Η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της νόσου

Δρ Ελένη Καραφώκα – Μαύρου

Γενικός Χειρουργός – Χειρουργός Πεπτικού Συστήματος

 

Τι είναι το Ορθό;

Το Ορθό είναι το τελικό τμήμα του παχέος εντέρου. Όλο το παχύ έντερο έχει μήκος 1,5 – 2 μέτρα ενώ το Ορθό αποτελεί τα τελευταία 12 – 15 εκατοστά. Ο ρόλος του είναι μόνο να αποθηκεύει τα κόπρανα μέχρι να αποβληθούν από το σώμα. Το Ορθό βρίσκεται έξω από την περιτοναϊκή κοιλότητα, εγκατεστημένο εξ ολοκλήρου μέσα στον χώρο που δημιουργείται από τα οστά της λεκάνης. Η ανατομική του θέση δημιουργεί ιδιαίτερες δυσκολίες στο χειρουργό που καλείται να το αφαιρέσει, ακριβώς γιατί βρίσκεται σε ένα πολύ περιορισμένο χώρο μέσα στον οποίο συνυπάρχει με την μήτρα και τον κόλπο στη γυναίκα, με τον προστάτη και τις σπερματοδόχους κύστεις στον άντρα και με την ουροδόχο κύστη και την ουρήθρα και στα δύο φύλα. Στον ίδιο χώρο βρίσκονται τα αγγεία που τροφοδοτούν όλα αυτά τα όργανα αλλά και τα νευρικά πλέγματα που ελέγχουν τις σημαντικές λειτουργίες της στύσης και της ούρησης.  

Γιατί συζητάμε ξεχωριστά τον καρκίνο του ορθού σε σχέση με το υπόλοιπο παχύ έντερο;

Ο καρκίνος του Ορθού παρουσιάζει αρκετές διαφορές σε σχέση με τον καρκίνο στο υπόλοιπο παχύ έντερο, όσον αφορά τη βιολογική του συμπεριφορά, αλλά και την πρόγνωσή του. Επιπλέον, λόγω της ανατομικής θέσης του Ορθού, ο καρκίνος σε αυτή την περιοχή αντιμετωπίζεται με εντελώς διαφορετικά θεραπευτικά πρωτόκολλα και εντελώς διαφορετική φιλοσοφία από ότι στο υπόλοιπο έντερο.

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί διεθνώς τον τρίτο σε συχνότητα στους άνδρες (μετά τον προστάτη και τον πνεύμονα) και το δεύτερο στις γυναίκες  (μετά τον καρκίνο του μαστού). Στο 1/3 αυτών  των περιπτώσεων, ο καρκίνος εντοπίζεται στο ορθό. Αυτό σημαίνει ότι πρόκειται για μία πολύ συχνή πάθηση, η  οποία λόγω της θέσης της, μπορεί να διαγνωστεί πολύ εύκολα.

Πόσο πολύ αφορά τους Κύπριους ο καρκίνος του ορθού;

Με βάση τα δεδομένα της στατιστικής υπηρεσίας της Κύπρου, σε ένα σύνολο 840,000 κατοίκων εμφανίζονται 365 νέα περιστατικά καρκίνου στο παχύ έντερο ανά έτος, ενώ στο ίδιο διάστημα 100 άτομα χάνουν την ζωή τους από αυτό. Στα 365 περιστατικά, τα 120 αφορούν καρκίνο στο Ορθό. Αυτό το νούμερο είναι αρκετά σημαντικό αν αναλογιστεί κανείς ότι για τη σωστή αντιμετώπιση αυτών των ασθενών απαιτείται η απασχόληση μίας μεγάλης ομάδας από επαγγελματίες της υγείας και η δαπάνη πολύ μεγάλων χρηματικών ποσών και  για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Με βάση τα παγκόσμια δεδομένα στο 75% των περιπτώσεων ο καρκίνος είναι σποραδικός και εμφανίζεται σε άτομα που δεν ανήκουν στις γνωστές ομάδες κληρονομικού καρκίνου. Αυτό σημαίνει ότι εμφανίζεται σε άτομα στα οποία κατά την διάρκεια της ζωής τους επηρεάστηκαν από, γνωστούς πλέον, εξωγενείς επιβαρυντικούς παράγοντες, τους οποίους θα μπορούσαν να αποφύγουν εάν απέφευγαν τις «κακές» συνήθειες.

Ποιες είναι οι κακές συνήθειες των Κυπρίων που ευνοούν την εμφάνιση του Ορθικού καρκίνου;

• Η δίαιτα είναι ο σημαντικότερος περιβαλλοντικός παράγοντας κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου και του Ορθού. Δίαιτα πλούσια σε κόκκινο κρέας (μοσχάρι, αρνί, χοιρινό) και επεξεργασμένο κρέας (π.χ. αλλαντικά, κονσέρβες) αυξάνει κατακόρυφα τον κίνδυνο εμφάνισης του. Αντίθετα η αυξημένη πρόσληψη φυτικών ινών, δηλαδή η συστηματική κατανάλωση  φρούτων  και λαχανικών, μειώνει τον κίνδυνο. Το ψήσιμο των κρεάτων σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες και ιδιαίτερα στα καρβουνά, αλλά και η μεγάλη περιεκτικότητα της διατροφής μας σε ζωικό λίπος, φαίνεται επίσης να ευνοούν την εμφάνιση της νόσου.
• Η υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ. Είναι εξαιρετικά ανησυχητικό το γεγονός ότι, με βάση την έρευνα της ESPAD (Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας) η οποία ανακοινώθηκε στη Λισαβώνα το 2016, η Κύπρος βρίσκεται στην 3η θέση ανάμεσα σε 48 χώρες ως προς την υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ μεταξύ μαθητών. Από τα στοιχεία φαίνεται ότι η χρήση ξεκινά από την ηλικία των 13 ετών. 
•  Η αύξηση του σωματικού βάρους σε επίπεδα παχυσαρκίας. Σύμφωνα με επιδημιολογική έρευνα του συνδέσμου Διαιτολόγων Διατροφολόγων Κύπρου, τα ποσοστά παχυσαρκίας στο νησί ανέρχονται στο 27,8% στο σύνολο του πληθυσμού, ενώ η Κύπρος κατέχει αρνητικό ρεκόρ σε ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας σε σχέση με την υπόλοιπη ΕΕ.
• Το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης, μεταξύ άλλων και καρκίνου στο παχύ έντερο. Σύμφωνα με επιδημιολογική έρευνα του Πανεπιστημίου Κύπρου, όσον αφορά το κάπνισμα η Κύπρος βρίσκεται στις δέκα πρώτες θέσεις ανάμεσα στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, με ποσοστό 31% των Κυπρίων να καπνίζουν κατά μέσο όρο 20 τσιγάρα την ημέρα. Στις ηλικίες μεταξύ 15 – 18 ετών  καπνίζουν το 35% των αγοριών και το 25% των κοριτσιών. Ενδιαφέρον είναι ότι μεταξύ 2014 και 2016 καταναλώθηκαν στην Κύπρο πάνω από 5.000.000 πακέτα τσιγάρα, για τα οποία δαπανήθηκαν περισσότερα από 120.000.000 ευρώ.   
• Η καθιστική ζωή και η μειωμένη φυσική δραστηριότητα, ανεξάρτητα από το αν συνδυάζεται ή όχι με παχυσαρκία αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα.
• Η Ηλικία αποτελεί τον σημαντικότερο επιβαρυντικό παράγοντα. Η συχνότητα εμφάνισης της νόσου αυξάνει κατακόρυφα μετά τα πενήντα έτη, χωρίς να αποκλείονται και μικρότερες ηλικίες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο καθιερώθηκε διεθνώς η οδηγία, η πρώτη κολονοσκόπηση (ακόμα και επί απουσίας συμπτωμάτων), να γίνεται στην ηλικία των πενήντα ετών.

Ποια σημάδια δεν θα πρέπει ποτέ να αγνοούμε;

Σύμφωνα με τον αναπληρωτή διευθυντή του ογκολογικού τμήματος του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας Δρα Γεώργιο Ιωαννίδη, ένας από τους λόγους για τον οποίο πολύ συχνά καθυστερεί η διάγνωση οφείλεται στο γεγονός πως οτιδήποτε αφορά το έντερο και την λειτουργία του είναι θέμα ταμπού στην κυπριακή κοινωνία. Πολλοί ασθενείς αποφεύγουν να συζητήσουν οτιδήποτε σχετικό και επιλέγουν να αγνοούν τα σημάδια. Για τον ίδιο λόγο αποφεύγουν να υποβληθούν σε διαγνωστική ή προληπτική  κολονοσκόπηση.

Από τη στιγμή που θα δημιουργηθεί το πρώτο καρκινικό κύτταρο στο εσωτερικό του Ορθού, μέχρι τη στιγμή της διάγνωσης του μεσολαβούν 5-10 χρόνια. Στο μεγαλύτερο διάστημα σε αυτή την διαδρομή η νόσος δεν παρουσιάζει συμπτώματα και η διάγνωση της εξαρτάται από τους προληπτικούς ελέγχους.  Μία πολύ απλή και φτηνή εξέταση είναι ο έλεγχος των κοπράνων για ανίχνευση αόρατης μικροποσότητας αίματος. Στις περιπτώσεις που το δείγμα είναι θετικό τότε ακολουθεί κολονοσκόπηση. Η εξέταση αυτή εφαρμόζεται σε πολλά κράτη όπως και στην Κύπρο πιλοτικά στο νοσοκομείο της Λάρνακας. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία του προγράμματος είναι η  ανταπόκριση του πληθυσμού στο πρώτο κάλεσμα και η συμμόρφωση αυτών που έχουν θετικό δείγμα να προχωρήσουν σε κολονοσκόπηση. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι στην Κύπρο προς το παρόν αυτό δεν επιτυγχάνεται σε σημαντικό βαθμό.

Σημεία τα οποία δεν θα πρέπει ποτέ να αγνοούνται στη διαδικασία έγκαιρης διάγνωσης του Ορθικού καρκίνου είναι τα εξής:

• Αλλαγή στις συνήθειες του εντέρου. Εναλλαγή ευκοιλιότητας με δυσκοιλιότητα.
• Αίσθημα τεινεσμού και αίσθημα πληρότητας, δηλαδή το άτομο νοιώθει συνεχώς ότι θέλει να πάει στην τουαλέτα και ότι το έντερο του δεν αδειάζει
• Αίμα στα κόπρανα. Συνήθως είναι γύρω από τα κόπρανα και μπορεί να είναι ζωηρό κόκκινο ή πιο σκούρο
• Βλέννα στα κόπρανα. Μερικοί τύποι καρκίνου αλλά και κάποιες προκαρκινικές βλάβες παράγουν μεγάλη ποσότητα βλέννας.
• Λεπτά κόπρανα λόγω παρουσίας στενωτικού καρκίνου
• Πόνος στον πρωκτό, καταβολή, αναιμία και απώλεια βάρους σε προχωρημένα στάδια

Τι γίνεται μετά τη διάγνωση;

Εφόσον τεθεί η διάγνωση με ασφάλεια ακολουθεί οπωσδήποτε η σταδιοποίηση της νόσου. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες εξετάσεις για να διαπιστωθεί σε τι βάθος επεκτείνεται ο όγκος στο τοίχωμα του εντέρου, εάν διαπερνά το τοίχωμα και βγαίνει στο περιορθικό λίπος, εάν υπάρχουν διηθημένοι λεμφαδένες και εάν υπάρχουν μεταστατικές εστίες σε απομακρυσμένα όργανα, συνήθως στο συκώτι και στους πνεύμονες. Αρχικά γίνεται μία αξονική τομογραφία άνω και κάτω κοιλίας με λήψη σκιαγραφικού και σε δεύτερο χρόνο γίνεται μία μαγνητική τομογραφία ειδική για το Ορθό.  Οι πληροφορίες που λαμβάνονται από αυτές τις εξετάσεις μας καθορίζουν το στάδιο της νόσου και βάση αυτών ορίζεται  το θεραπευτικό πρωτόκολλο που θα έχει τα καλύτερα αποτελέσματα για τον συγκεκριμένο ασθενή.

Ανάλογα με το στάδιο της νόσου ο ασθενής μπορεί να οδηγηθεί κατευθείαν στο χειρουργείο ή μπορεί να προηγηθεί ακτινοβολία στην περιοχή και να ακολουθήσει τη χειρουργείο. Ανάλογα με τα αποτελέσματα της εξέτασης του χειρουργικού παρασκευάσματος αποφασίζεται εάν ο ασθενής θα λάβει επικουρική χημειοθεραπεία μετά το χειρουργείο.

Τι νεώτερο έχει να προσφέρει σήμερα η ιατρική στην αντιμετώπιση του καρκίνου του ορθού;

Πριν μερικές μόλις δεκαετίες ο καρκίνος του ορθού ήταν νόσος με πολύ κακή πρόγνωση και με πολύ χαμηλά ποσοστά συνολικής πενταετούς επιβίωσης. Σήμερα τα δεδομένα έχουν αλλάξει προς το καλύτερο. Η χειρουργική αφαίρεση ήταν και είναι ακόμα, το κυριότερο θεραπευτικό εργαλείο κατά του καρκίνου του ορθού,ωστόσο τώρα πλέον γνωρίζουμε ότι για να έχουμε καλά ογκολογικά αποτελέσματα θα πρέπει να αφαιρεθεί χειρουργικά όλο το Ορθό μαζί με το λίπος που το περιβάλλει και  όλους τους λεμφαδένες της περιοχής. Πρόκειται για μία εξαιρετικά δύσκολη χειρουργική επέμβαση. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας η σύγχρονη χειρουργική επιτυγχάνει το μέγιστο χειρουργικό και ογκολογικό  αποτέλεσμα με το ελάχιστο χειρουργικό τραύμα. Στη μάχη μας κατά του Ορθικού καρκίνου προστέθηκαν και νέα ογκολογικά φάρμακα με στοχευμένη δράση ενάντια στα καρκινικά κύτταρα και με πολύ καλά αποτελέσματα.

 

Ποια η θέση της ρομποτικής χειρουργικής στον καρκίνο του ορθού;

Η ρομποτική χειρουργική σε αυτές τις περιπτώσεις βρίσκει την τέλεια εφαρμογή της. Το χειρουργικό ρομπότ διαθέτει τρισδιάστατη,  απόλυτα ελεγχόμενη από τον χειρουργό camera, με μεγέθυνση της εικόνας κατά είκοσι φορές. Επιπλέον, διαθέτει λεπτά αρθρωτά εργαλεία με οκτώ βαθμούς ελευθερία κίνησης.  Τα τεχνικά χαρακτηριστικά του χειρουργικού ρομποτικού συστήματος Da Vinci δίνουν την δυνατότητα στο χειρουργό, να εκτελεί χειρουργικούς χειρισμούς ακριβείας στον εξαιρετικά περιορισμένο χώρο  της πυέλου. Τα χειρουργικά πλάνα αναγνωρίζονται με ευκολία, επιτρέποντας στον χειρουργό να χειρουργεί αναίμακτα και καθαρά. Η ευκρίνεια και η μεγέθυνση της εικόνας επιτρέπουν να αναγνωρίζονται και να διαφυλάσσονται τα πολύτιμα νευρικά πλέγματα της περιοχής, πετυχαίνοντας έτσι χαμηλότερα  ποσοστά διαταραχών στην ούρηση και στην στυτική  λειτουργία σε σχέση με τις άλλες μεθόδους. Με τη χρήση του ρομποτικού συστήματος Da Vinci μειώθηκαν κατακόρυφα τα ποσοστά μετατροπής σε ανοικτή επέμβαση, ενώ ταυτόχρονα μειώθηκε και ο μετεγχειρητικός χρόνος νοσηλείας στο νοσοκομείο.

Ιδιαίτερα στη χειρουργική του ορθού, η χρήση του χειρουργικού ρομπότ μειώνει κατά πολύ τον βαθμό χειρουργικής δυσκολίας, μίας εξαιρετικά δύσκολής χειρουργικής επέμβασης, χωρίς να υποβιβάζει το χειρουργικό και ογκολογικό αποτέλεσμα. Ο ασθενής έχει μειωμένες ανάγκες για παυσίπονα με αποτέλεσμα την άμεση μετεγχειρητική κινητοποίηση, την μείωση των μετεγχειρητικών λοιμώξεων του αναπνευστικού και γενικά την γρήγορη μετεγχειρητική αποκατάσταση.

 

Το ρομποτικό σύστημα Da Vinci αλλάζει διεθνώς τα δεδομένα της χειρουργικής του ορθού προς το καλύτερο. Στην  Ελλάδα και στην Κύπρο διαθέτουμε την τεχνολογία. Εγώ και η ομάδα μου διαθέτουμε την εμπειρία.

*Η Δρ. Ελένη Καραφώκα – Μαύρου είναι Χειρουργός Πεπτικού συστήματος, εξειδικεύεται στη Ρομποτική και Λαπαροσκοπική Χειρουργική και στη Χειρουργική Ογκολογία. Στοιχεία Επικοινωνίας: Τηλ: 99400409 / Email: [email protected]  Website: http://www.karafoka.gr.