Για να θέσουμε το ζήτημα της ρητορικής μίσους στην Κύπρο, με αφορμή τις δηλώσεις του Μητροπολίτη Μόρφου, στην σωστή νομική του διάσταση, θα πρέπει πρωτίστως να προσφύγουμε στην ερμηνεία της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου αλλά και στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τόσο το άρθρο 10 της Σύμβασης όσο και το άρθρο 19 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας δίδει το δικαίωμα σε οποιοδήποτε πρόσωπο στην ελευθέρια της έκφρασης ή και της γνώμης και της μετάδοσης πληροφοριών, ιδεών.

Η ελευθερία της έκφρασης δεν περιορίζεται μόνο σε απόψεις που είναι αρεστές, στο κοινό, στο κράτος ή σε ομάδα πολιτών. Περιλαμβάνει και τις απόψεις αυτές που είναι δυσάρεστες ή και αυτές που ενοχλούν την κοινή γνώμη ή το κράτος και αυτό επιβάλει η έννοια της «δημοκρατικής κοινωνίας». Πάρα ταύτα, υπάρχουν σοβαροί περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό και οι περιορισμοί αυτοί πρέπει να εφαρμόζονται ώστε να διασφαλιστεί ο σεβασμός της αξιοπρέπειας όλων των ανθρώπων.

Ο Νομοθέτης στην Κύπρο προσέδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στην ρητορική μίσους, και κωδικοποίησε τις πράξεις αυτές στον Ποινικό κώδικα, στο άρθρο 99Α. Ρητορική μίσους ουσιαστικά συνιστούν οι δημόσιες πράξεις που έχουν ως σκοπό να υποκινήσουν βία ή μίσος εναντίον προσώπων που προσδιορίζονται βάση του γενετήσιου προσανατολισμού τους. Κάθε πρόσωπο λοιπόν που δημόσια προσβάλλει ή και υποκινεί βία και μίσος εναντίον ομάδας προσώπων, όπως είπαμε πιο πάνω, είναι ένοχος αδικήματος και υπόκειται σε ποινή φυλάκισής που δεν υπερβαίνει τα 3 έτη ή χρηματική ποινή.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε σωρεία αποφάσεων του αναγνωρίζει τις διάφορες εκφάνσεις που ενδέχεται να λαμβάνει η ρητορική μίσους ( φυλετικό μίσος, θρησκευτικό μίσος, εθνοτικό ή και ομοφοβικό), αναλύει με ακρίβεια τις διάφορες πτυχές που αναδύονται και δίδει κατά την άποψη μου κατευθυντήριες γραμμές στα εθνικά Δικαστήρια για τον χειρισμό παρομοίων υποθέσεων.

Στην απόφαση Vejdelant κατά Σουηδίας, η οποία υπόθεση αφορούσε την αίτηση των προσφευγόντων για την καταδίκη τους καθότι μοίρασαν φυλλάδια σε σχολείο της Σουηδίας τα οποία κρίθηκαν από τα Σουηδικά Δικαστήρια ως προσβλητικά εναντίον των ομοφυλοφίλων. Τα φυλλάδια αυτά περιείχαν ορισμένες δηλώσεις οι οποίες παρουσίαζαν την ομοφυλοφιλία ως αποκλίνουσα σεξουαλική ροπή και ως έχουσα συνέπειες καταστροφικές για την κοινωνία καθώς και ότι ευθύνεται για την μετάδοση του ιού ΗΙV. Το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε ότι οι πράξεις αυτές αν και δεν ισοδυναμούσαν με άμεση υποκίνηση σε πράξεις μίσους εν τούτοις αποφάσισε ότι περιείχαν σοβαρούς και επιβλαβείς ισχυρισμούς και ότι η διάκριση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού είναι εξίσου σοβαρή με την διάκριση λόγω φυλής, καταγωγής ή χρώματος και κατέληξε ότι πολύ σωστά οι σουηδικές αρχές καταδικάσαν αυτήν την συμπεριφορά.

Υπό το πρίσμα λοιπόν αυτό, θα έλεγε κανείς ότι ναι, παρόμοιες δηλώσεις όπως αυτές του Μητροπολίτη Μόρφου είναι σίγουρα επιβλαβείς για την κοινωνία και δύναται να είναι και ποινικά κολάσιμες και σε κάθε περίπτωση πρέπει να τίθενται ενώπιον της κρίσης του Δικαστηρίου.

Είναι επίκαιρο το ερώτημα κατά πόσο κάποιος ιδιώτης μπορεί να διώξει με ιδιωτική ποινική δίωξη πρόσωπο που προβαίνει σε ρητορική μίσους σύμφωνα με το άρθρο 99Α του Ποινικού Κώδικα. Να μπορεί δηλαδή κάποιος ιδιώτης να καταχωρήσει την υπόθεση και όχι ο Γενικός Εισαγγελέας ή ο Αστυνομικός Διευθυντής της εκάστοτε επαρχίας, όπως γίνεται για παράδειγμα στις επιταγές.

Τα Δικαστήρια γενικά τόσο στην Κύπρο αλλά και στην Αγγλία αναγνωρίζουν το δικαίωμα ιδιωτικής ποινικής δίωξης όταν ο πολίτης έχει έννομο συμφέρον να το πράξει αλλά και όταν θίγονται τα δικαιώματα του άμεσα (directly affected). Επί του προκειμένου οι δηλώσεις του Μητροπολίτη Μόρφου δεν συνιστούν άμεση παραβίαση, κατά την γνώμη μου, καθότι στις δηλώσεις του δεν αναφέρεται ονομαστικά σε κάποιο πρόσωπο αλλά σε κοινωνικό σύνολο που προσδιορίζεται βάση του γενετήσιου προσανατολισμού του. Συνεπώς θα έλεγα ότι ενδεχόμενη ιδιωτική ποινική δίωξη θα αντιμετωπιζόταν ως «actio popularis» σε μετάφραση «λαϊκή αγωγή» και θα τύγχανε της απόρριψης του Δικαστήριού. 

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αδικήματα που αφορούν την ρητορική μίσους στην κυπριακή έννομη τάξη δεν μπορούν να διωχτούν με ιδιωτική ποινική δίωξη χωρίς την προηγουμένη έγκριση του Γενικού Εισαγγελέα σύμφωνα και με το εδάφιο 2 άρθρου 99Α του Ποινικού Κώδικα. Συνεπώς εάν παραβιάζονται τα δικαιώματα κάποιου προσώπου θα πρέπει είτε να απευθυνθεί στην Αστυνομία για να προχωρήσει η πολιτεία στην ποινική δίωξη του αδικοπραγούντος είτε να ζητήσει την άδεια του Γενικού Εισαγγελέα για να διώξει ιδιωτικά δηλώσεις που θεωρούνται ως ρητορική μίσους ή και φυσικά να κινηθεί αυτεπάγγελτα ο Γενικός Εισαγγελέας εάν υποπέσει στην αντίληψη του ενδεχόμενη αδικοπραξία.