Η ανάγκη οριοθέτησης του τι αποτελεί λόγο εθνικής ασφάλειας που να δικαιολογεί παρακολούθηση πολιτών, καθώς και ρύθμισης της χρήσης τέτοιων τεχνολογιών ώστε να αποφευχθούν αυταρχικά φαινόμενα, κυριάρχησαν κατά τη συζήτηση του ψηφίσματος συστάσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το οποίο ήταν το αποτέλεσμα του έργου της εξεταστικής επιτροπής για τη διερεύνηση της χρήσης του λογισμικού Pegasus και αντίστοιχων λογισμικών (PEGA) κατά τη διάρκεια της Ολομέλειας την Τετάρτη στο Στρασβούργο. Η ψηφοφορία για την έγκριση του ψηφίσματος θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη.

Η εισηγήτρια για την έκθεση της PEGA Σοφία ιν ‘τ Βελντ (Renew, Κάτω Χώρες) κάλεσε την Κομισιόν να δώσει συνέχεια στο θέμα και να ενημερώσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ιδανικά πριν το κλείσιμο του Κοινοβουλίου για το καλοκαίρι. «Η δουλειά μας δεν τελειώνει εδώ, εδώ ξεκινά» πρόσθεσε, σημειώνοντας πως οι συστάσεις που περιλαμβάνονται στο ψήφισμα είναι το όπλο με το οποίο θα σταματήσουν αυτές οι παραβιάσεις.

Το ψήφισμα αποτελεί τη συνέχεια της έκθεσης της κοινοβουλευτικής επιτροπής, η οποία εγκρίθηκε από την PEGA στις 8 Μαΐου. Στο ψήφισμα καταγράφονται εισηγήσεις πολιτικής όπως μεταξύ άλλων η επιβολή μορατόριουμ εξαγωγής spyware, η ανάπτυξη νομοθεσίας ελέγχου της χρήσης τους και ορισμός του τι θεωρείται λόγος εθνικής ασφαλείας σε τέτοιες περιπτώσεις.

Στην έκθεση καταγράφονται οι κατηγορίες για χρήση λογισμικών παρακολούθησης στην Ελλάδα και την Ισπανία, καθώς και στην Πολωνία και την Ουγγαρία, αλλά και ο ρόλος που φέρεται να έπαιξε η Κύπρος και άλλα κράτη μέλη ως χώρες δραστηριοποίησης εταιρειών που παράγουν τέτοια λογισμικά, αλλά και ως χώρες εξαγωγής σε τρίτα κράτη. Μάλιστα σύμφωνα με την έκθεση η Κύπρος φέρεται να εμπλέκεται και στην εξαγωγή spyware στο Σουδάν.

Τόσο η κ. Ιν ‘τ Βελντ, όσο και ο Επίτροπος Δικαιοσύνης Ντιντιέρ Ρέιντερς ήγειραν το θέμα του ορισμού της εθνικής ασφάλειας. Η Σοφία ιν ‘τ Βελντ ανέφερε συγκεκριμένα πως η εθνική ασφάλεια είναι σημαντική αλλά δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως λευκή επιταγή, και πως η έννοια αυτή πρέπει να οριστεί ξεκάθαρα, είτε σε επίπεδο ΕΕ, είτε από τα ίδια τα κράτη μέλη.

Από την πλευρά του ο Επίτροπος Δικαιοσύνης Ντιντιέρ Ρέιντερς έκανε εκτενή αναφορά στο ζήτημα του ορισμού το πώς εφαρμόζεται η νομοθεσία σε υποθέσεις εθνικής ασφάλειας. Όπως είπε, εναπόκειται στα κράτη μέλη να ορίσουν τι αποτελεί εθνική ασφάλεια, ωστόσο το Δικαστήριο της ΕΕ έχει ξεκαθαρίσει σε αποφάσεις του πως τα κράτη μέλη πρέπει να μπορούν να αποδείξουν πως υπάρχει κίνδυνος για την εθνική ασφάλεια προκειμένου να την επικαλεστούν.

Ακόμα και όταν δικαιολογείται χρήση τέτοιων πρακτικών για λόγους εθνικής ασφάλειας, συνέχισε, το δίκαιο της ΕΕ συνεχίζει να ισχύει, όπως και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Κατά τη συζήτηση ευρωβουλευτές αναφέρθηκαν και στα ευρήματα της επιτροπής που θέλουν την Κύπρο να χρησιμοποιήθηκε ως ενδιάμεσος σταθμός για εξαγωγή λογισμικών παρακολούθησης σε τρίτες χώρες.

Ανοίγοντας τη συζήτηση, η εισηγήτρια για την έκθεση της PEGA Σοφία ιν ‘τ Βελντ (Renew, Κάτω Χώρες) υπογράμμισε πως το ζήτημα των παρακολουθήσεων και της χρήσης τέτοιων λογισμικών είναι σημαντικό όχι μόνο καθώς απειλεί τα δικαιώματα των πολιτών ως άτομα, αλλά και καθώς απειλεί τη δημοκρατία, σημειώνοντας πως τέτοιες τεχνολογίες αποτελούν εργαλεία αυταρχισμού.

Σύμφωνα με την ευρωβουλευτή, οι πρακτικές αυτές προκαλούν ανησυχία για όσους επιχειρούν να διασφαλίσουν τη λογοδοσία της πολιτικής εξουσίας, τονίζοντας πως η δημοκρατία εξαρτάται από την ύπαρξη «ελέγχου και ισορροπιών, λογοδοσίας και ελέγχου».

Η κ. Ιν ‘τ Βελντ τόνισε πως από τότε που έγινε γνωστή η ύπαρξη και η χρήση τέτοιων τεχνολογιών, η κατάσταση όσον αφορά τις κατηγορίες δεν έχει ξεκαθαρίσει σε κανένα κράτος μέλος, και πρόσθεσε πως κάποια κράτη μέλη έχουν υιοθετήσει κάποια μέτρα, τα οποία όμως σε κάποιες περιπτώσεις δεν έχουν νόημα.

Παρά την γρήγορη ανταπόκριση της ΕΕ σε άλλες κρίσεις, όπως την πανδημία, συνέχισε, «η ΕΕ ήταν απούσα» όσον αφορά το ζήτημα των παρακολουθήσεων.

Στη δευτερολογία της μετά τη συζήτηση, η κ. Ιν ‘τ Βελντ υπογράμμισε πως το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων δείχνει πως η Ευρώπη δεν έχει ανοσία στις αυταρχικές τάσεις, και για αυτό πρέπει οι Ευρωπαίοι να μάθουν από τα λάθη του παρελθόντος.

Απευθυνόμενη στον Επίτροπο Ρέιντερς τόνισε ότι η ΕΕ πρέπει να αποκτήσει τις εξουσίες για να αναλάβει δράση για το θέμα, καθώς «δεν βγάζει απολύτως κανένα νόημα να εξαρτάται κανείς από τις εθνικές αρχές να τηρήσουν τον νόμο όταν οι ίδιες είναι ο δράστης». Πρόσθεσε πως δεν μπορεί το βάρος να αποτίθεται στους ώμους των πολιτών οι οποίοι καλούνται να προσφύγουν μέσω της δικαστικής οδού.

Στην παρέμβασή του ο Επίτροπος Δικαιοσύνης Ντιντιέρ Ρέιντερς δεσμεύτηκε πως η Κομισιόν θα δώσει συνέχεια στην έκθεση, και πρόσθεσε πως αναμένει και από τις αρμόδιες εθνικές αρχές και τη δικαιοσύνη να διερευνήσει όλα όσα αναφέρονται στην έκθεση.

Ο κ. Ρέιντερς τόνισε την ανάγκη να τηρείται η νομοθεσία που διέπει τη χρήση τεχνολογιών παρακολούθησης, επισημαίνοντας πως η ιδιωτικότητα προστατεύεται στη νομοθεσία της ΕΕ, ενώ οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν πληροφόρηση για ενέργειες των αρχών αλλά και το δικαίωμα να προσφύγουν ενώπιον της δικαιοσύνης.

Ο Επίτροπος ανέφερε πως η Κομισιόν βρίσκεται σε επικοινωνία με τα κράτη μέλη και αναλύει τις απαντήσεις που δόθηκαν, ενώ αναφέρθηκε και στις προτάσεις που προωθεί η Κομισιόν για προστασία των δημοσιογράφων από τις παρακολουθήσεις, καθώς και στο πλαίσιο που διέπει τις εξαγωγές προϊόντων διπλής χρήσης από κράτη μέλη.

Σε δική του παρέμβαση ο πρόεδρος της PEGA Γερούν Λενάερς τόνισε πως ο στόχος της επιτροπής είναι όχι να απαγορεύσει αυτές τις τεχνολογίες, αλλά να προωθήσει τη ρύθμισή τους και να διαβεβαιώσει πως τα κράτη μέλη θα τηρούν ορισμένα πρότυπα, και πως θα χρησιμοποιούν τέτοιες τεχνολογίες μόνο όταν υπάρχει σοβαρός λόγος.

Γεωργίου: Αδιάφορη έως αρνητική η στάση Κομισιόν – Συμβουλίου

Σε παρέμβασή του ο ευρωβουλευτής του ΑΚΕΛ Γιώργος Γεωργίου (Αριστερά), ο οποίος ήταν ένας εκ των αντιπροέδρων της PEGA, ευχαρίστησε τους δημοσιογράφους, περιλαμβανομένων και Κύπριων, τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος και ΜΚΟ γιατί ανέδειξαν το θέμα, το οποίο όπως είπε αφορά τη δημοκρατία και τη διαφύλαξη της ιδιωτικότητας, ενώ υπενθύμισε πως «το σκάνδαλο, δυστυχώς, αφορά και την χώρα μου την Κύπρο» όπως είπε.

«Τυπικά, έχουμε μπροστά μας ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο το οποίο καλύπτει τα δικαιώματά μας. Όμως την ώρα που στην πράξη πρέπει να εφαρμοστούν οι νομοθεσίες αρχίζει η αποδόμησή τους με επίκληση είτε της εθνικής ασφάλειας είτε του δημοσίου συμφέροντος» πρόσθεσε.

Ο κ. Γεωργίου σημείωσε πως η βιομηχανία παραγωγής και εξαγωγής λογισμικών παρακολούθησης συνεχίζει το έργο της, και πως το μέλλον προβλέπεται δυσοίωνο «αν λάβει κάποιος υπόψη την αδιάφορη, μέχρι και αρνητική, στάση που επέδειξαν, προς την Επιτροπή μας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο».

Κάνοντας λόγο για αυστηρές συστάσεις, κάλεσε τους θεσμούς και τα κράτη μέλη να τις λάβουν σοβαρά υπόψη, και επεσήμανε πως «το ζήτημα των παρακολουθήσεων δεν τελειώνει με την αυριανή μας ψήφο» αλλά «αντίθετα μόλις τώρα αρχίζει».

Παπαδάκης: Ακόμα αναμένουμε απαντήσεις στην Κύπρο

Ο ευρωβουλευτής Δημήτρης Παπαδάκης (Σοσιαλδημοκράτες) σημείωσε από το βήμα της Ολομέλειας πως η υπόθεση των παρακολουθήσεων έφερε στην επιφάνεια την υπαναχώρηση της δημοκρατίας, καθώς και την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προσωπικής ζωής των πολιτών στην Ευρώπη.

«Δυστυχώς, αυτού του είδους τα συστήματα δεν χρησιμοποιήθηκαν μόνο για λόγους εθνικής ασφαλείας ή για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας αλλά για παρακολούθηση πολιτικών αντιπάλων, όπως στην περίπτωση του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ Νίκου Ανδρουλάκη, καθώς και δημοσιογράφων που απλά έκαναν καλά τη δουλειά τους» ανέφερε.

«Στην Κύπρο, ακόμη αναμένουμε συγκεκριμένες απαντήσεις από τις αρμόδιες αρχές του Κράτους» πρόσθεσε, παραπέμποντας στα ερωτήματα «ποιοι κατείχαν αυτού του είδους τα λογισμικά και ποιους παρακολουθούσαν» και πως «από το 2019, αναμένουμε απαντήσεις και δυστυχώς επικρατεί μια ύποπτη σιωπή».

Επισημαίνοντας πως είναι γνωστό πια πως αυτά τα λογισμικά κυκλοφορούσαν στην αγορά «λες και ήταν απλά καταναλωτικά αγαθά», πρόσθεσε πως τώρα, πέρα από τη δημιουργία αυστηρών διαδικασιών κυκλοφορίας τους, τα κράτη μέλη πρέπει «να επιβάλλουν αυστηρές και εξοντωτικές ποινές σε αυτούς που αυθαιρετούν και βιάζουν τη δημοκρατία».