Μια επιπλέον ώθηση στα περιστατικά σεξισμού έχουν δώσει τα social media, προσδίδοντας στο φαινόμενο ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις από τις ανησυχητικές προϋπάρχουσες.

Το θέμα του σεξισμού απασχολεί ιδιαίτερα την Επίτροπο Ισότητας Φύλων Τζόζη Χριστοδούλου η οποία με συνέντευξή της στο AlphaNewsLive καλεί άπαντες να προβαίνουν σε καταγγελίες στην Αστυνομία και την Υποδιεύθυνση Καταπολέμησης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, υπενθυμίζοντας τί προνοεί ο νόμος για το ποινικό αδίκημα. Αναφέρεται επίσης στα στοιχεία που προκύπτουν από την Ευρώπη, τα οποία καταδεικνύουν το μέγεθος του προβλήματος, ενώ γίνεται προσπάθεια για να αρχίσει η συλλογή στοιχείων και στην Κύπρο.

Τι είναι τελικά ο σεξισμός;

Σύμφωνα με το σχετικό νόμο στη χώρα μας όπως και με τη σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης, σεξισμός σημαίνει τη δημόσια ή ιδιωτικά εκδηλούμενη σεξιστική συμπεριφορά που στρέφεται κατά συγκεκριμένου προσώπου ή κατά συγκεκριμένης ομάδας προσώπων. Σεξισμό συνιστά κάθε ενέργεια, χειρονομία, οπτική παρουσίαση, πρακτική, γραπτός ή προφορικός λόγος που βασίζεται στην ιδέα ή αντίληψη ότι ένα πρόσωπο ή μία ομάδα προσώπων είναι κατώτερα λόγω φύλου.

Οι σεξιστικές επιθέσεις, είτε αυτές λαμβάνουν χώρα σε φυσικό, πραγματικό χώρο και χρόνο είτε διαδικτυακά,  έχουν ως στόχο, μεταξύ άλλων, να πλήξουν τα δικαιώματα του θύματος ή των θυμάτων, προσβάλλοντας, μειώνοντας και πλήττοντας την αξιοπρέπειά τους, ή  να τραυματίσουν σωματικά, ψυχολογικά ή κοινωνικοοικονομικά το θύμα ή να δημιουργήσουν εναντίον του θύματος ένα εκφοβιστικό, εχθρικό, εξευτελιστικό, ταπεινωτικό και προσβλητικό περιβάλλον. Στόχος είναι επίσης να προαγάγουν και να ενισχύσουν τα έμφυλα στερεότυπα και τις διακρίσεις των φύλων.

Εκτός από τις γυναίκες που είναι πιο σύνηθες, θύματα σεξισμού είναι και άντρες;

Είναι γεγονός πως οι γυναίκες, όπως και για κάθε μορφή έμφυλης βίας και διάκρισης, αποτελούν στόχο σεξιστικής συμπεριφοράς πιο συχνά από ό,τι οι άντρες. Φυσικά και οι άντρες μπορούν να είναι θύματα σεξισμού, αλλά σε μικρότερη συχνότητα, όπως αναφέρει το Συμβούλιο της Ευρώπης και άλλοι διεθνείς οργανισμοί. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε πως τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις μπορούν να έχουν αρνητικό αντίκτυπο και σε αγόρια και άνδρες που δεν ακολουθούν κοινωνικούς κανόνες της παραδοσιακής «αρρενωπότητας». Δεν θέλουμε ούτε γυναίκες ούτε άνδρες να πέφτουν θύματα σεξισμού.  

Υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για τις σεξιστικές επιθέσεις στο παγκόσμιο, στην Ευρώπη και στην Κύπρο;

Στην Κύπρο δεν έχουμε διαθέσιμα στοιχεία, ωστόσο συζητούμε με αρμόδιο τμήμα της Αστυνομίας για τρόπους συλλογής στοιχείων, ενώ την ίδια στιγμή αναμένουμε στοιχεία από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Ισότητας των Φύλων (EIGE). Σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγε ο FRA το 2014, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), μία στις 10 γυναίκες είχε υποστεί διαδικτυακή παρενόχληση από την ηλικία των 15 ετών, συμπεριλαμβανομένης της λήψης ανεπιθύμητων, προσβλητικών ή σεξουαλικά ρητών μηνυμάτων σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης. Περαιτέρω, 48% των γυναικών πολιτικών στην ΕΕ έχει υποστεί διαδικτυακή βία. Σύμφωνα με ποιοτικές μελέτες, από το 2014 μέχρι σήμερα, φαίνεται να έχει αυξηθεί η διαδικτυακή βία και ο σεξισμός. Η πιο πρόσφατη έρευνα της UNESCO για τη διαδικτυακή βία σε βάρος γυναικών δημοσιογράφων (2020 με επικαιροποίηση το 2023), κατέδειξε ότι το 73% των συμμετεχουσών υπέστη κακοποίηση μέσω διαδικτύου, 25% εξ αυτών δέχτηκε απειλές φυσικής βίας, 18% δέχτηκε απειλές σεξουαλικής βίας και 20% ανέφερε ότι υπέστη φυσική επίθεση σε σχέση με διαδικτυακές απειλές που δέχτηκε. Από στοιχεία που διαθέτει το Συμβούλιο της Ευρώπης, το 2020, 58% των κοριτσιών βίωσαν διαδικτυακή παρενόχληση, το 50% δήλωσε ότι βιώνει περισσότερη παρενόχληση στο διαδίκτυο από ό,τι στο δρόμο, ενώ 46 % των γυναικών που είχαν βιώσει διαδικτυακή κακοποίηση ή παρενόχληση ανέφεραν ότι αυτή ήταν μισογυνιστικής ή σεξιστικής φύσης (2017).

Έχουν αυξηθεί τα φαινόμενα σεξισμού και αν ναι, πού οφείλεται αυτό;

Ενώ αναμένουμε κάποια στοιχεία από ευρωπαϊκούς οργανισμούς, φαίνεται πως ο σεξισμός, κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ), είναι ένα φαινόμενο που δυστυχώς αυξάνεται συνεχώς τόσο από φυσικά πρόσωπα όσο και από «fake» λογαριασμούς, όπου οι γυναίκες και τα κορίτσια έρχονται συχνά αντιμέτωπες με βίαιες και σεξουαλικές απειλές και σεξιστικά σχόλια. Δυστυχώς, η επίκληση της ελευθερίας της έκφρασης συχνά χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για την κάλυψη της απαράδεκτης και προσβλητικής αυτής συμπεριφοράς. Όπως και άλλες μορφές βίας κατά των γυναικών, ο σεξιστικός λόγος δεν καταγγέλλεται επαρκώς, πολλές φορές είτε από φόβο για εκδικητική συμπεριφορά είτε διότι δεν γίνεται αντιληπτό ότι πρόκειται για σεξισμό επειδή είναι βαθιά ριζωμένος και κανονικοποιημένος. Αποτέλεσμα, οι γυναίκες αποδέκτριες τέτοιων συμπεριφορών κατηγορούν τον εαυτό τους, ή/και σταματούν να εκφράζονται στα ΜΚΔ ή στην καθημερινότητα τους, απομονώνονται, υφίστανται συναισθηματικές, ψυχολογικές ή/και σωματικές συνέπειες που μπορεί να είναι καταστροφικές. Για τους άντρες και τα αγόρια, και ακριβώς λόγω των στερεοτύπων ότι «πρέπει να είναι πιο σκληροί», πολλές φορές δεν θα καταγγείλουν αφού νιώθουν ότι «δεν θα είναι αρκετά άντρες» αν το πράξουν με πιθανή συνέπεια την κατάθλιψη και την απομόνωση.  

Όπως κάθε μορφή έμφυλης διάκρισης, ο σεξισμός απορρέει από τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που διαχρονικά εδραιώθηκαν στην κοινωνία μας. Οι ρόλοι που αποδίδονται σε γυναίκες και άντρες, ως αποτέλεσμα αυτής της κουλτούρας, τροφοδοτούν περισσότερο την αντίληψη ότι, για παράδειγμα, οι γυναίκες είναι κατώτερες, λιγότερο ικανές ή ακατάλληλες να συμμετέχουν ή να ηγούνται σε συγκεκριμένους τομείς δραστηριότητας. Όλες οι πιο πάνω σεξιστικές αντιλήψεις έχουν επίσης μεταφερθεί στα ΜΚΔ με πολύ πιο έντονο τρόπο.  

Συνεπώς, η καταπολέμηση του σεξισμού περνά, μεταξύ άλλων, και από την κατάρριψη  των στερεοτύπων και γενικευμένων αντιλήψεων. Η αλλαγή κουλτούρας είναι σίγουρα η μεγαλύτερη πρόκληση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε στην προσπάθεια μας για επίτευξη ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών σε όλο το φάσμα δραστηριότητας.

Πώς  το νομικό σύστημα προστατεύει τους πολίτες από το σεξισμό και τις επιπτώσεις του;

Σημαντικό εργαλείο στην καταπολέμηση του φαινομένου αποτελεί ο «περί της Καταπολέμησης του Σεξισμού και του Διαδικτυακά Διαδιδόμενου Σεξισμού και περί Συναφών Θεμάτων Νόμος του 2020». Ο νόμος, πέραν του ότι ορίζει ξεκάθαρα τι συνιστά σεξισμό, καθιστά το σεξισμό και το διαδικτυακό σεξισμό ποινικά αδικήματα, που προβλέπουν φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή/και χρηματικό πρόστιμο μέχρι 5000€.

Ποιο ρόλο επιτελεί το δικό σας Γραφείο στην καταπολέμηση του σεξισμού;

Η δική μας δράση επικεντρώνεται στην πρόληψη και καταπολέμηση του σεξισμού μέσω της ενημέρωσης και εφαρμογής πρακτικών μέτρων που στοχεύουν στην αποδόμηση αντιλήψεων, οι οποίες ενθαρρύνουν το σεξισμό σε όλους τους τομείς δραστηριότητας.  

Χρειάζεται να λάβουμε περαιτέρω μέτρα για την καταπολέμηση του σεξισμού αλλά κυρίως την ανάπτυξη μιας τέτοιας παιδείας και κουλτούρας που θα φέρει την ισότητα και το σεβασμό ανάμεσα στα φύλα;

Όπως ήδη ανέφερα, η ρίζα οποιασδήποτε διάκρισης και ανισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών βρίσκεται στις εδραιωμένες αντιλήψεις, στα στερεότυπα και στις ιστορικά άνισες σχέσεις μεταξύ γυναικών και ανδρών. Η προσπάθεια μας, λοιπόν, επικεντρώνεται στην αποδόμηση τους. Το Γραφείο μας, με οδηγό την Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των Φύλων αλλά και πέραν αυτής, και με τη συνεργασία όλων των Υπουργείων, Υφυπουργείων, του ιδιωτικού τομέα, της ακαδημαϊκής και επιχειρηματικής κοινότητας, των συντεχνιών και της κοινωνίας των πολιτών, των γυναικείων οργανώσεων, ανέλαβε το συντονισμό της δύσκολης αυτής προσπάθειας που αφορά στην αποδόμηση έμφυλων στερεοτυπικών αντιλήψεων, οι οποίες περιορίζουν τους ανθρώπους, γυναίκες και άνδρες, σε «κουτιά» και επιτρέπουν να γίνονται αποδέκτες, μεταξύ άλλων, και σεξιστικών επιθέσεων.

Επειδή η ενημέρωση και η παιδεία για τέτοια σημαντικά θέματα πρέπει να αρχίζει από νωρίς, αποδίδουμε μεγάλη σημασία στα σχολεία. Από φέτος, για παράδειγμα, εκπαιδευτικοί και σύμβουλοι επαγγελματικής αγωγής τυγχάνουν ειδικής κατάρτισης που αφορά στην ισότητα των φύλων και στην αποδόμηση στερεοτύπων. Δράση που θεωρούμε ότι μπορεί να συμβάλει θετικά στην καταπολέμηση του σεξισμού.

Την ίδια στιγμή, σε πολιτικό επίπεδο, τον περασμένο Φεβρουάριο μαζί με τον Προέδρο της Δημοκρατίας, κ. Νίκου. Χριστοδουλίδη, και όλους/όλες Υπουργούς, Υφυπουργούς και Επίτροπους παρά τω Προέδρο, υπογράψαμε Δήλωση Πολιτικής για προώθηση της ισότητας των φύλων και μηδενική ανοχή σε κάθε μορφή σεξιστικής ή παρενοχλητικής συμπεριφοράς στη βάση του φύλου στη Δημόσια Υπηρεσία.

Σίγουρα, στην πολυεπίπεδη αυτή προσπάθεια χρειαζόμαστε συμμάχους και τα μέσα ενημέρωσης αλλά και τις ηλεκτρονικές πλατφόρμες. Η συμβολή τους είναι τεράστια καθώς διαμορφώνουν αντιλήψεις και επηρεάζουν στάσεις και συμπεριφορές. Όσον αφορά τα μέσα ενημέρωσης, η μέχρι τώρα συνεργασία μας με εκπροσώπους τους είναι εξαιρετικής σημασίας και υπάρχει πεδίο για ακόμη πιο αποτελεσματική συνεργασία. Στην Στρατηγική μας έχουμε περιλάβει ειδική ενότητα για τα μέσα, η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, εργαστήρια για δημοσιογράφους με στόχο την ευαισθητοποίηση τους σε θέματα ισότητας των φύλων και κατάργησης στερεοτύπων. Θα πρέπει να ενισχυθεί η προσπάθεια για εξάλειψη σεξισμού σε όλα τα επίπεδα και πεδία δραστηριότητας.   Για τις διαδικτυακές πλατφόρμες των ΜΚΔ φαίνεται να γίνονται προσπάθειες και να ασκούνται πιέσεις από ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς.

Προτρέπουμε όσες και όσους έχουν αντιμετωπίσει σεξισμό και διαδικτυακό σεξισμό να προβαίνουν σε καταγγελίες στην αστυνομία και συγκεκριμένα στο γραφείο Υποδιεύθυνσης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος  του Αρχηγείου Αστυνομίας στο 22808300 και στην ιστοσελίδα https://cyberalert.cy