Η ανάγκη για νέες πρακτικές και μέτρα στήριξης των ατόμων, ιδίως των παιδιών, με αυτισμό αναδείχθηκε από γονείς και εκπαιδευτικούς κατά τη συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Γονείς αναφέρθηκαν ιδιαίτερα στις αδυναμίες που υπάρχουν στο εκπαιδευτικό σύστημα, δίνοντας παραδείγματα μη λεκτικών παιδιών με αυτισμό που κατάφεραν να λάβουν εκπαίδευση ανάλογη της ηλικίας τους, χάριν σε νέες μεθόδους, οι οποίες όμως δεν εφαρμόζεται εντός του εκπαιδευτικού συστήματος, όπως είπαν.

Κατά τη συνεδρίαση οι Βουλευτές ανέφεραν ότι οι διαγνώσεις τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν αυξητική τάση. Σύμφωνα με στοιχεία που παραχώρησε το Υπουργείο Υγείας τον Αύγουστο του 2022 στην Βουλευτή Αλεξάνδρα Ατταλίδου, τα άτομα με αυτισμό στην Κύπρο ανέρχονται σε 936, 426 είναι τα άτομα με αυτιστικά χαρακτηριστικά και 105 τα άτομα με σύνδρομο Asperger. Τα ίδια στοιχεία αναφέρουν ότι στην ηλικιακή ομάδα 1-5 ετών είναι 315 άτομα, στην ομάδα 1-10 είναι 469, στην ομάδα 11-15 είναι 257 και στην ομάδα 16-20 είναι 133. Επίσης, εκπρόσωπος του ΟΑΥ σημείωσε ότι την περασμένη χρονιά διαγνώστηκαν 1.190 άτομα κάτω των 18 και 228 άνω των 18.

Τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του το Υπουργείο Υγείας υποδεικνύουν ότι τα άτομα που εμπίπτουν στο φάσμα του αυτισμού ξεπερνούν τα 1.400. Από την πλευρά του ΟΑΥ τα στοιχεία σχετικά με τις διαγνώσεις που έγιναν το 2022, δείχνουν ότι οι ανήλικοι που διαγνώστηκαν εντός φάσματος πέρσι ήταν 1.191, ενώ 288 ήταν οι διαγνώσεις για άτομα άνω των 18 ετών.

Το Υπουργείο Παιδείας, με τη σειρά του, ανέφερε ότι φέτος φοιτούν στα σχολεία 858 παιδιά που εμπίπτουν στο φάσμα του αυτισμού, εν των οποίων τα 184 παιδιά φοιτούν σε ειδικά σχολεία, 250 παιδιά σε ειδικές μονάδες και 424 παιδιά μέσα στην γενική τάξη. Αντίστοιχα, πέρσι το σύνολο των μαθητών στο φάσμα του αυτισμού ήταν 743, εκ των οποίων 158 ήταν σε ειδικά σχολεία, 241 σε ειδικές μονάδες και 344 στην γενική τάξη.

Οι Βουλευτές επεσήμαναν κατά τη συνεδρίαση ότι υπάρχει διάσταση μεταξύ του αριθμού ανηλίκων που διαγνώστηκαν στο φάσμα του αυτισμού πέρσι (1.191) και του αριθμού των μαθητών που φοιτούν φέτος σε σχολεία (858). Το φαινόμενο αποδόθηκε εν μέρει στο γεγονός ότι κάποιοι γονείς δεν επιθυμούν τα παιδιά τους να αξιολογούνται, ώστε να ενταχθούν στο σύστημα, κάτι που ανέδειξε κατά την παρέμβασή της η εκπρόσωπος της ΠΟΕΔ, Μύρια Βασιλείου. Αναφέρθηκε, ακόμα, ότι κάποια από αυτά τα παιδιά, μετά την ηλικία των 15, που είναι το όριο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, δεν συνεχίζουν τη φοίτησή τους

Στο πλαίσιο αυτό υπογραμμίστηκε από όλους τους προσκεκλημένους η ανάγκη αναθεώρησης της ισχύουσας νομοθεσίας, προκειμένου να συμβαδίζει με νέα δεδομένα που αφορούν στην έγκαιρη παρέμβαση, στήριξη, φροντίδα και εκπαίδευση των ατόμων με αυτισμό. Πέρα από την ανάγκη εισαγωγής νέων εκπαιδευτικών μεθόδων και ενίσχυσης εκπαιδευτικών και γονέων ατόμων με αυτισμό, αναδείχθηκε ιδιαίτερα και το θέμα των κριτηρίων πρόσληψης και των αρμοδιοτήτων των σχολικών συνοδών.

Εξάλλου, μιλώντας εκ μέρους του Συνδέσμου για Άτομα με Αυτισμό, ο Χρίστος Ξενοφώντος ανέφερε ότι υπάρχουν αρκετές ελλείψεις όσον αφορά την κρατική πρόνοια για άτομα με αυτισμό και τις οικογένειές τους και ότι αρκετές χώρες έχουν ήδη αρχίσει να αναθεωρούν το μοντέλο τους, καθώς παρατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο αυξητική τάση στις διαγνώσεις. Επεσήμανε ότι υπάρχει ανάγκη για μακροπρόθεσμη, μεσοπρόθεσμη και βραχυπρόθεσμη πολιτική, και πρόσθεσε ότι έχει ήδη αρχίσει η διαβούλευση με το Υφυπουργείο Πρόνοιας για τον καταρτισμό σχεδίου Εθνικής Στρατηγικής για τον αυτισμό.

Το αποτέλεσμα του διαλόγου αυτού αναμένει και η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, όπως ανέφερε εκπρόσωπος του Γραφείου της στη συνεδρίαση. Η εκπρόσωπος σημείωσε ότι είναι υποχρέωση του κράτους να εξετάζει τα διαθέσιμα εργαλεία που υπάρχουν την εκάστοτε στιγμή και να προσαρμόζει την πολιτική του ανάλογα. Αναφέρθηκε στην ανάγκη για λειτουργία ενιαίας εκπαίδευσης, επεσήμανε, όμως, ότι πρέπει να εξεταστεί αν η υφιστάμενη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών αρκεί ή αν χρειάζονται κάτι περισσότερο.

Από πλευράς του Γραφείου της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού επισημάνθηκε, επίσης, ως προβληματική η κατηγοριοποίηση της αναπηρίας σε ήπια, μέτρια και βαριά, λόγω των επιπτώσεων που έχει η κατηγοριοποίηση αυτή στην επιδοματική πολιτική του κράτους. Στην παρατήρηση αυτή στάθηκε και λειτουργός του Γραφείου της Επιτρόπου Διοικήσεως, αναφέροντας ότι δεν πρέπει οι κοινωνικές παροχές να εξαρτώνται από την κατηγοριοποίηση της αναπηρίας.

Ο διάλογος του Υφυπουργείου Πρόνοιας με εμπλεκόμενα μέρη για τον καταρτισμό του Σχεδίου Εθνικής Στρατηγικής για τον αυτισμό, αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του χρόνου, όπως ανέφερε λειτουργός του Υφυπουργείου στην συνεδρίαση. Κατ’ επέκταση, η Επιτροπή ζήτησε να επαναληφθεί συνεδρίαση για το εν λόγω θέμα τον Φεβρουάριο του 2024, ώστε να εξεταστεί το περιεχόμενο του σχεδίου.

Προβληματισμός αναπτύχθηκε κατά τη συνεδρίαση και για την επαγγελματική αποκατάσταση των ατόμων με αυτισμό. Στο πλαίσιο αυτό, λειτουργός του Υφυπουργείου ανέφερε ότι περίπου 400 άτομα με αναπηρίες, μεταξύ των οποίων και άτομα με αυτισμό, έχουν ενταχθεί σε προγράμματα απασχόλησης με στήριξη. Εξάλλου, στο θέμα της επαγγελματικής αποκατάστασης των ατόμων με αυτισμό αναφέρθηκε και λειτουργός του Υπουργείου Παιδείας, απαντώντας σε ερώτηση της Βουλευτού ΔΗΣΥ, Φωτεινής Τσιρίδου, σχετικά με τα απολυτήρια που λαμβάνουν τα άτομα αυτά.

Όπως εξήγησε, τα παιδιά από γενικές τάξεις λαμβάνουν κανονικά απολυτήριο, ενώ οι μαθητές που βρίσκονται σε ειδικές μονάδες λαμβάνουν πιστοποιητικό παρακολούθησης. Πρόσθεσε ότι εξετάζεται με ποιο τρόπο θα μπορέσει το πιστοποιητικό αυτό να είναι τέτοιο, ώστε να βοηθά τα άτομα με αυτισμό να αποκατασταθούν επαγγελματικά.

Οι εκπρόσωποι των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εκπαιδευτικών, ΠΟΕΔ και ΟΕΛΜΕΚ, υπογράμμισαν ιδιαίτερα το πρόβλημα της υποστελέχωσης των σχολικών μονάδων και τις δυσκολίες που αυτό δημιουργεί στην εφαρμογή ακόμα και της ισχύουσας νομοθεσίας που αφορά στην εκπαίδευση ατόμων με αναπηρίες.

Η Μύρια Βασιλείου, Πρόεδρος της ΠΟΕΔ, ανέφερε ότι η στελέχωση δεν γίνεται στη βάση των αναγκών των παιδιών, αλλά στη βάση οικονομικών κριτηρίων, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ικανοποιητικός αριθμός, ούτε εκπαιδευτικών, ούτε ψυχολόγων για τη στήριξη αυτών των μαθητών. Ως παράμετρο της ελλιπούς στήριξης προς παιδιά που εμπίπτουν στο φάσμα του αυτισμού, η κ. Βασιλείου ανέφερε και το γεγονός ότι κάποιοι γονείς δεν αποδέχονται να γίνει αξιολόγηση των παιδιών, ώστε να αναγνωριστούν οι ανάγκες τους, πιθανόν από φόβο μήπως στιγματιστούν.

Ο Πρόεδρος της ΟΕΛΜΕΚ, Δημήτρης Ταλιαδώρος, έθεσε το ζήτημα της απόκλισης δυνατοτήτων στις τάξεις με παιδιά με μικτές ικανότητες και υπογράμμισε ότι πρέπει η εκπαίδευση να προσφέρει σε κάθε παιδί με βάση τις δυνατότητες που έχει, με στόχο να αποδώσει το καλύτερο δυνατό. Πέρα από τις βελτιώσεις που χρειάζονται οι δομές, πρόσθεσε ότι χρειάζονται και διορισμοί στο εκπαιδευτικό προσωπικό, αλλά και να μη γίνονται αποσπάσεις εκπαιδευτικών σε γραμματειακές θέσεις στο Υπουργείο.

Επίσης, ζήτημα υποστελέχωσης έθεσε με παρέμβαση στη συνεδρίαση και λειτουργός του κέντρου για παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές του ΟΚΥπΥ. Ανέφερε, μεταξύ άλλων, την έλλειψη παιδοψυχιάτρου και σημείωσε ότι οι λειτουργοί που στελεχώνουν το κέντρο χρειάζεται να διαθέσουν προσωπικό χρόνο τα απογεύματα για επαφή και ανατροφοδότηση με ειδικούς επιστήμονες από πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Από πλευράς ΟΑΥ αναφέρθηκε ότι έχει αυξηθεί ο αριθμός επισκέψεων σε λογοθεραπευτές, που καλύπτονται από το ΓεΣΥ, από 18 σε 36, ενώ μπορούν να προστεθούν ακόμα 12, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο. Πρόβλημα υπάρχει, όπως είπε, με τους εργοθεραπευτές, καθώς είναι μικρός ο αριθμός των συμβεβλημένων με το ΓεΣΥ και δεν μπορούν να παρέχονται οι θεραπείες που είναι αναγκαίες.

Οι λειτουργοί του Υπουργείου Παιδείας που συμμετείχαν στη συνεδρίαση αναφέρθηκαν ιδιαίτερα στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, ώστε να μπορούν να προσαρμόζουν τις πρακτικές και το υλικό τους για να διδάξουν μαθητές με αυτισμό. Αναφέρθηκε, ακόμα, ότι υπάρχει συνεργασία με το ΤΕΠΑΚ για εισαγωγή νέων μεθόδων στη λογοθεραπεία, ενώ παράλληλα γίνεται επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε συγκεκριμένα θέματα που απασχολούν την κάθε σχολική μονάδα.

Το θέμα των κριτηρίων για την πρόσληψη σχολικών συνοδών, έχει επίσης απασχολήσει το Υπουργείο, όπως αναφέρθηκε. Όπως εξήγησαν οι λειτουργοί του Υπουργείου, οι όροι εντολής των συνοδών δεν αφορούν την εκπαίδευση των παιδιών, αλλά την ασφάλεια και τη φροντίδα τους. Στο πλαίσιο αυτό, όπως είπαν, απαιτείται απολυτήριο λυκείου για την πρόσληψή τους. Από την πλευρά τους, όμως, οι γονείς που συμμετείχαν στη συνεδρίαση εξέφρασαν ενστάσεις για τον τρόπο επιλογής των συνοδών.

Ανάγκη για αξιοποίηση νέων μεθόδων στην εκπαίδευση ατόμων με αυτισμό

Την ανάγκη αξιοποίησης νέων μεθόδων και προσεγγίσεων στην εκπαίδευση των παιδιών με αυτισμό ανέδειξαν κατά τη συνεδρίαση γονείς και εκπαιδευτικοί, υπογραμμίζοντας την ανάγκη τα παιδιά αυτά να μην απομονωθούν, αλλά να λάβουν τα εργαλεία ώστε να μπορέσουν να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους.

Συγκεκριμένα, η φιλόλογος και ειδική εκπαιδευτικός, Μαρία Παρή, παρουσίασε δεδομένα αναφορικά με τη μέθοδο “Spell it to communicate”, αναφέροντας ότι είναι μία εναλλακτική μέθοδος επικοινωνίας με αποτελέσματα και επιτυχία άνω του 95% για μη λεκτικά άτομα. Όπως εξήγησε, τα άτομα αυτά μπορούν να επικοινωνούν δείχνοντας γράμματα σε έναν πίνακα, ως εναλλακτική της λεκτικής επικοινωνίας, επισημαίνοντας ότι η μέθοδος αυτή προωθεί τον συγχρονισμό μεταξύ γνωστικών και κινητικών συστημάτων. Πρόσθεσε ότι ένα άτομο που εκπαιδεύεται με αυτή τη μέθοδο, μπορεί σε βάθος χρόνου να γίνει μετάβαση στο πληκτρολόγιο, ενώ παρέθεσε το παράδειγμα της Elisabeth Bonkers, η οποία αποφοίτησε το 2022 από κολλέγιο.

Η Νάγια Χουλίδου, εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, γονέας παιδιού με αυτισμό και εκπρόσωπος του συνδέσμου «Αγκαλιά ελπίδας», αναφέρθηκε κατά τη συνεδρίαση στην ανάγκη τα παιδιά με αυτισμό να μην απομονωθούν από την ενιαία εκπαίδευση και στο πλαίσιο αυτό εξέφρασε επιφυλάξεις για τον καταρτισμό της Εθνικής Στρατηγικής για άτομα με αυτισμό. «Μόλις πάρουμε τη διάγνωση, μας πείθουν ότι έχουμε ένα παιδί ‘σπασμένο’ που πρέπει να διορθωθεί», είπε, προσθέτοντας ότι το περιβάλλον του παιδιού είναι αυτό που θα πρέπει να διαμορφωθεί κατάλληλα και όχι το παιδί.

Άλλη μητέρα, ανέφερε στη συνεδρίαση ότι η εκπαίδευση που λαμβάνουν τα μη λεκτικά παιδιά, είναι σε επίπεδο νηπιαγωγείου. Μεταφέροντας την εμπειρία από την εφαρμογή της μεθόδου “Spell it to communicate”, είπε ότι το δικό της παιδί ανταποκρίθηκε στη μέθοδο και μπορεί πλέον να εκφράζεται. Αντίστοιχη εμπειρία μετέφερε και άλλη μητέρα, λέγοντας ότι και το δικό της παιδί ανταποκρίθηκε στην ίδια μέθοδο και ότι μπορεί πλέον να λαμβάνει εκπαίδευση επιπέδου ανάλογου της ηλικίας του, κάτι που του επιτρέπει να κάνει όνειρα για να σπουδάσει.

Δηλώσεις Βουλευτών

«Είναι απογοητευτικό το γεγονός ότι, εδώ και χρόνια δεν έχει υλοποιηθεί ακόμα εθνική στρατηγική, προκειμένου να παρέχεται η καλύτερη δυνατή μάθηση και φροντίδα σε αυτά τα παιδιά», είπε σε δηλώσεις της μετά τη συνεδρίαση η Πρόεδρος της Επιτροπής και Βουλευτής με το ΑΚΕΛ, Ειρήνη Χαραλαμπίδου.

Πρόσθεσε ότι «το Υπουργείο Παιδείας έχει την υποχρέωση να εντοπίζει τις πλέον σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας που απευθύνονται στα άτομα με αυτισμό και να διασφαλίζει ότι στο κάθε ένα από αυτά τα παιδιά θα παρέχονται οι καλύτερες δυνατές συνθήκες εκπαίδευσης». Επεσήμανε ότι οι γονείς προσπαθούν να προσφέρουν την καλύτερη εκπαίδευση στα παιδιά με αυτισμό, χωρίς όμως στήριξη από το αρμόδιο Υπουργείο.

Στήριξη, όπως είπε, χρειάζονται και οι εκπαιδευτικοί, και με άτομα και με υλικοτεχνικά μέσα, ενώ είπε ότι είναι απαραίτητη και η συμβολή εκπαιδευτικών ψυχολόγων. «Δεν είναι δυνατό να μαθαίνουμε σήμερα ότι, το ειδικό κέντρο για παιδιά με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, που έπρεπε να είχε ιδρυθεί πριν δυο χρόνια, απαρτίζεται από μόλις δυο άτομα τα οποία έχουν επιφορτιστεί και με άλλες ευθύνες πέραν της στήριξης των ατόμων με αυτισμό», είπε.

Η κ. Χαραλαμπίδου είπε, ακόμα, ότι είναι «ενοχλητικό και ανησυχητικό» το φαινόμενο των αποσπάσεων εκπαιδευτικών σε γραμματειακές θέσεις στο Υπουργείο, την ώρα που καταγγέλλεται από τον πρόεδρο της ΟΕΛΜΕΚ ότι υπάρχει έλλειψη προσωπικού στα σχολεία.

Ακόμα, σημείωσε ότι είναι «θλιβερό να έχουμε να διαχειριστούμε παιδιά με ελαφριά αναπηρία που στη συνέχεια όταν ενηλικιωθούν θα τους αντιμετωπίζουμε ως άτομα με βαριά αναπηρία, αφού το Κράτος μας δεν μπόρεσε να παρέμβει έγκαιρα και ουσιαστικά και να τους βοηθήσει». Τέλος, ανέφερε ότι η Επιτροπή θα συζητήσει το θέμα ξανά τον ερχόμενο Φεβρουάριο.

Η Βουλευτής του ΔΗΣΥ, Ρίτα Σούπερμαν, στις δηλώσεις της υπογράμμισε ότι «οι αριθμοί για τους οποίους μιλούμε δεν επιτρέπουν περαιτέρω καθυστερήσεις», προσθέτοντας ότι «η πολιτεία οφείλει να φροντίζει και να στηρίξει να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή και να μην εναποθέτει αυτήν την ευθύνη αποκλειστικά και μόνο στους γονείς». Ανέφερε ότι το προηγούμενο διάστημα έγιναν βήματα προόδου με τη δημιουργία κέντρου για αναπτυξιακές διαταραχές, επεσήμανε, όμως, ότι το κέντρο είναι υποστελεχωμένο.

«Το υφιστάμενο πλαίσιο είναι όντως προβληματικό και εναποθέτει το φόρτο και την ευθύνη στους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι πολλές φορές προσπαθούν να αντεπεξέλθουν μέσα σε προβληματικές καταστάσεις και προβληματικό πλαίσιο», πρόσθεσε η κ. Σούπερμαν.

«Ως Δημοκρατικός Συναγερμός καλούμε τα αρμόδια Υπουργεία, δηλαδή το Υπουργείο Παιδείας, το Υπουργείο Υγείας, αλλά και το Υφυπουργείο Προνοίας, όπως προχωρήσουν τάχιστα στη δημιουργία Εθνικής Στρατηγικής και Στρατηγικού Σχεδιασμού για τον αυτισμό αποκλειστικά και την υλοποίησή τους, έτσι ώστε όλες οι αρμόδιες υπηρεσίες να αναπτύξουν τις δραστηριότητές εκείνες που θα λειτουργήσουν προς το συμφέρον των παιδιών αυτών», κατέληξε.

Εξάλλου, η Βουλευτής ΔΗΣΥ, Φωτεινή Τσιρίδου, εκφράζοντας κατά τη συνεδρίαση ανησυχία για την αύξηση των διαγνώσεων, υπογράμμισε ότι η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση είναι το κλειδί που ανοίγει την πόρτα σε κάθε παιδί για να ζήσει μία φυσιολογική ζωή.

Η ανεξάρτητη Βουλευτής, Αλεξάνδρα Ατταλίδου, υπογράμμισε στις δηλώσεις της ότι χρειάζεται συντονισμός μεταξύ των αρμοδίων Υπουργείων και πρόσθεσε ότι «πρέπει αυτό το κράτος επιτέλους ήρθε να αντιληφθεί ότι τις ευθύνες του δεν μπορούν πλέον να τις αναλαμβάνουν οι γονείς, οι οποίοι έχουν το τεράστιο μέρος της ευθύνης για να προσφέρουν στα παιδιά τους εκείνο που χρειάζεται για να μην περιθωριοποιήσουν, αλλά και το δεύτερο το τεράστιο μέρος της έγνοιας τι θα γίνουν τα παιδιά τους όταν αυτοί πλέον δεν θα είναι στη ζωή».

«Θεωρώ ότι η ολοκληρωμένη στρατηγική θα πρέπει να ξεκινά από το Α και να καταλήγει στο Ω, δηλαδή από τη γέννηση και την ταυτοποίηση ενός παιδιού μέχρι και το τέλος της ζωής του», πρόσθεσε. Είπε, ακόμα, ότι πρέπει να υπάρχουν δομές και κέντρα σε όλες οι επαρχίες κέντρα, γιατί δεν μπορεί ένας γονιός να ταξιδεύει μεγάλες αποστάσεις για να έχει εκείνες τις υπηρεσίες που χρειάζεται το παιδί του.

Ανέφερε, ακόμα, ότι «εκείνοι οι οποίοι θα διορίζονται για να στηρίζουν τα παιδιά στα σχολεία, θα πρέπει να εκπαιδεύονται και θα πρέπει να αντιλαμβάνονται τι σημαίνει ο αυτισμός και τι πρέπει να γνωρίζουν για το παιδί το οποίο έχουν κάτω από τη φροντίδα τους».Τέλος, σημείωσε ότι θα πρέπει να τεθεί χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωση των συζητήσεων.

Ο ανεξάρτητος Βουλευτής, Κωστής Ευσταθίου, με παρέμβασή του στη συνεδρίαση ανέφερε ότι «ο αυτιστικός άνθρωπος δεν είναι βάρος ούτε στο σύστημα, ούτε στην κοινωνία» και πρόσθεσε ότι «η πανδημία έχει καταδείξει ότι κάναμε μεγάλη ζημιά, λόγω της ανεπάρκειάς μας, όταν τους διακόψαμε τη ρουτίνα τους».