Κάθε φορά που η νομοθετική εξουσία επιχειρεί να τροποποιήσει το Κυπριακό Σύνταγμα, ανοίγει η συζήτηση για τις προϋποθέσεις και τα όρια που διέπουν την Βουλή των Αντιπροσώπων κατά την άσκηση της αναθεωρητικής της εξουσίας. Σε μερικές γραμμές θα δούμε πως ένα άρθρο του υπέρτατου νόμου της Δημοκρατίας μπορεί να αλλάξει μορφή…

Το κυπριακό Σύνταγμα και το Δίκαιο της ανάγκης

Με τον όρο «Σύνταγμα» αναφερόμαστε στον σημαντικότερο και θεμελιώδη νόμο ενός κράτους γι’ αυτό και βρίσκεται στην κορυφή της πυραμίδας.  Το κυπριακό Σύνταγμα που αποτελεί προϊόν των συμφωνιών Ζυρίχης- Λονδίνου και έδωσε υπόσταση στην Κυπριακή Δημοκρατία. Καθορίζει μεταξύ άλλων τον τρόπο λειτουργίας του κράτους, εισάγει την διάκριση των εξουσιών αποσαφηνίζοντας (όχι πάντα εξαντλητικά) τους ρόλους στην κρατική μηχανή,  προκειμένου να αποφεύγεται η σύγκρουση θεσμών και αξιωματούχων. Εισάγει παράλληλα και βασικές πρόνοιες για τα θεμελιώδη δικαιώματα.

Το Σύνταγμα χαρακτηρίζεται ως δικοινοτικό αφού προϋπόθεση για λειτουργία του κράτους του 1960 ήταν η άσκηση εξουσιών τόσο από τους Ελληνοκυπρίους όσο και από τους Τουρκοκυπρίους. Μετά τις διακοινοτικές ταραχές το 1963-64 οι Τουρκοκύπριοι αποχώρησαν σταδιακά από τις εξουσίες με αποτέλεσμα το κράτος να κινδυνεύει να παραλύσει χωρίς τον ένα εκ των δύο βασικών πρωταγωνιστών.   

Το δικαστήριο κατάφερε να σώσει και να στηρίξει την Κυπριακή Δημοκρατία στη βάση του «Δικαίου της Ανάγκης», δόγμα που αποτελεί και την αιτία για την οποία η Κυπριακή Δημοκρατία και το Σύνταγμα του 1960 επιβιώνουν μέχρι σήμερα παρά την απομάκρυνση των Τουρκοκυπρίων.  

Στην περίπτωση της Κύπρου το Δίκαιο της Ανάγκης εφαρμόζεται προκειμένου το κράτος να συνεχίσει να ορθώνει ανάστημα μόνο με την άσκηση εξουσιών από τους Ελληνοκυπρίους. Μια κατάσταση που είχε «βαφτιστεί» ως προσωρινή και έκτακτη παρά το γεγονός ότι μετρά έξι δεκαετίες, καθιστώντας την Κύπρο  το μοναδικό παράδειγμα κράτους το οποίο επικαλείται το Δίκαιο της Ανάγκης για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Ένα δόγμα που εφαρμόζεται ή τουλάχιστον θα έπρεπε να εφαρμόζεται σε έκτακτες, προσωρινές  και απρόβλεπτες καταστάσεις με μόνο σκοπό την σωτηρία του κράτους.

Συνταγματικές τροποποιήσεις

Με τον όρο Συνταγματική τροποποίηση εννοούμε την αλλαγή άρθρων και προνοιών του Συντάγματος. Το κυπριακό Σύνταγμα ορίζει ότι 48 άρθρα του (από τα 199) είναι θεμελιώδη και δεν μπορούν ποτέ να τροποποιηθούν. Αυτό σημαίνει ότι η Βουλή μπορεί να τροποποιήσει τα υπόλοιπα, μη θεμελιώδη άρθρα του. Για αναθεώρηση του Συντάγματος δεν απαιτείται απλή πλειοψηφία, όπως ισχύει για ένα οποιοδήποτε άλλο νόμο αλλά ο πήχης μπαίνει αρκετά ψηλά. Το άρθρο 182 του Συντάγματος ορίζει ότι πρέπει να πουν το «ναι» τα 2/3 των Ελληνοκυπρίων και τα 2/3 των Τουρκοκυπρίων ξεχωριστά.

Λόγω της αποχώρησης των Τουρκοκυπρίων η αρχική προσέγγιση ήταν ότι το Σύνταγμα δεν μπορούσε να τροποποιηθεί  αφού στην Βουλή ψήφιζαν εκ των πραγμάτων μόνο Ελληνοκύπριοι Βουλευτές. Τελικά το 1989 έγινε η 1^η τροποποίηση με το Δικαστήριο να ανοίγει τον δρόμο και για τις υπόλοιπες κρίνοντας ότι μπορεί μια συνταγματική τροποποίηση παρά την απουσία των Τουρκοκυπρίων να δικαιολογηθεί στη βάση του Δικαίου της Ανάγκης.

Έγινε στην ουσία μια επέκταση της εφαρμογής του Δικαίου της Ανάγκης και στα των συνταγματικών τροποποιήσεων. Από τότε μέχρι σήμερα έγιναν συνολικά 19 τροποποιήσεις, χωρίς όμως να εφαρμόζονται από τη Βουλή και να εξετάζονται από τα δικαστήρια επί της ουσίας οι προϋποθέσεις εφαρμογής του Δικαίου της Ανάγκης. Τα δικαστήρια επικαλούνται πολλές φορές το δόγμα χωρίς να εξετάζουν τις προϋποθέσεις του.

Μια ορθολογιστική προσέγγιση θα ήταν αυτή η οποία θέλει το Κυπριακό Σύνταγμα να προσαρμόζεται στις προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου ανταποκρινόμενο σε νέες πρακτικές και όχι σε φορμαλισμούς τους οποίους οι δημιουργοί του,  χωρίς την κυριαρχία του κυπριακού λαού θέλησαν να ριζώσουν βαθιά μέσα του.   

Η άσκηση της αναθεωρητικής εξουσίας στις μέρες μας δικαιολογείται από την άποψη ότι το Σύνταγμα δεν μπορεί να παραμένει αμετάβλητο και αλυσοδεμένο στον νομικό και κοινωνικό αναχρονισμό λόγω της απουσίας των Τουρκοκυπρίων από την κρατική μηχανή. Από την άλλη όμως καλό θα ήταν καλό το Δίκαιο της Ανάγκης να μην αποτελεί είτε πανάκια είτε το  χέρι από το οποίο πολλές φορές πιανόμαστε για να βγούμε από τον δύσκολο δρόμο. Δεν σταματά να αποτελεί ένα προσωρινό μέτρο με αυστηρές προϋποθέσεις επίκλησης. Στο βίντεο που ακολουθεί γίνεται μια ιστορική αναδρομή στις Συνταγματικές τροποποιήσεις με ιδιαίτερες αναφορές στην άσκηση της αναθεωρητικής εξουσίας της Βουλής αλλά και τις κατά καιρούς ετυμηγορίες του δικαστηρίου.