των Valentina Fossati και Μάριου Παπαγεωργίου

Ενάλια Φύσις Περιβαλλοντικό Κέντρο Ερευνών

Οι αγγελοκαρχαρίες είναι ένα είδος καρχαρία που ανήκει στο γένος Squatina της οικογένειας Squatinidae. Έχουν περιγραφεί 23 είδη παγκοσμίως και στη Μεσόγειο Θάλασσα υπάρχουν μόνο τρία είδη Αγγελοκαρχαριών: Γάτος / Ρίνα – Squatina squatina, Ακανθορίνα – Squatina aculeata και Ματορίνα – Squatina oculata. Είναι ένα είδος με επίπεδο σώμα, ζει στον πυθμένα της θάλασσας σε αμμώδη ενδιαιτήματα της παράκτιας ζώνης, μπορεί να φθάσει μέχρι 2.4 μέτρα σε μήκος και μοιάζει με το σελάχι. Συναντάται σε ποικίλα ενδιαιτήματα, όπως είναι οι αμμώδεις, λασπώδεις και βραχώδεις περιοχές και σε λιβάδια Ποσειδωνίας. Δυστυχώς, οι αγγελοκαρχαρίες κατατάσσονται ως η δεύτερη πιο απειλούμενη οικογένεια ελασμοβράγχιων (καρχαρίες, σελάχια, βάτοι) στον κόσμο, μετά τους Ρινόβατους (Κοινός Ρινόβατος ή Κιθάρα και Μαυρορινόβατος).

Ως παράκτια είδη οι αγγελοκαρχαρίες έχουν καταγραφεί σε διάφορα βάθη φτάνοντας μέχρι και τα 500 μέτρα βάθος. Οι αγγελοκαρχαρίες επιδεικνύουν μια μοναδική συμπεριφορά θήρευσης, ασυνήθιστη μεταξύ των καρχαριών. Λόγω των εξαιρετικών ικανοτήτων τους στο καμουφλάζ, αυτοί οι καρχαρίες θάβονται επιδέξια στην άμμο ή λάσπη και περιμένουν υπομονετικά για την κατάλληλη στιγμή για να χτυπήσουν το θήραμα τους. Μπορούν να παραμείνουν θαμμένοι στην άμμο για μεγάλες περιόδους και μπορούν να χτυπήσουν γρήγορα τη λεία που περνάει σε λιγότερο από ένα δέκατο του δευτερολέπτου! Η διατροφή τους περιλαμβάνει μικρούς καρχαρίες, σελάχια, ψάρια, σουπιές, καλαμάρια, χταπόδια, γαρίδες και καβούρια.

Γάτος / Ρίνα (Squatina squatina) σε αμμώδη πυθμένα. Φωτογραφία: Simon Rogerson

Οι αγγελοκαρχαρίες είναι ωοζωοτόκα είδη, όπου μετά την εσωτερική γονιμοποίηση των αυγών η ανάπτυξη και εκκόλαψη τους γίνεται μέσα στο σώμα της μητέρας. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας τα έμβρυα τρέφονται από έναν σάκο κρόκου. Τα νεογνά γεννιούνται ως τέλεια άτομα, ικανά να κολυμπήσουν ανεξάρτητα και αυτάρκη.

Ιστορικά, τα τρία είδη αγγελοκαρχαριών που αναφέρονται παραπάνω ήταν άφθονα στον Βορειοανατολικό Ατλαντικό, στη Δυτική Αφρική και σε όλα τα ευρωπαϊκά ύδατα. Λόγω όμως της έντονης αλιευτικής πίεσης έχουν πια εξαφανιστεί σε αρκετές από αυτές τις περιοχές. Συνέπεια αυτής της μείωσης είναι ο χαρακτηρισμός τους ως Κρίσιμα Απειλούμενα είδη στην κόκκινη λίστα της Διεθνούς Ένωσης Προστασίας της Φύσης (IUCN). Ο αργός ρυθμός αύξησης του πληθυσμού τους, η αργή σεξουαλική ωριμότητα, η παραγωγή λίγων απόγονων και η περιορισμένη κινητικότητα καθιστά τους αγγελοκαρχαρίες ιδιαίτερα ευάλωτους σε ανθρώπινες δραστηριότητες και επιρρεπείς σε τοπικές υποβαθμίσεις.

Επιπλέον, τα τρία μεσογειακά είδη περιλαμβάνονται στη Σύσταση «ΓΕΑΜ/48/2018/2 σχετικά με τα μέτρα διαχείρισης της αλιείας για τη διατήρηση των καρχαριών και των σελαχιών στην περιοχή εφαρμογής της Γενικής Επιτροπής Αλιείας για τη Μεσόγειο (ΓΕΑΜ – GFCM)», (τροποποίηση της σύστασης ΓΕΑΜ /36/2012/3). Η Σύσταση επιβάλλει την υψηλή προστασία 24 ελασμοβράγχιων ειδών που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ του Πρωτόκολλου ΠΕΠ/ΒΠ της Σύμβασης της Βαρκελώνης από αλιευτικές δραστηριότητες και εάν συλληφθούν τυχαία θα πρέπει να ελευθερωθούν άθικτα και ζωντανά. Η Σύσταση απαγορεύει (α) το κόψιμο πτερυγίων, (β) τον αποκεφαλισμό και εκδορά επί του σκάφους ή/και πριν την εκφόρτωση, (γ) την αγορά, προσφορά προς πώληση ή πώληση πτερυγίων καρχαριών που έχουν αφαιρεθεί, διατηρηθεί επί του σκάφους, μεταφορτωθεί ή εκφορτωθεί και (δ) αλιευτικές δραστηριότητες με δίχτυα τράτας σε απόσταση 3 ναυτικών μιλίων από την ακτή. Αυτές οι δραστηριότητες απαγορεύονται και στην Κύπρο, η οποία αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος της ΓΕΑΜ και Κράτος Μέλος της ΕΕ.

Η Κύπρος έχει αναγνωριστεί ως περιοχή προτεραιότητας για τους αγγελοκαρχαρίες, καθώς και τα τρία Μεσογειακά είδη έχουν καταγραφεί, αντιμετωπίζοντας όμως σοβαρές απειλές. Αυτές περιλαμβάνουν (α) την έλλειψη γνώσης της βιολογίας τους και της προτίμησης τους σε ενδιαιτήματα, (β) τη χαμηλή γενετική ποικιλομορφία, (γ) τη σύλληψη τους ως παρεμπίπτων αλίευμα κατά τη διάρκεια αλιευτικών δραστηριοτήτων, (δ) τη παράνομη, λαθραία και άναρχη αλιεία και εμπόριο, (ε) η μη συμμόρφωση με τις υπάρχουσες νομοθεσίες και (στ’) η αδύναμη εφαρμογή των κανονισμών.

Για τον προσδιορισμό του μεγέθους αυτών των απειλών και της παρούσας κατάστασης των αγγελοκαρχαριών στο νησί μας, η ομάδα αποτελούμενη από το Ενάλια Φύσις Περιβαλλοντικό Κέντρο Ερευνών, την Εταιρεία για την Προστασία των Χελωνών (SPOT) και τον οργανισμό iSea, καταγράφει αγγελοκαρχαρίες που έχουν παγιδευτεί τυχαία κατά τη διάρκεια αλιευτικών δραστηριοτήτων και συλλέγει πληροφορίες για τη βιολογία, την κατανομή, τους ρυθμούς θνησιμότητας και τα σημεία παρεμπιπτόντων αλιευμάτων στην Κύπρο. Οι προσπάθειες της ομάδας εκτελούνται κάτω από το πλαίσιο του προγράμματος «Αγγελοκαρχαρίες της Μεσογείου: Περιφερειακό Σχέδιο Δράσης Φάση 2: Εφαρμογή», χρηματοδοτούμενο από το Ταμείο Διατήρησης Καρχαριών (Shark Conservation Fund) και συντονίζεται από το The Shark Trust.

Καλούμε όλους να μας στείλουν τις καταγραφές τους από παρατηρήσεις ή από τυχαία παγιδευμένους αγγελοκαρχαρίες κατά τη διάρκεια αλιευτικών δραστηριοτήτων, για τη συλλογή περαιτέρω δεδομένων για τους αγγελοκαρχαρίες του νησιού μας, συνεισφέροντας έτσι στην προσπάθεια διατήρησης των ειδών. Εάν παρατηρήσετε αυτά τα μεγαλοπρεπή ζώα, μην τα ακουμπήσετε, ταΐσετε ή αφαιρέσετε την άμμο που τα καλύπτει και να θυμάστε να μην κολυμπάτε ποτέ πίσω έναν αγγελοκαρχαρία αλλά να κρατάτε ελάχιστη απόσταση μεταξύ εσάς και του ζώου τουλάχιστον 1.5 μέτρα. Ο Οδηγός αναγνώρισης των τριών αγγελοκαρχαριών είναι διαθέσιμος στην ιστοσελίδα μας εδώ.

Περισσότερο από το ένα τρίτο των ειδών καρχαριών, σελαχιών και χίμαιρων κινδυνεύουν με εξαφάνιση λόγω της υπεραλίευσης. Ως κορυφαίοι θηρευτές παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ισορροπίας των οικοσυστημάτων και έτσι διατηρούν τους ωκεανούς μας υγιείς. Ως εκ τούτου, η προστασία και η διατήρησή τους είναι εξαιρετικά σημαντική για την υγεία του πλανήτη και είναι καθήκον μας να τα διατηρούμε ασφαλή.