Είναι αστείο ή είναι διαδικτυακή βία; Και αυτό ακριβώς είναι το ερώτημα που θέτει το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου στην νέα του καμπάνια που αφορά την διαδικτυακή βία, παραθέτοντας μερικά παραδείγματα περιστατικών, με στόχο φυσικά την ευαισθητοποίηση. Με τρία βιντεάκια και δύο παιχνίδια προκαλούν προβληματισμό και ενημερώνουν το κοινό τόσο για τη μορφή της διαδικτυακής βίας όσο και για τις επιπτώσεις που έχει στο άτομο που τη δέχεται.

Με αφορμή την καμπάνια αλλά και το γεγονός ότι το διαδίκτυο έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας, μιλήσαμε για το θέμα αυτό με την ερευνήτρια και υπεύθυνη προγραμμάτων του Μεσογειακού Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνικού Φύλου Μαρία Αγγελή.

Τι είναι η διαδικτυακή βία και πως την αναγνωρίζουμε; Ποιο αντίκτυπο έχει;

Η διαδικτυακή βία διαπράττεται μέσω της ηλεκτρονικής επικοινωνίας και του διαδικτύου. Λαμβάνει διάφορες μορφές συμπεριλαμβανομένης της ρητορικής μίσους, το body shaming, δηλαδή τα σχόλια που κάνουν κάποια/ο να νιώσει άσχημα για το σώμα της/του, προσβολές που σχετίζονται με το σεξ και την σεξουαλική κακοποίηση μέσω της διάδοσης εικόνων, τον διασυρμό, τον διαδικτυακό εκφοβισμό ή ακόμα και την υποκίνηση σε μαζικές και κακόβουλες πράξεις.  Η διαδικτυακή βία έχει έναν πολύ σοβαρό ψυχολογικό και κοινωνικό αντίκτυπο, αφού πρόσωπα που την υπέστηκαν φαίνεται να είχαν συμπτώματα όπως άγχος, κρίσεις πανικού, αδυναμία συγκέντρωσης, απώλεια εμπιστοσύνης και χαμηλότερη αυτοεκτίμηση. Υπήρξαν μέχρι και περιστατικά αυτοκτονιών ως απόρροια της διαδικτυακής βίας και της κακοποιητικής διάδοσης προσωπικών εικόνων, ενός φαινομένου που, αδόκιμα περιγράφεται ως «εκδικητική πορνογραφία».

Τι καταδεικνύει η έρευνά σας σχετικά με τα περιστατικά διαδικτυακής βίας;

Αυτό που έχουμε διαπιστώσει μέσα από την πρωτογενή έρευνά μας με έφηβους/ες είναι ότι συχνά έχουν άγνοια, στρατηγική ή μη, σε σχέση με τον αντίκτυπο της διαδικτυακής βίας. Έχουν ασαφή όρια ανάμεσα στον φυσικό και τον διαδικτυακό χώρο, αντιμετωπίζοντας τον δεύτερο σαν να μην είναι ένας κανονικός δημόσιος χώρος. Επίσης, τα σχολεία φαίνεται να ανταποκρίνονται αποσπασματικά στην ανάγκη πρόληψης του φαινομένου και συχνά παρατηρείται μια αμηχανία σχετικά με τον χειρισμό των υποθέσεων. Αν και η διαδικτυακή βία επηρεάζει το σύνολο του πληθυσμού, οι γυναίκες και τα κορίτσια την υφίστανται δυσανάλογα. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 1 στις 10 γυναίκες στην Ευρώπη έχει βιώσει κάποια μορφή διαδικτυακής βίας, από την ηλικία των 15 ετών και άνω. Επιπρόσθετα, οι γυναίκες και τα κορίτσια αντιμετωπίζουν διαφορετικές και πιο τραυματικές μορφές βίας και τους αποδίδεται συχνότερα η ευθύνη για τη βία που υφίστανται, το λεγόμενο victim blaming. Κατά τη δευτερογενή μας έρευνα διαπιστώνουμε ότι υπάρχει ένα κενό στα δεδομένα Παγκύπριας κλίμακας, γεγονός που επισημαίνει και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων, το οποίο δεν περιλαμβάνει την Κύπρο στις διακρατικές συγκρίσεις για τη βία.

Ποια είναι η ανάγκη που παρατηρήσατε για τη δημιουργία της καμπάνιας αυτής;

Πέραν από τα ερευνητικά δεδομένα που περιγράφω πιο πάνω, η διαδικτυακή βία είναι ένα φαινόμενο που επανέρχεται κατά την επαφή μας με τους/τις έφηβους/ες. Παρατηρούμε να τις/τους απασχολεί πολύ. Επίσης, πιστεύουμε ότι οι προσπάθειες για την εξάλειψη του φαινομένου πρέπει να εστιαστούν στην πρόληψη και την ευαισθητοποίηση. 

Δημοσιεύσατε βιντεάκια αναφορικά με τη διαδικτυακή βία. Περιγράψτε μας λίγο τι βλέπουμε στα βίντεο. Πώς προέκυψαν και ποιος ο στόχος τους;

Θέτοντας το ερώτημα: Αστείο; Ή Διαδικτυακή Βία; έχουν δημιουργηθεί τρία video στα οποία παρουσιάζονται διάφορες εκδοχές της διαδικτυακής βίας μέσα από συνομιλίες εφήβων. Στόχος των video τα οποία έχουν ήδη αναρτηθεί στα κοινωνικά δίκτυα του MIGS είναι να προβληματίσουν τις έφηβες και τους έφηβους και να τις/τους βοηθήσουν να αντιληφθούν πως συμπεριφορές που οι ίδιοι/ες εκλαμβάνουν ως αστείο δεν είναι παρά μια μορφή διαδικτυακής βίας, που επηρεάζει αρνητικά τη ζωή ενός θύματος. Επιπλέον, τα video απευθύνονται στους γονείς/κηδεμόνες και τις/τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι/ες μπορούν να δράσουν καταλυτικά στην αντιμετώπιση του φαινομένου.

Στην καμπάνια σας περιλαμβάνονται και δύο παιχνίδια…

Έχουμε σχεδιάσει δύο παιχνίδια με στόχο την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και της αλληλοϋποστήριξης ως βασικών μέσων για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας. Και τα δύο παιχνίδια είναι εκπαιδευτικά εργαλεία που απευθύνονται σε έφηβες και έφηβους, μεταξύ 12 – 18 ετών. Το ένα παιχνίδι είναι επιτραπέζιο και έχει τον τίτλο «Στρατηγικές αντιδράσεις ενάντια στην έμφυλη ρητορική μίσους». Ο στόχος του παιχνιδιού είναι να βοηθήσει τις/τους έφηβες/ους να αναγνωρίζουν τις διάφορες μορφές και εκδηλώσεις της σεξιστικής ρητορικής μίσους και να αναλογιστούν πως τα έμφυλα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις των φύλων παίζουν βασικό ρόλο στην κατασκευή της πραγματικότητας και της γλώσσας που την περιγράφει. Το παιχνίδι στοχεύει επίσης να ενθαρρύνει τα αγόρια και τα κορίτσια να ενεργοποιήσουν στρατηγικές για να αντιδράσουν στη ρητορική μίσους, ενισχύοντας την αυτογνωσία και την αναγνώριση των δικών τους συναισθημάτων αλλά και των συναισθημάτων των άλλων. Σχεδιάσαμε το επιτραπέζιο παιχνίδι με στόχο να είναι εύκολα προσβάσιμο έτσι είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα μας (https://medinstgenderstudies.org) και μπορεί να εκτυπωθεί σε έναν οποιονδήποτε εκτυπωτή.  

Το δεύτερο παιχνίδι είναι ένα αστικό παιγνίδι κρυμμένου θησαυρού, που παίζεται μέσω της εφαρμογής Play4YourRights. Εκπαιδευτικοί μπορούν να αξιοποιήσουν το σχετικό έντυπο οδηγιών και να οργανώσουν ένα κυνήγι κρυμμένου θησαυρού, που οδηγεί σε διάφορα μέρη της πόλης ή της περιοχής που έχει προεπιλεγεί. Στόχος είναι η αντιμετώπιση διαφορετικών καταστάσεων ρητορικής μίσους. Σε κάθε ένα από τα οργανωμένα στάδια, οι συμμετέχοντες/ουσες βρίσκουν έναν κώδικα QR, ο οποίος θα πρέπει να σαρωθεί μέσω της εφαρμογής. Ο κώδικας οδηγεί σε αρκετές εικόνες μέσων κοινωνικής δικτύωσης (WhatsApp ή Instagram) που περιέχουν μηνύματα μίσους, το οποίο βοηθά τους/τις μαθητές/τριες να κατανοήσουν και να συμβάλουν ενεργά στην εξάλειψη της σεξιστικής ρητορικής μίσους και των έμφυλων διακρίσεων. Η εφαρμογή διατίθεται δωρεάν στο Google Play και στο Apple Store.

Πώς μπορεί ένας γονέας ή ένας εκπαιδευτικός να μιλήσει σε ένα παιδί για το θέμα;

Δεν πιστεύω ότι υπάρχουν οδηγίες και συνταγές στην ανθρώπινη επικοινωνία αλλά πιστεύω ότι όσο δεν φοβόμαστε να ανοίγουμε αυτά τα θέματα, με την ενεργό συμμετοχή των παιδιών, θα βρίσκονται λύσεις. Το φύλο είναι δομικό στοιχείο της ταυτότητάς μας, είναι βίωμα, έτσι, δεν επιδέχεται διδακτισμό ή αυστηρές υποδείξεις. Είναι σημαντικό οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να κρατούν τα κανάλια της επικοινωνίας ανοιχτά γύρω από αυτά τα θέματα και να παρέχουν ένα πλαίσιο ασφάλειας, ώστε τα παιδιά να νιώθουν άνετα να μοιράζονται τις εμπειρίες τους.

Ποιο το μήνυμά σας σε εκπαιδευτικούς και ποιο στα παιδιά;

Οι εκπαιδευτικοί έχουν υποχρέωση να τηρούν σαφείς διαδικασίες πρόληψης και αντιμετώπισης της έμφυλης βίας σε όλες τις εκφάνσεις της και γι’ αυτό θα πρέπει να εφαρμόζονται πρωτόκολλα και διαδικασίες. Επιπρόσθετα, τους/τις καλούμε να αξιοποιήσουν τα εκπαιδευτικά εργαλεία που διαθέτουμε για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας, τα οποία είναι διαθέσιμα και ηλικιακά προσαρμοσμένα για τη μαθητική κοινότητα από το νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο. Τα παιδιά πρέπει πάντα να θυμούνται ότι έχουν φωνή και δικαιώματα. Υπάρχει βοήθεια, για παράδειγμα στην Ευρωπαϊκή Γραμμή Στήριξης Παιδιών και Εφήβων (116111) ή στην Γραμμή Βοήθειας και Καταγγελιών για την Ασφάλεια στο Διαδίκτυο (1480). Τέλος, το δικαίωμα στη ζωή εντός ενός ασφαλούς φυσικού και διαδικτυακού περιβάλλοντος είναι νομικά κατοχυρωμένο και χρειάζεται εκπαιδευτικοί, παιδιά, πολίτες/ισσες να κρατάμε το κράτος υπόλογο σχετικά με τις υποχρεώσεις του απέναντι στη διασφάλιση αυτού του περιβάλλοντος.