Πόσοι από εσάς ακούσατε τους όρους “woke”, “cancel culture” και “πολιτική ορθότητα”; Τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη, το ποσοστό των ανθρώπων που άκουσαν έστω και μια φορά στη ζωή τους ή υπήρξαν υποστηρικτές ή και θύματα αυτής της νέας κουλτούρας, αυξάνεται σημαντικά. Ακαδημαϊκοί και αναλυτές, ανησυχούν πως η νέα αυτή τάση, θέτει σε κίνδυνο την ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, ενώ στις πιο ακραίες εκδοχές της θέτει σε κίνδυνο τη σταθερότητα των χωρών. Τα τελευταία χρόνια οι όροι αυτοί έγιναν γνωστοί και στον ελλαδικό χώρο, ενώ μπορεί κανείς να εντοπίσει αρκετά παραδείγματα ανάλογων συμπεριφορών και στην Κύπρο, κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πάμε όμως πρώτα να δούμε τι σημαίνει κάθε ένας από αυτούς τους όρους:

Woke: Η λέξη έχει τις ρίζες της στο λεξιλόγιο που χρησιμοποιούσαν οι Αφροαμερικανοί και σημαίνει «ξύπνιος». Χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να αυξήσει την επίγνωση των ανθρώπων στα θέματα των φυλετικών διακρίσεων και των προνομίων που απολάμβαναν οι λευκοί στην Αμερική, ενώ στη συνέχεια υιοθετήθηκε από το κίνημα Black Lives Matter. Στη συνέχεια έγινε δημοφιλής όρος στο Generation Z, έγινε γνωστός παγκόσμια και ενσωματώθηκε στο λεξικό της Οξφόρδης το 2017. Σύμφωνα με τον όρο που αναφέρεται στο λεξικό, πρόκειται για «επίθετο» το οποίο αναφέρεται σε ανθρώπους που «γνωρίζουν κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, ιδιαίτερα για το θέμα του ρατσισμού». Σήμερα χρησιμοποιείται ευρέως από ακτιβιστές υπέρ των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.

Cancel Culture: Κάποιοι θεωρούν πως πρόκειται για τη μετεξέλιξη του “woke” σήμερα. Στα ελληνικά «κουλτούρα ακύρωσης». Πρόκειται για μια σύγχρονη μορφή λογοκρισίας και εξοστρακισμού κατά την οποία κάποιος ο οποίος εκφράζει άποψη η οποία θεωρείται προσβλητική προς οποιονδήποτε, δέχεται μαζικές επιθέσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με πρώτιστο στόχο την κοινωνική και επαγγελματική του απομόνωση και εξόντωση. Οι επιτιθέμενοι ενεργοποιούνται όταν και εφόσον θεωρήσουν πως το θύμα τους έχει υπερβεί τα όρια της «πολιτικής ορθότητας».

Πολιτική ορθότητα: Γεννήθηκε ως κίνημα τη δεκαετία του ’90 στις ΗΠΑ με σκοπό την εξάλειψη των κοινωνικών προκαταλήψεων και στοιχείων από τον λόγο και τη συμπεριφορά που δηλώνουν μειωτική διάθεση απέναντι σε άτομα, ομάδες και μειονότητες. Το κίνημα είχε προτείνει τη χρήση ουδέτερων εκφράσεων και την επίδειξη συμπεριφορών που δεν φέρουν αρνητική φορτίο και δεν είναι κοινωνικά στιγματισμένες. Σήμερα μετεξελίχθηκε σε συνήγορο υπεράσπισης των βασικών δικαιωμάτων των ελευθεριών του ανθρώπου, του δικαιώματος της προσωπικής αυτοδιάθεσης, του προσωπικού αυτοκαθορισμού και της αυτοπραγμάτωσης. Ωστόσο λόγω της συνεχούς ενσωμάτωσης νέων ζητημάτων στο συγκεκριμένο πλέγμα συζήτησης, αρκετοί αντιδρούν λέγοντας πως τα πράγματα έχουν φτάσει στο σημείο όπου περιορίζεται σημαντικά η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης.

«Η ελευθερία του λόγου είναι νεκρή»

Ο «όχλος των social media» και ο «όχλος των woke», είναι πλέον μια πραγματικότητα. Το να εκφράζει κανείς σήμερα δυνατά μια αμφιλεγόμενη κατά τους ίδιους άποψη, συνεπάγεται με ρίσκο να δεχθεί «ακυρωτικές» επιθέσεις. Ως εκ τούτου δημιουργείται μια αμφιλεγόμενη συζήτηση για το που ξεκινά και που τελειώνει το δικαίωμα ενός ανθρώπου να εκφράζεται ελεύθερα.

Ουκ ολίγες φορές, δημοσιογράφοι, πολιτικοί, δημόσια πρόσωπα και άλλες προσωπικότητες βρέθηκαν στο στόχαστρο του όχλου αυτού για τις προσωπικές τους απόψεις οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με τις δικές τους. Όποιος δεν συμφωνεί μαζί τους, δέχεται μαζικές ακυρωτικές επιθέσεις και με μεγάλη ευκολία χαρακτηρίζεται «διεφθαρμένος», «ψεύτης», «πληρωμένος», «ομοφοβικός», «σεξιστής» και άλλα πολλά επίθετα που μας προέκυψαν στη διάρκεια της προσαρμογής της κοινωνίας μας στη λογική της πολιτικής ορθότητας. Οι επιθέσεις αυτές πολλές φορές ξεπερνούν κάθε όριο αφού ασχολούνται πέραν της επαγγελματικής ζωής, της προσωπικής αλλά και της οικογενειακής τους.

Οι υποστηρικτές αυτής της κουλτούρας υποστηρίζουν πως με αυτό τον τρόπο δίνεται φωνή σε περιθωριοποιημένους ανθρώπους και κοινότητες και πως με αυτό τον τρόπο μπορεί να επιτευχθεί κοινωνική πρόοδος. Θεωρούν πως οι ίδιοι με τα γραφόμενα, τα βίντεο, τις αναρτήσεις τους, «αποκαλύπτουν» αλήθειες που τα συμβατικά Μέσα Ενημέρωσης «αποκρύβουν» λόγω οικονομικών ή άλλων συμφερόντων και πως εκείνοι είναι οι εκφραστές της «διαφάνειας» και της αλήθειας».

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι αντιδράσεις στα social media σε πολλές και διαφορετικές περιπτώσεις οδήγησαν σε αποκατάσταση και διόρθωση τις πολιτείες, ενώ κάποιοι αγώνες και εκστρατείες ήσαν δίκαιες και οδήγησαν σε ριζοσπαστικές αλλαγές. Είναι άλλο όμως μια υγιής κοινωνική αντίδραση και άλλο η μετατροπή των μέσων δικτύωσης σε εργοστάσια παραγωγής τοξικότητας.

Η άλλη όψη του νομίσματος

Ερώτημα είναι βέβαια, πως γίνεται η μάζα αυτή να δηλώνει τόσο ευαίσθητη για τα δικαιώματα του ανθρώπου από τη μια, αλλά να μην έχει κανένα δισταγμό να τα καταπατήσει από την άλλη εμπλέκοντας ανήλικα παιδιά και συγγενικά πρόσωπα των θυμάτων της;

Δεν υπάρχει ίχνος αμφιβολίας πως ο σκοπός αυτής της μορφής bullying είναι η άσκηση πίεσης ώστε να εκφοβίσουν και να περιορίσουν ή και να κατευθύνουν τον τρόπο που οι άνθρωποι εκφράζονται είτε σε επαγγελματικό είτε σε προσωπικό επίπεδο.

Το αποτέλεσμα είναι μια κοινωνία η οποία χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια αφού η πλειοψηφία των πολιτών αποφεύγει να εκφράζεται μπας και βρεθεί στο στόχαστρο του όχλου. Περιορίζεται η πολυφωνία και εν τέλει επικρατεί η εντύπωση πως ο κόσμος τελεί σε απόλυτη μιζέρια εξαιτίας του γεγονότος πως ο διαδικτυακός όχλος καθυβρίζει κάθε αντίθετη φωνή και άποψη εκτός από τη δική του.

Στην μετά-covid εποχή, καθόλου τυχαία έχει δημιουργηθεί η εντύπωση πως ο κόσμος κάπου έχει χάσει την μπάλα όσον αφορά τους ορισμούς της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων και της λογικής. Οι τρεις αυτές λέξεις, πρέπει να μπορούν να συνυπάρχουν αρμονικά και να χαρακτηρίζουν το περιβάλλον στο οποίο οι άνθρωποι συμβιώνουν. Σε διαφορετική περίπτωση, ο κόσμος μας θα γέρνει πιο πολύ προς την κοινωνική σύγκρουση εξαιτίας της καταπίεσης που θα νιώθουν οι άνθρωποι.

Συμπέρασμα: Κανένας άνθρωπος δεν πρέπει να νιώθει καταπιεσμένος, κανένας άνθρωπος δεν πρέπει να νιώθει πως δεν τον σέβονται. Τα πάντα αρχίζουν και τελειώνουν από την ατομική συμπεριφορά και στάση και ακολούθως επεκτείνονται σε ολόκληρο τον κοινωνικό ιστό. Όμορφα, αρμονικά, χωρίς υπερβολές, χωρίς επιβολή…