάτων, οδηγεί τα απόβλητα αυτά στους χώρους υγειονομικής ταφής, μαζί με τα σύμμεικτα οικιακά απόβλητα. Επίσης, σημείωσε, σε πολλά νοικοκυριά, γίνεται απόρριψη των φαρμακευτικών αυτών αποβλήτων στην τουαλέτα του σπιτιού, με αποτέλεσμα να καταλήγουν στο αποχετευτικό σύστημα ή το έδαφος. «Οι παραπάνω πρακτικές, εγκυμονούν κινδύνους επιστροφής των δραστικών ουσιών των φαρμάκων στον άνθρωπο μέσω της τροφικής αλυσίδας», αναφέρει, προσθέτοντας πως, η παρουσία δραστικών ουσιών στο φυσικό περιβάλλον, έχει άμεσο αντίκτυπο στα οικοσυστήματα και κυρίως στα ψάρια μέσω του ρυπασμένου νερού που καταλήγει στην θάλασσα ή σε άλλους υδάτινους αποδέκτες.

«Βάσει των παραπάνω, η ορθολογική διαχείριση των αποβλήτων φαρμακευτικών προϊόντων καθίσταται επιτακτική ανάγκη με σκοπό την πρόληψη οποιωνδήποτε περιβαλλοντικών επιπτώσεων μπορεί να προκληθούν από την αλόγιστη απόρριψη τους», τονίζει.

Ο Δρ Διέτης ανέφερε στο ΚΥΠΕ ότι αυτό είναι «ένα τεράστιο θέμα» και συζητιέται πολύ παγκοσμίως και ιδιαίτερα στην Ευρώπη, σημειώνοντας πως, όσο περνούν τα χρόνια αυξάνεται σε μεγάλο βαθμό η παραγωγή αποβλήτων που έχουν σχέση με φάρμακα.

Αναφέρθηκε στις κατευθυντήριες γραμμές του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), και σε στοιχεία ότι στη Γαλλία παράγουν 17,000 τόνους τον χρόνο από απόβλητα που αφορούν σε φάρμακα.

«Είναι τεράστια ποσότητα», είπε, προσθέτοντας πως, δεν είναι μόνο φάρμακα που λήγουν, υπάρχουν και φάρμακα που δεν χρησιμοποιούνται πια από ασθενείς λόγω αλλαγής θεραπείας, αλλά και λόγω του ότι τα πακέτα που παράγονται από τις φαρμακοβιομηχανίες περιέχουν περισσότερα χάπια από όσα χρειάζονται. Αυτοί, πρόσθεσε, είναι οι κύριοι παράγοντες που αυξάνουν πάρα πολύ την επίπτωση στο περιβάλλον.

Σημείωσε ότι, ο ΟΟΣΑ αναφέρει ότι 30% των καταναλωτών δεν ξέρει τι να τα κάνει, και ρίχνουν τα υγρά φάρμακα, στον νεροχύτη ή στην τουαλέτα.

Όλα αυτά πηγαίνουν στον υδροφόρο ορίζοντα, είπε, και πρόσθεσε ότι στο περιβάλλον «η καταστροφή είναι τεράστια», διότι μπορεί να προκύψουν πολλά προβλήματα όχι μόνο τοξύτητας και τοξικότητας, και σε ζώα και σε διάφορα ψάρια, και τα φυτά.

Ο Δρ Διέτης ανέφερε ότι χρειάζεται ενημέρωση του κοινού για τη σωστή απόρριψη των φαρμάκων, αλλά και ότι πρέπει να γίνεται έλεγχος για τη σωστή διαχείριση αυτών των αποβλήτων από νοσοκομεία, κέντρα υγείας, οίκων ευγηρίας, αλλά και στη κτηνοτροφία, όσον αφορά σε σκευάσματα που δίνονται σε ζώα.

Σημείωσε ακόμη, ότι μέρος της λύσης είναι και οι παραγωγοί, και ότι θα πρέπει τουλάχιστον για τα τοπικά φάρμακα, οι τοπικές φαρμακοβιομηχανίες να εργαστούν με την Πολιτεία ώστε να ρυθμιστεί το πακετάρισμα των φαρμάκων και να μειωθεί ο αριθμός των χαπιών σε κάποιες περιπτώσεις. Αυτό όμως, σημείωσε, χρειάζεται μελέτη για κάθε φάρμακο ξεχωριστά. 

Εισηγήθηκε όπως η Πολιτεία φτιάξει ένα ειδικό σύστημα περισυλλογής φαρμάκων με ειδικούς κάδους, σε νοσοκομεία, κέντρα υγείας, οίκους ευγηρίας, ακόμη και στις γειτονιές, δίπλα σε αυτούς της ανακύκλωσης για άλλα υλικά, όπως γίνεται σε κάποιες χώρες της Ευρώπης, σημείωσε.

Έφερε ως παράδειγμα την εκστρατεία ενημέρωσης για τις μπαταρίες σημειώνοντας πως, πριν μερικά χρόνια ο κόσμος δεν ήξερε τι να τις κάνει ενώ τώρα υπάρχουν σε πολλούς χώρους σημεία συλλογής τους για ασφαλή χειρισμό τους.

Όσον αφορά στο θέμα μεταφοράς ευθύνης στον παραγωγό, είπε ότι θα μπορούσαν να κάνουν εκστρατείες περισυλλογής υλικού σε κεντρικά σημεία στις πόλεις, σημειώνοντας ότι, τέτοιες εκστρατείες στην Ευρώπη μαζεύουν πάρα πολύ υλικό που θα είχε διαφορετικά πεταχτεί.

Ο Δρ Διέτης είπε ακόμη, ότι παγκοσμίως, μπορεί ο πολίτης να πάρει τα ληγμένα φάρμακα στο φαρμακείο, αλλά πρέπει να στηριχθούν και οι φαρμακοποιοί για το πως θα γίνει αυτό σωστά και  οργανωμένα. «Πρέπει να υπάρχει ένας συντονισμός, να στηριχθεί ο φαρμακοποιός στο πώς να το κάνει σωστά έτσι ώστε να ενημερώνει και τους πολίτες», σημείωσε.

«Υπάρχει τρόπος να γίνει αυτό οργανωμένα, είναι πολύ σημαντικό αυτό σε μια χώρα που είναι νησί γιατί ο υδροφόρος ορίζοντας είναι δικός μας, ότι φάρμακο πετάμε, το θάβουμε, ή πηγαίνει το νερό επιστρέφει πίσω σε εμάς», ανέφερε.

Απόρριψη/διαχείριση φαρμάκων

Όσον αφορά στο τι πρέπει/μπορεί να κάνει το κοινό όσον αφορά την απόρριψη φαρμάκων, το Τμήμα Περιβάλλοντος αναφέρεται στη δημοσίευση τον Μάρτιο στην Επίσημη Εφημερίδα των  Κανονισμών περί Αποβλήτων (Διαχείριση Αποβλήτων Φαρμακευτικών Προϊόντων Οικιακής Προέλευσης) «με σκοπό τη θέσπιση νομοθετικού πλαισίου για τη διαχείριση των αποβλήτων φαρμακευτικών προϊόντων που προέρχονται από τα νοικοκυριά, μέσω της υιοθέτησης της αρχής της διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού».

Σύμφωνα με τις πρόνοιες των κανονισμών, σημειώνει, οι κάτοχοι άδειας χονδρικής πώλησης ή άδεια παρασκευής φαρμακευτικών προϊόντων, θα προχωρήσουν στη δημιουργία συλλογικού συστήματος για τη διαχείριση των αποβλήτων των φαρμακευτικών προϊόντων οικιακής προέλευσης, το οποίο θα λειτουργεί βάσει σχετικής άδειας που θα παραχωρείται από τον Υπουργό Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος. «Πρακτικά, αυτό σημαίνει, ότι θα δημιουργηθεί δίκτυο σημείων συλλογής, όπου θα παρέχεται στους πολίτες η δυνατότητα να επιστρέψουν δωρεάν, σε προσιτά ενδεδειγμένα σημεία συλλογής όπως φαρμακεία, στη στοιχειώδη τους συσκευασία, τα φαρμακευτικά τους απόβλητα που θεωρούν απορριπτέα, τα οποία στη συνέχεια θα οδηγούνται για κατάλληλη διαχείριση σε αδειοδοτημένες εγκαταστάσεις», προσθέτει.

Λόγω της ύπαρξης δραστικών ουσιών στα φαρμακευτικά προϊόντα οικιακής προέλευσης,  αναφέρει το Τμήμα Περιβάλλοντος, «καλείται το κοινό να μην τα απορρίπτει στα κοινά σκουπίδια και τις αποχετεύσεις, αλλά να τα οδηγεί για κατάλληλη διαχείριση στην πρωτογενή τους συσκευασία στα ενδεδειγμένα σημεία συλλογής, όπου στο παρόν στάδιο και μέχρι την εγκατάσταση του δικτύου συλλογής, είναι τα Πράσινα Σημεία».

Ο Δρ Διέτης σημείωσε ότι εδώ και 3-4 χρόνια στο Σιακόλειο Εκπαιδευτικό Κέντρο Κλινικής Ιατρικής (ΣΕΚΚΙ) του Πανεπιστημίου Κύπρου, μαζεύουν φάρμακα που έχουν λήξει ή που θέλει ο κόσμος να πετάξει, στην είσοδο της Σχολής, για να τα χρησιμοποιήσουν στην έρευνα.  Όποιος θέλει μπορεί να τα πάρει εκεί και να τα βάλει στον ειδικό κάδο που υπάρχει στην είσοδο του κτηρίου, ανέφερε.

Είπε ότι κάνουν την διαλογή οι ίδιοι και βάζουν σε ειδικούς κάδους αυτά που δεν θέλουν και τα παίρνει το Πανεπιστήμιο με ειδικό τρόπο συλλογής χημικού υλικού για καταστροφή.

200 ρύποι αναδυόμενου ενδιαφέροντος σε λύματα εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων στην Κύπρο

Σύμφωνα με έρευνα από ακαδημαϊκούς από το Πανεπιστήμιο της Κύπρου αλλά και πανεπιστήμια από Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο και Κίνα, που δημοσιεύθηκε πέρσι τον Αύγουστο στο ακαδημαϊκό περιοδικό, «Science of the Total Environment», 200 ρύποι αναδυόμενου ενδιαφέροντος (CECs), συμπεριλαμβανομένων 168 φαρμακευτικών προϊόντων και συναφών προϊόντων μετασχηματισμού (TPs), πέντε τεχνητών γλυκαντικών, 12 βιομηχανικών χημικών ουσιών και 15 ενώσεων που ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες, εντοπίστηκαν σε δείγματα λυμάτων εισροής και εκροής που συλλέχθηκαν από πέντε εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων στην Κύπρο.

Η μελέτη, με τίτλο «Multiclass target analysis of contaminants of emerging concern including transformation products, soil bioavailability assessment and retrospective screening as tools to evaluate risks associated with reclaimed water reuse», αναφέρει μεταξύ άλλων ότι, λαμβάνοντας υπόψη ότι τα λύματα από αυτές τις μονάδες είτε απορρίπτονται στο υδάτινο περιβάλλον, όπως λίμνες και ποτάμια, είτε επαναχρησιμοποιούνται σε γεωργικές εφαρμογές (σπαρτά, άρδευση), «είναι υψίστης σημασίας να προσδιοριστούν και να ποσοτικοποιηθούν τα CEC στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων.

Σημειώνεται επίσης ότι, η παρουσία CEC στο έδαφος ή/και στις καλλιέργειες μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία, και ότι η καλύτερη κατανόηση αυτών των προκλήσεων μπορεί να ενισχύσει και να διευκολύνει τη διαδικασία χάραξης πολιτικής.

Όπως αναφέρεται, η δειγματοληψία από λύματα εισροής και εκροής πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2018 για εφτά συνεχόμενες ημέρες στις πέντε μεγαλύτερες εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων στην Κύπρο που εξυπηρετούν δύο λεκάνες απορροής στη Λευκωσία, και από μία στη Λεμεσό, Λάρνακα και Πάφο.

Στην έρευνα έλαβαν μέρος οι Βασιλική Μπερέτσου, Μαρία-Χριστίνα Νίκα, Κυριάκος Μανώλη, Κώστας Μιχαήλ, Qian Sui, Lian Lundy, D. Michael Revitt, Νικόλαος Θωμαΐδης και Δέσπω Φάττα-Κάσσινου, από το Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πανεπιστήμιο Κύπρου, το Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Νερού Νηρέας του Πανεπιστημίου Κύπρου, το Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, το Εργαστήριο Εκτίμησης και Ελέγχου Περιβαλλοντικού Κινδύνου στη Χημική Διαδικασία του Πανεπιστημίου Επιστήμης και Τεχνολογίας Ανατολικής Κίνας, το Ινστιτούτο Ελέγχου Ρύπανσης και Οικολογικής Ασφάλειας της Σαγκάης, και το Τμήμα Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Middlesex.