Το 16% της παγκόσμιας δραστηριότητας τσουνάμι εκδηλώνεται στην περιοχή της Μεσογείου. Ο κίνδυνος που διατρέχει η Κύπρος ίσως να μην μπορεί να εκτιμηθεί με ακρίβεια, ωστόσο υπάρχει μια πόλη που φιλοδοξεί να καταστεί η πρώτη που θα μπορεί να αντιμετωπίσει ένα τέτοιο φαινόμενο μέχρι το 2024. Ο λόγος για τη Λάρνακα, η οποία μέσω του προγράμματος CoastWave της Unesco στοχεύει να ενταχθεί στις “Tsunami-Ready” κοινότητες του κόσμου.

Για τον τρόπο με τον οποίο αυτό μπορεί να επιτευχθεί μίλησε στο AlphaNews.Live η Ανώτερη Γεωλογική Λειτουργός του Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης Δρ. Συλβάνα Πηλείδου.

Καταγεγραμμένες και επιβεβαιωμένες πηγές τσουνάμι παγκόσμια από το 1610π.χ. μέχρι το 2014. Πηγή: NOAA/NGDC-WDS

– Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για το πρόγραμμα CoastWave και την εφαρμογή του στον Δήμο Λάρνακας;

Το CoastWave είναι πρόγραμμα της Διακυβερνητικής Ωκεανογραφικής Επιτροπής (IOC) της UNESCO με χρηματοδότηση από τη Γενική Διεύθυνση DG-ECHO της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με θέμα «Strengthening the Resilience of Coastal Communities in the North-East Atlantic and Mediterranean Region to the Impact of Tsunamis and Other Sea Level-Related Coastal Hazard» και διάρκεια υλοποίησης 30 μήνες εντός του 2021-2024.

Η εφαρμογή του προγράμματος γίνεται ταυτόχρονα σε παραλιακές κοινότητες της Κύπρου, Αιγύπτου, Ελλάδας, Μάλτας, Μαρόκου, Ισπανίας και Τουρκίας.

Στην Κύπρο το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης συντονίζει και εφαρμόζει το πρόγραμμα με τη συνεργασία των μελών της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης για Τσουνάμι, δηλαδή της Πολιτικής Άμυνας, του Τμήματος Κτηματολογίου και Χωρομετρίας, και του Ωκεανογραφικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Κύπρου και επιπρόσθετα σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Frederick και το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Κύπρου.

Βέβαια η συνεργασία με τις τοπικές αρχές της Λάρνακας, άλλους τοπικούς φορείς και σύνολα αλλά και τους ίδιους τους κατοίκους του δήμου θα είναι καθοριστικής σημασίας. Με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μας ευχαριστίες προς τον δήμαρχο Λάρνακας, κ. Ανδρέα Βύρα για το μεγάλο ενδιαφέρον του και για την αποδοχή της πρότασής μας για συνεργασία.

– Με ποιον τρόπο η Λάρνακα θα καταστεί η πρώτη πόλη που θα μπορεί να αντιμετωπίσει ένα τσουνάμι μέχρι το 2024; Πώς προετοιμάζεται μια πόλη για ένα τέτοιο ενδεχόμενο;

Ο δήμος Λάρνακας με την ολοκλήρωση του προγράμματος θα ενταχθεί στις «Tsunami-Ready» κοινότητες του κόσμου. Στόχος είναι όλη η ακτογραμμή εντός του δήμου Λάρνακας να καλυφθεί με σύστημα αυτόματου εντοπισμού και ειδοποίησης σε περίπτωση δημιουργίας τσουνάμι και να υπάρχει συγκεκριμένο λεπτομερές σχέδιο δράσης για άμεση εκκένωση των επικίνδυνων περιοχών.

Για να γίνει αυτό, έχουμε μια σειρά από δράσεις που θα πρέπει να υλοποιήσουμε και αφορούν ένα μεγάλο φάσμα θεμάτων όπως για παράδειγμα μελέτες που αφορούν τα χαρακτηριστικά διάδοσης του τσουνάμι στη συγκεκριμένη περιοχή, η εγκατάσταση και λειτουργία του σχετικού εξοπλισμού ανίχνευσης και ειδοποίησης, ο σχεδιασμός διαδρομών διαφυγής, ο σχεδιασμός και εγκατάσταση των απαραίτητων σημάνσεων στους δρόμους, η σχετική ανανέωση του εθνικού σχεδίου αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών, και πάνω από όλα η, ευαισθητοποίηση, ενημέρωση, εκπαίδευση και ετοιμότητα των πολιτών και αρμόδιων τοπικών φορέων και του δήμου γενικότερα.

– Στο παρελθόν υπήρξαν τσουνάμι στην περιοχή που έπληξαν την Κύπρο και αν ναι, πώς το γνωρίζουμε;

Δυστυχώς ναι. Οι πρόσφατοι πρόγονοί μας δεν έχουν ζήσει κάτι τέτοιο για να μας μεταφέρουν τις εμπειρίες τους και να ευαισθητοποιηθούμε για τον κίνδυνο αυτό, αλλά υπάρχουν αναφορές ανθρώπων οι οποίες διασώθηκαν μέσα από τους αιώνες και μαρτυρούν ότι η Κύπρος πλήγηκε στην ιστορία της από καταστροφικά τσουνάμι, τα οποία έχουν προκαλέσει θανάτους και έχουν καταστρέψει τις τότε παραθαλάσσιες πόλεις και λιμάνια της.

Επιπρόσθετα, κάθε τσουνάμι αφήνει πίσω του και γεωλογικά τεκμήρια. Όταν πλήττει τις ακτές μεταφέρει μαζί του διάφορα υλικά από τον θαλάσσιο πυθμένα τα οποία αφήνει στη ξηρά και αποτελούν παραφωνία στο όλο γεωμορφολογικό περιβάλλον και ταυτόχρονα ενδείξεις του φαινομένου αυτού.

Τέτοιες ενδείξεις, όπως π.χ. αποθέσεις ογκολίθων με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ή σε κάποιες περιπτώσεις απουσία του εδάφους, ή παρουσία θαλάσσιας προέλευσης ιζημάτων σε ανεξήγητα μεγάλο υψόμετρο, υπάρχουν σε πολλές ακτές της Κύπρου και οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ισχυρές ωστικές δυνάμεις, όπως αυτές που σχετίζονται με τα τσουνάμι, έχουν δράσει στις ακτές μας.

(Τροποποίηση από Papadopoulos & Imamura, 2001)

– Από πού προέρχονται τα τσουνάμι που επηρεάζουν την Κύπρο;

Ο κίνδυνος από τσουνάμι στην ευρύτερη περιοχή της Κύπρου προέρχεται από:

• ισχυρούς, υποθαλάσσιους και επιφανειακούς σεισμούς στο Κυπριακό Σεισμικό Τόξο (όπως συνέβηκε π.χ. το 1222 – καταστροφικό τσουνάμι που επηρέασε κυρίως την Πάφο και τη Λεμεσό, και το 1953 – μικρής κλίμακας, μη-ζημιογόνο τσουνάμι),
• ισχυρούς, υποθαλάσσιους και επιφανειακούς σεισμούς στο Ελληνικό Τόξο (όπως συνέβηκε π.χ. το 1303 και το 365μ.Χ.),
• υποθαλάσσιες κατολισθήσεις στην ακτή της Λεβαντίνης, στα ανατολικά μας, οι οποίες προκαλούνται από ισχυρούς σεισμούς στο ρήγμα της Νεκράς Θάλασσας (όπως συνέβηκε το 1202 – καταστροφικό τσουνάμι που επηρέασε κυρίως την Αμμόχωστο).

Επίκεντρο (κίτρινο αστέρι) του ισχυρού σεισμού που προκάλεσε το ιστορικό τσουνάμι του 1222

Στις 11 Μαΐου του 1222 ένας πολύ ισχυρός υποθαλάσσιος σεισμός στο Κυπριακό Τόξο, ο οποίος θεωρείται σήμερα να ήταν της τάξης μεγέθους των 7.0-7.5 βαθμών στην κλίμακα Richter, προκάλεσε ένα από τα πιο καταστροφικά τσουνάμι που έπληξαν την Κύπρο στην ιστορία της. Ο σεισμός και το τσουνάμι προκάλεσαν σοβαρή απώλεια ανθρώπινων ζωών και εκτεταμένες καταστροφές στην Πάφο και Λεμεσό. Η πόλη και το φρούριο της Πάφου ισοπεδώθηκαν, ενώ το λιμάνι της έμεινε χωρίς νερό καθώς η ακτογραμμή μετακινήθηκε προς τη θάλασσα.

Προσομοίωση ερευνητών για το συγκεκριμένο τσουνάμι (Yolsal et. al, 2007) έδειξε, ότι μετά από την εκδήλωση του σεισμού, η Πάφος πλήγηκε σε περίπου 20 δευτερόλεπτα, η Λεμεσός σε 4 λεπτά, η Αμμόχωστος σε 25 λεπτά και οι υπόλοιπες ακτές της Κύπρου εντός μίας ώρας.

Επίκεντρο (κίτρινο αστέρι) του ισχυρού σεισμού που προκάλεσε το ιστορικό τσουνάμι του 1303

Στις 8 Αυγούστου 1303 ένας πολύ ισχυρός υποθαλάσσιος σεισμός στο ανατολικό τμήμα του Ελληνικού Τόξου, ο οποίος θεωρείται σήμερα να ήταν της τάξης μεγέθους των 8.0 βαθμών στην Κλίμακα Richter, προκάλεσε ένα από τα πιο καταστροφικά και τεκμηριωμένα γεγονότα τσουνάμι της Μεσογείου. Ο σεισμός και το τσουνάμι προκάλεσαν εκτεταμένες καταστροφές στην Κρήτη και την Αίγυπτο με σοβαρή απώλεια ανθρώπινων ζωών. Το τσουνάμι έπληξε σε μικρότερο βαθμό την Τουρκία, την Κύπρο και την ακτή Λεβαντίνης.

Προσομοίωση ερευνητών για το συγκεκριμένο τσουνάμι (Yolsal et. al, 2007) έδειξε ότι μετά από την εκδήλωση του σεισμού, η Κύπρος πλήγηκε σε 70 λεπτά και ολόκληρη η ανατολική Μεσόγειος εντός ενάμιση ώρας.

– Πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος για τσουνάμι στην Κύπρο;

Στην περιοχή της Μεσογείου εκδηλώνεται το 16% της παγκόσμιας δραστηριότητας τσουνάμι. Στατιστική ανάλυση των περιστατικών τσουνάμι που επηρέασαν την Κύπρο και Λεβαντίνη (από ιστορικά μόνο στοιχεία – εργασία της ερευνητική ομάδα του συνεργάτη μας κ. Γεράσιμου Παπαδόπουλου), δίνει τους μέσους όρους της περιόδου επανάληψης του φαινομένου: ένα πολύ ισχυρό τσουνάμι (ύψος κύματος στην ακτή της τάξης των 4m) αναμένεται κάθε 375 χρόνια, ένα ισχυρό τσουνάμι (ύψος κύματος στην ακτή της τάξης του 1m) κάθε 120 χρόνια και ένα μέτριο τσουνάμι (με ύψος κύματος < 1m) κάθε 30 χρόνια.

Τα ιστορικά στοιχεία όμως είναι ελλιπή και δεν αντιπροσωπεύουν ολοκληρωτικά τον κίνδυνο που διατρέχει η Κύπρος από τσουνάμι. Για μια πιο ακριβή εκτίμηση του κινδύνου θα πρέπει να μελετηθούν περισσότερο και να χρονολογηθούν τα γεωμορφολογικά στοιχεία που βρίσκονται στις ακτές της Κύπρου και που πιθανόν να σχετίζονται με τσουνάμι.

Γενικότερα, τα στατιστικά αυτά στοιχεία μας δίνουν την εκτίμηση του επιπέδου της επικινδυνότητας του φαινομένου για την Κύπρο, αλλά τίποτα περισσότερο, καθώς η εκδήλωση του φαινομένου τσουνάμι (όπως και του σεισμού) δεν συμβαίνει με σταθερό ρυθμό. Χαρακτηριστικά θα ήθελα να επισημάνω ότι δύο από τα πιο καταστροφικά τσουνάμι που επηρέασαν την Κύπρο συνέβηκαν με μόνο 20 χρόνια διαφορά (το 1202 από υποθαλάσσια κατολίσθηση στο Λίβανο, και το 1222 από ισχυρό τοπικό σεισμό).

– Πώς προκαλείται ένα τσουνάμι;

Το τσουνάμι γεννιέται όταν γίνει απότομη και έντονη μετατόπιση μεγάλου όγκου νερού. Ισχυροί Υποθαλάσσιοι επιφανειακοί σεισμοί, υποβρύχιες ηφαιστειακές εκρήξεις, παραθαλάσσιες κατολισθήσεις ή ακόμη και πτώση ουράνιου σώματος στη θάλασσα μπορούν να προκαλέσουν τσουνάμι.

Ο όγκος νερού που μετατοπίζεται από τη θέση ισορροπίας του, στην προσπάθεια του να την ανακτήσει, δημιουργεί ένα κύμα που διαδίδεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα (εκατοντάδων χιλιομέτρων την ώρα). Στην ανοικτή θάλασσα το τσουνάμι έχει τεράστιο μήκος κύματος (εκατοντάδες χιλιόμετρα), πολύ μικρά πλάτη (μικρότερα από ένα μέτρο) και πολύ μεγάλη περίοδο (της τάξης της μίας ώρας) έτσι δεν γίνεται αντιληπτό και δεν αποτελεί κίνδυνο για τα πλοία.

Φτάνοντας στα ρηχά νερά το μπροστινό του μέτωπο επιβραδύνεται λόγω αντίστασης από τον πυθμένα της θάλασσας και έτσι το ύψος του αυξάνεται. Το τελικό ύψος μπορεί να φτάσει αρκετές δεκάδες μέτρα και η ταχύτητα πρόσκρουσης δεκάδες χιλιόμετρα ανά ώρα.

– Tι πρέπει να γνωρίζουμε για να προστατευθούμε από αυτό;

Επειδή ζούμε σε νησί και περνούμε πολύ χρόνο στις παραλίες μας είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τα σχετικά με τσουνάμι προειδοποιητικά σημάδια της φύσης.

Το κύριο προειδοποιητικό σημάδι είναι ο σεισμός. Αν νιώσουμε σεισμό σε παραθαλάσσια περιοχή, είναι καλό να απομακρυνθούμε προληπτικά. Ένα άλλο σημάδι είναι η γρήγορη – εντός μερικών λεπτών – αλλαγή (συνήθως πτώση) της στάθμης της θάλασσας και η αποκάλυψη του θαλάσσιου πυθμένα. Αν παρατηρήσουμε κάτι τέτοιο τότε πρέπει να απομακρυνθούμε σε περιοχή με μεγάλο υψόμετρο γιατί πολύ πιθανόν πολύ σύντομα να επιστρέψει το νερό ως τσουνάμι.

Στην περίπτωση περιφερειακού τσουνάμι, είναι πολύ πιθανόν να μην νιώσουμε τον σεισμό ή να μην εκλάβουμε σαν σεισμό αυτό που θα νιώσουμε γιατί η αισθητότητα μακρινού σεισμού είναι πολύ διαφορετική από αυτή του τοπικού. Στην περίπτωση αυτή το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης θα παίξει σημαντικότερο ρόλο. Όσον αφορά προειδοποιητικά σημάδια της φύσης, η αφύσικη αλλαγή της στάθμης της θάλασσας που προανάφερα αποτελεί το σημαντικότερο σημάδι.

Στην περιοχή της Μεσογείου λειτουργεί Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης για Τσουνάμι (κι αυτό συντονίζεται από την IOC-UNESCO). Στο πλαίσιο της λειτουργίας του συστήματος αυτού, το σεισμολογικό δίκτυο του Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης παρέχει, σε πραγματικό χρόνο, συνεχή σεισμολογικά δεδομένα στα πιστοποιημένα κέντρα προειδοποίησης Ελλάδας και Ιταλίας και η Πολιτική Άμυνα της Κύπρου λαμβάνει μηνύματα προειδοποίησης από τα δύο αυτά κέντρα, όπως επίσης και από το κέντρο της Τουρκίας.

Δυστυχώς οι διαχρονικές γεωδυναμικές διεργασίες της γης, μας διαβεβαιώνουν ότι το φαινόμενο θα συνεχίσει να επαναλαμβάνεται. Δεν πρέπει να εφησυχάζουμε με την έννοια ότι δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι κάποια στιγμή στο μέλλον η Κύπρος θα ξανακτυπηθεί από καταστροφικό τσουνάμι.