Ένα κομμάτι χαρτί μισοφθαρμένο απ’ τον χρόνο. Μισοφαγωμένο απ’ τον σκόρο. Σχεδόν διάφανο. Μία χειρόγραφη επιστολή γραμμένη με ιδιαίτερη επιμέλεια, σχεδόν καλλιγραφική.

«Αγαπημένη μου μητέρα, χαίρε. Βρίσκομαι μεταξύ των αγγέλων. Τώρα απολαμβάνω τους κόπους μου. Το πνεύμα μου φτερουγίζει γύρω από τον Θρόνο του Κυρίου. Θέλω να χαίρεις, όπως κι εγώ. Αν κλαίεις θα λυπούμαι. Το όνομά σου θα γραφεί στην ιστορία γιατί εδέχθης να θυσιαστεί το παιδί σου διά την πατρίδα. Είναι καιρός τώρα να καμαρώσεις το παιδί σου. Ευρίσκεται εκεί ψηλά όπου ψάλλουν οι άγγελοι. Χαίρε αγαπημένη μου μητέρα. Σε φιλώ το αγαπημένο σου παιδί Ιάκωβος». 

Ιάκωβος Πατάτσος. Ένας άνθρωπος που έχει ξεπεράσει τη θνητότητά του και μοιάζει να οδεύει με αυτοπεποίθηση προς τον θάνατο. Ψύχραιμος και ατάραχος δίνοντας με τα λόγια και κυρίως τη θυσία του, κουράγιο στους οικείους του.  

Δεκάδες τέτοιες επιστολές ηρώων που περιγράφουν τις τελευταίες στιγμές πριν την αγχόνη, δεκάδες ασπρόμαυρες φωτογραφίες από επιχειρήσεις των Εγγλέζων αποικιοκρατών, διαταγές προς τους αγωνιστές, αποκόμματα εφημερίδων και σπάνια ντοκουμέντα από το Έπος της ΕΟΚΑ, έχουν βγει επιτέλους απ’ τις κούτες όπου φυλάγονταν, και συντηρούνται.

Χρίστος Κυριακίδης, Έφορος Κρατικού Αρχείου: «Αφορούν 43 διαφορετικές κατηγορίες. Αρχεία των ειδικών δικαστηρίων, που λειτουργούσαν από το 1955 μέχρι το 1959, προσωπικά αρχεία αγωνιστών της ΕΟΚΑ, έντυπα, προσωπικοί φάκελοι απαγχονισθέντων ηρώων, αλλά και έγγραφα που αφορούν τη ζωή στα κρατητήρια, είτε έγγραφα οργανώσεων του εξωτερικού που είχαν να κάνουν με την υποστήριξη του αγώνα της ΕΟΚΑ».

Ένα έργο που ξεκίνησε πέρσι το Κρατικό Αρχείο της Κυπριακής Δημοκρατίας και βρίσκεται σε πορεία υλοποίησης, με την ευκαιρία των 70 χρόνων από την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα.

Χρίστος Κυριακίδης, Έφορος Κρατικού Αρχείου: «Η πλειοψηφία των αρχείων αυτών παραχωρήθηκε  από το Μουσείο Αγώνος. Το Μουσείο Αγώνος δημιουργήθηκε αμέσως μετά το τέλος του αγώνα, το κρατικό αρχείο ιδρύθηκε το 1978, οπόταν παραχωρήθηκε και φυλασσόταν στο Κρατικό Αρχείο από τότε. Ήταν προσβάσιμο προς το κοινό αλλά στόχος μας φέτος με την ευκαιρία των 70 χρόνων να αναδείξουμε ακόμη περισσότερο αυτό τον πλούτο και να αποτελέσει ένα σημείο αναφοράς για τις εκδηλώσεις και τις εκδόσεις που θα γίνουν με αφορμή την επέτειο αυτή».

Όσα αρχεία συντηρούνται και ψηφιοποιούνται είναι διαθέσιμα σε αναγνώστες και ερευνητές και μπορούν να τύχουν επεξεργασίας στο αναγνωστήριο του Κρατικού Αρχείου.

Ανάμεσα σε άλλα ντοκουμέντα, στο αρχείο των θανατικών ανακρίσεων ο αναγνώστης θα βρει τις ιατροδικαστικές εκθέσεις για σχεδόν την πλειοψηφία των αγωνιστών της ΕΟΚΑ.

Με σεβασμό και δέος

Χρίστος Κυριακίδης, Έφορος Κρατικού Αρχείου: «Σε αυτά υπάρχει για παράδειγμα η κατάθεση που έδωσε ο γέρο Πιερής Αυξεντίου, όταν πήγε να αναγνωρίσει το καμένο σώμα του ήρωα Γρηγόρη Αυξεντίου. Και στο οποίο αναφέρει ότι τον αναγνώρισε από το ένα του πόδι. Ήταν το μόνο που δεν κάηκε. Που είναι στοιχεία που ακόμα και για εμάς που μελετούμε την ιστορία αρκετά χρόνια κάθε φορά που τα διαβάζουμε μας προκαλούν συγκίνηση».

Advertisement

Θεοδώρα Ματαρ, Συντηρήτρια Κρατικού Αρχείου: «Υπάρχει ένα δέος η αλήθεια είναι. Σεβασμός μεγάλος για αυτούς τους ανθρώπους και θαυμασμός»

Νικόλας Παπαντωνίου, Συντηρητής Κρατικού Αρχείου: «Υποκλινόμαστε στο μεγαλείο τους και είμαστε πάρα πολύ περήφανοι κι εμείς που συμβάλλουμε στο να διαφυλαχθούν, να προστατευτούν αυτά τα αντικείμενα γιατί είναι θησαυρός για τον τόπο μας».

Η διαχείριση των αρχείων δεν είναι εύκολη υπόθεση.

Advertisement

Θεοδώρα Ματαρ, Συντηρήτρια Κρατικού Αρχείου: «Το επάγγελμα είναι πρόκληση. Γιατί το κάθε αντικείμενο είναι μοναδικό».

Νικόλας Παπαντωνίου, Συντηρητής Κρατικού Αρχείου: «Είναι επίπονο και χρονοβόρο. Θέλει αγάπη και αφοσίωση».

Χρίστος Κυριακίδης, Έφορος Κρατικού Αρχείου: «Για παράδειγμα οι προκηρύξεις. Είναι αρχεία που βρέθηκαν στους δρόμους και μαζεύτηκαν από αυτούς που τα συγκέντρωσαν. Σε κάποιες προκηρύξεις βλέπουμε ακόμα και τροχούς από τα αυτοκίνητα που πέρασαν πάνω απ’ τις προκηρύξεις. Υπάρχουν άλλα αρχεία, οι διαταγές για παράδειγμα, που μεταφέρονταν από χέρι σε χέρι, αυτά ήταν χαρτιά δεύτερης, τρίτης χρήσης τα οποία ήταν διπλωμένα σε πολύ μικρά κομματάκια για να μπορέσουν να μεταφερθούν χωρίς να εντοπιστούν. Αυτά τα αρχεία από μόνα τους έχουν καταστραφεί ήδη απ’ τη δεκαετία του 1950. Οπόταν η επεναφορά τους είναι σχετικά δύσκολη».

Άλλη μία κατηγορία σημαντικών ντοκουμέντων που συντηρήθηκαν και ψηφιοποιήθηκαν είναι τα δεφτέρια που κρατούσαν οι Άγγλοι Αστυνομικοί με φωτογραφίες αγωνιστών που καταζητούνταν. Μεταξύ των σπάνιων φωτογραφιών που βρέθηκαν σε ένα τέτοιο δεφτέρι μία του Κυριάκου Μάτση και μία του Νίκου Κόσιη.

Χρίστος Κυριακίδης, Έφορος Κρατικού Αρχείου: «Ως ιστορικός θεωρώ ότι κυρίως από συναισθηματικής άποψης τα προσωπικά έγγραφα, τα προσωπικά αρχεία των αγωνιστών, κυρίως των απαγχονισθέντων, είναι τα πιο σημαντικά γιατί περιγράφουν τις τελευταίες στιγμές των ιδίων των αγωνιστών πριν ανεβούν την αγχόνη.»

Όπως η τελευταία ίσως επιστολή του ήρωα Στέλιου Μαυρομμάτη προς τους γονείς και τα αδέλφια του.

«Σεβαστοί μου γονείς και πολυαγαπημένα μου αδέλφια, σας απευθύνω το τελευταίο μου αντίο με την ελπίδα πως θα κατορθώσω να ρίξω λίγο βάλσαμο στην πονεμένη μου ψυχή. Τώρα που σας γράφω ευρίσκομαι στο σκοτεινό κελί της φυλακής μου, περιμένοντας με θάρρος και υπομονή τον δήμιο να’ ρθεί να με οδηγήσει στον τόπο της εκτέλεσής μου. Αισθάνομαι τον εαυτόν μου ισχυρόν και γαλήνιον γιατί έχω τον Χριστό μέσα μου και είμαι βέβαιος πως θα με βοηθήσει μέχρι το τέλος».

Δείτε το ρεπορτάζ της Μιράντας Λυσάνδρου: