Ο HPV ή ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων είναι ένας σχετικά κοινός ιός ο οποίος μπορεί να προκαλέσει προκαρκινικές αλλαγές στα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας ή ακόμη και καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Διάφορες ιατρικές μελέτες έχουν δείξει ότι τουλάχιστον τρεις στους τέσσερις ανθρώπους (75%) που έχουν σεξουαλική επαφή θα έρθουν σε επαφή με τον HPV κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Υπολογίζεται ότι οι περισσότεροι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με τον ιό τα πρώτα 2-3 χρόνια της σεξουαλικής τους ζωής. Στο 90% των περιπτώσεων ο οργανισμός αντιμετωπίζει με επιτυχία την λοίμωξη και απαλλάσσεται από τον ιό.

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι του ιού HPV. Μπορεί να υπάρχει λοίμωξη από έναν τύπο του HPV, που μπορεί να υποχωρήσει αλλά στη συνέχεια μπορεί να προκληθεί λοίμωξη από διαφορετικό τύπο του ιού. Επίσης είναι πιθανόν, να προκληθεί λοίμωξη από τον ίδιο τύπο και για δεύτερη φορά μετέπειτα στο μέλλον.

Οι τύποι του ιού που σχετίζονται με την γεννητική περιοχή διακρίνονται σε:

· Τύπους χαμηλού κινδύνου (όπως οι τύποι 6 και 11) που προκαλούν τα κονδυλώματα και ήπιες προκαρκινικές αλλαγές στα κύτταρα του τραχήλου.

· Τύπους υψηλού κινδύνου (όπως οι τύποι 16 και 18) που είναι κυρίως υπεύθυνοι για σοβαρές προκαρκινικές αλλαγές ή καρκίνο του τραχήλου.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της λοίμωξης από τον HPV;

Όπως ισχύει και σε πολλά άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, συχνά δεν υπάρχουν σημάδια ή συμπτώματα όταν συμβεί η αρχική λοίμωξη από τον ιό. Πολλοί άνθρωποι είναι φορείς του ιού και τον μεταδίδουν χωρίς οι ίδιοι να το γνωρίζουν. Παρόλα αυτά η λοίμωξη από HPV μπορεί να προκαλέσει:

· Κονδυλώματα των γεννητικών οργάνων. Περίπου 12 τύποι του ιού είναι υπεύθυνοι για την εμφάνισή των κονδυλωμάτων. Τα κονδυλώματα που μοιάζουν σαν υπερτροφικές ελιές στο χρώμα του δέρματος εμφανίζονται μέσα και έξω από τον κόλπο, στο πέος και μπορεί να εξαπλωθούν στο δέρμα κοντά στα γεννητικά όργανα. Κονδυλώματα επίσης μπορούν να αναπτυχθούν γύρω από τον πρωκτό, το αιδοίο, ή τον τράχηλο της μήτρας.

· Καρκίνο γεννητικών οργάνων. Περίπου 15 τύποι του HPV (τύποι υψηλού κινδύνου) συνδέονται κυρίως με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, και λιγότερο συχνά του αιδοίου, του κόλπου, του πρωκτού και του πέους. Μπορούν επίσης, πολύ σπάνια να προκαλέσουν καρκίνο του στόματος και του φάρυγγα.

Πώς μεταδίδεται ο ιός HPV;

Ο HPV μεταδίδεται κυρίως μέσω της σεξουαλικής επαφής (κολπικής, πρωκτικής ή με το στοματικό σεξ). Η διείσδυση κατά την σεξουαλική επαφή δεν είναι απαραίτητη για να υπάρχει λοίμωξη, μιας και ο HPV μπορεί να μεταδοθεί και με την άμεση επαφή δέρμα με δέρμα στην περιγεννητική περιοχή. Δεν αποκλείεται μια γυναίκα να μολυνθεί με περισσότερους από έναν HPV ιούς.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ιός HPV δεν μεταδίδεται με την κοινή χρήση αντικειμένων, τα σεντόνια και τις πετσέτες, τα μαχαιροπήρουνα και τα ποτήρια, το κάθισμα της τουαλέτας, κολύμπι σε πισίνα, κοινή χρήση μπανιέρας ή τζακούζι, την αγκαλιά, το κράτημα του χεριού και το άγγιγμα.

Πως γίνεται ο έλεγχος για επιβεβαίωση της λοίμωξης με τον HPV;

Οι μεταβολές στα κύτταρα του τράχηλου της μήτρας προκαλούνται σχεδόν πάντοτε από τον HPV. Υπάρχουν περισσότεροι από 100 διαφορετικοί τύποι HPV, μερικούς από τους οποίους είναι τύποι υψηλού κινδύνου που συνδέονται με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, ενώ ορισμένοι είναι τύποι χαμηλού κινδύνου που συνδέονται με άλλες καταστάσεις, όπως τα κονδυλώματα των γεννητικών οργάνων. Οι περισσότεροι καρκίνοι του τραχήλου της μήτρας προκαλούνται από τύπους υψηλού κινδύνου, όπως τον HPV-16 και HPV-18.

Μετά από επιτυχείς κλινικές μελέτες, ο έλεγχος HPV έχει προστεθεί στο Πρόγραμμα Προληπτικού Ελέγχου για τον καρκίνου του τραχήλου της μήτρας στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Αυστραλία, ΗΠΑ, Νέα Ζηλανδία και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Εάν ο έλεγχος της εξέτασης του τραχήλου της μήτρας παρουσιάζει προκαρκινικές αλλαγές των κυττάρων χαμηλού βαθμού, το δείγμα θα πρέπει να ελέγχεται ταυτόχρονα και για τον ιό HPV. Αν ο HPV εντοπίζεται στο τεστ Παπανικολάου τότε πρέπει να γίνεται παραπομπή για κολποσκόπηση και εάν είναι απαραίτητο, θεραπεία. Αν το δείγμα παρουσιάζει σημαντικές κυτταρικές αλλαγές, θα πρέπει να γίνεται κολποσκόπηση από έμπειρο γυναικολόγο με διαπίστευση στην κολποσκόπηση.

Σε πολλά εθνικά συστήματα υγείας μάλιστα, εάν στον έλεγχο οι γυναίκες είναι θετικές στον ιό HPV και το τεστ Παπανικολάου δεν παρουσιάζει οποιαδήποτε προκαρκινική αλλαγή των κυττάρων, τότε συνίσταται επανέλεγχος για τη λοίμωξη HPV μετά από 12 μήνες.

Αξίζει να σημειωθεί ότι σε πολλές χώρες το τεστ για τον HPV αποτελεί την πρώτη δοκιμασία στο δείγμα διαλογής, που σημαίνει ότι σε αυτές τις περιπτώσεις το δείγμα ελέγχεται μόνο για μη φυσιολογικά κύτταρα εφόσον εντοπιστεί ο ιός HPV στο τεστ Παπανικολάου.

Μπορεί να προληφθεί η λοίμωξη με ιό HPV;

Μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να αποφευχθεί ο HPV, ο οποίος είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους είναι πολύ σημαντική η τακτική εξέταση του τραχήλου της μήτρας με το τεστ Παπανικολάου. Η χρήση προφυλακτικού κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο λοίμωξης από τον ιό HPV, αλλά επειδή τα προφυλακτικά δεν καλύπτουν ολόκληρη την περιοχή των γεννητικών οργάνων και συχνά τίθενται σε επαφή μετά την έναρξη της σεξουαλικής επαφής, δεν εγγυάται την πρόληψη της εξάπλωσης του HPV.

Εμβόλιο κατά του HPV

Ο εμβολιασμός έναντι του ιού HPV προσφέρει κάποια προστασία από τον ιό HPV, και προσφέρεται σε όλα τα κορίτσια ηλικίας 12 έως 13 ετών ως μέρος του Προγράμματος Εμβολιασμού Παιδιών σε πολλές χώρες (Κύπρος, Ελλάδα, Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Νέα Ζηλανδία κλπ). Η πρόληψη με το εμβόλιο εναντίον των τύπων 6, 11, 16 και 18 του ιού HPV, προστατεύει από τους δύο τύπους που ευθύνονται για το 70% των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας (τύποι 16 και 18) και για τους δύο τύπους που σχετίζονται με τα γνωστά οξυτενή κονδυλώματα (τύποι 6 και 11).

Από το 2016, το Gardasil 9, είναι το μοναδικό εμβόλιο κατά του HPV που χορηγείται στην Ευρώπη το οποίο προφυλάσσει τη λοίμωξη από τους ακόλουθους εννέα τύπους HPV:

· HPV τύποι 6 και 11 που προκαλούν το 90% των κονδυλωμάτων των γεννητικών οργάνων.

· HPV τύποι 16 και 18, δύο τύποι υψηλού κινδύνου που προκαλούν το 70% των περιστατικών καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.

· Τύποι HPV 31, 33, 45, 52 και 58 που αποτελούν τύπους HPV υψηλού κινδύνου που ευθύνονται για επιπλέον 10% και 20% των καρκίνων του τραχήλου της μήτρας.

Οι τρέχουσες συστάσεις για τον εμβολιασμό κατά του HPV είναι:

• Παιδιά και ενήλικες ηλικίας 9 έως 26 ετών. Ο εμβολιασμός κατά του HPV συνιστάται συνήθως σε ηλικία 11 ή 12 ετών, όμως ο εμβολιασμός μπορεί να ξεκινήσει σε ηλικία 9 ετών. Ο εμβολιασμός κατά του HPV συνιστάται για όλα τα άτομα ηλικίας έως 26 ετών που δεν εμβολιάστηκαν επαρκώς νωρίτερα.

• Ενήλικες ηλικίας 27 έως 45 ετών. Παρόλο που το εμβόλιο HPV έχει εγκριθεί από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) για χορήγηση έως την ηλικία των 45 ετών, ο εμβολιασμός κατά του HPV δεν συνιστάται για όλους τους ενήλικες ηλικίας 27 έως 45 ετών. Αντίθετα, η FDA συνιστά στους γιατρούς να συζητούν με τους ασθενείς αυτής της ηλικιακής ομάδας που δεν είχαν εμβολιαστεί νωρίτερα εάν ο εμβολιασμός κατά του HPV είναι κατάλληλος για αυτούς. Ο εμβολιασμός για τον HPV σε αυτή την ηλικιακή ομάδα παρέχει λιγότερα οφέλη, επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ήδη εκτεθεί στον ιό.

• Εγκυμονούσες γυναίκες. Το εμβόλιο κατά του HPV δεν πρέπει να χορηγείται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Αντιθέτως, θα πρέπει να γίνεται μετά την εγκυμοσύνη.

Μια πρόσφατη μελέτη που έχει δημοσιευθεί στο ιατρικό περιοδικό Lancet, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο όπου ο εμβολιασμός κατά του HPV άρχισε το 2008 σε όλα τα κορίτσια ηλικίας 12-13 ετών, έδειξε ότι το εμβόλιο έχει ελαττώσει τον κίνδυνο για καρκίνο του τραχήλου της μήτρας κατά 87%.

Οι γυναίκες που έχουν εμβολιαστεί κατά του HPV πρέπει να συνεχίσουν να υποβάλλονται σε έλεγχο για καρκίνο του τραχήλου της μήτρας με το τεστ Παπανικολάου. Αυτό γιατί τα εμβόλια κατά του HPV δεν προστατεύουν από όλους τους τύπους HPV που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Μελέτες έχουν ήδη δείξει ότι το εμβόλιο προστατεύει από συγκεκριμένους τύπους HPV για περίπου 10 χρόνια, αν και οι ειδικοί αναμένουν ότι η προστασία θα είναι πολύ μεγαλύτερη.

Είναι σημαντικό σε αυτό το σημείο να τονιστεί πως η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη. Γι’ αυτό, παρόλο που ο ιός μπορεί να μεταδοθεί παρά τη χρήση προφυλακτικού, καθώς η λοίμωξη μπορεί να βρίσκεται στην περιγεννητική περιοχή, το προφυλακτικό ήταν και παραμένει η καλύτερη ασπίδα προστασίας απέναντι στα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και φυσικά στον HPV.

Συμπερασματικά, o ιός HPV σχετίζεται σημαντικά με την εμφάνιση προκαρκινικών αλλοιώσεων και με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Ο συνδυασμός του εμβολιασμού κατά του HPV και του προσυμπτωματικού ελέγχου του τραχήλου της μήτρας με το τεστ Παπανικολάου μπορεί να προσφέρει τη μεγαλύτερη προστασία έναντι του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Επίσης, ο εμβολιασμός κατά του HPV μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου που προκαλείται από τον HPV σε σημεία εκτός του τραχήλου της μήτρας. Ο εμβολιασμός, όχι μόνο προστατεύει τα εμβολιασμένα άτομα από λοίμωξη από τους τύπους HPV που στοχεύει το εμβόλιο που χρησιμοποιείται, αλλά μπορεί επίσης να μειώσει τον επιπολασμό των τύπων HPV που καλύπτει το εμβόλιο σε όλο τον πληθυσμό, μειώνοντας έτσι τη λοίμωξη σε άτομα που δεν είναι εμβολιασμένα (φαινόμενο που ονομάζεται ανοσία της αγέλης).