Γράμμα κενό φαίνεται πως έχουν παραμείνει οι μακροχρόνιες συστάσεις της Επιτροπής Κατά των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης, προς τη διοίκηση των Κεντρικών Φυλακών σε σχέση με τη βελτίωση των υπηρεσιών υγείας που παρέχονται στους κρατούμενους. Κι αυτό γιατί, όπως διαπίστωσαν μέλη της CPT κατά την τελευταία τους επίσκεψη στην Κύπρο τον Μάιο του 2023, αρκετά από τα όσα ζήτησαν επανειλημμένα με εκθέσεις τους τα προηγούμενα χρόνια, παραμένουν μέχρι και σήμερα ανεφάρμοστα.
Δεσμοφύλακες σε ρόλο «νοσηλευτών» χορηγούν φάρμακα σε κρατούμενους, παραβιάσεις ιατρικού απορρήτου, υπηρεσίες ψυχικής υγείας χωρίς μόνιμο ψυχίατρο, διπλές δόσεις φαρμάκων το Σαββατοκύριακο, είναι μόνο μερικά από τα πολλά στραβά που εξακολουθούν να συνθέτουν το γκρίζο – αν όχι μαύρο – παζλ του συστήματος υγείας που παρέχεται στον έγκλειστο πληθυσμό των Κεντρικών.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Δεσμοφύλακες σε ρόλο… νοσηλευτών
Όπως συνέβη και το 2017, στις Κεντρικές Φυλακές συνεχίζουν να απασχολούνται 10 σωφρονιστικοί υπάλληλοι ως «ιατρικοί εντολοδόχοι». Τέσσερις από αυτούς βρίσκονται σε υπηρεσία την ημέρα και ένας τη νύχτα, επτά ημέρες την εβδομάδα. Κύριο καθήκον τους ήταν να χορηγούν φάρμακα στους κρατούμενους και να συνοδεύουν τους γιατρούς στις περιοδικές επισκέψεις τους σε αυτούς.
Το 2013 και το 2017, η CPT επέκρινε αυτήν την πρακτική και προέτρεψε τις κυπριακές αρχές να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα για να διασφαλίσουν ότι οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι δεν θα χορηγούν συνταγογραφούμενα φάρμακα ούτε θα κάνουν ενέσεις σε κρατούμενους, αφού σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να θεωρηθούν υποκατάστατο εκπαιδευμένων νοσοκόμων. Επίσης, σε καμία περίπτωση σύμφωνα με την Επιτροπή Κατά των Βασανιστηρίων, δεν θα πρέπει να συνοδεύουν τους γιατρούς στις περιοδικές επισκέψεις τους σε κρατούμενους.
Η CPT στην τελευταία της έκθεση για την Κύπρο που δημοσιεύθηκε στις 17 Μαΐου 2024, ζήτησε μεταξύ άλλων από τη διοίκηση των φυλακών, να προχωρήσει σταδιακά στην ανάθεση αυτών των ιατρικών υπηρεσιών σε εξειδικευμένο νοσηλευτικό προσωπικό, σημειώνοντας πως εξακολουθεί να ανησυχεί για την μη ασφαλή πρακτική χορήγησης, διανομής και καταγραφής φαρμάκων από σωφρονιστικούς υπαλλήλους στους οποίους έχει ανατεθεί αυτός ο ακατάλληλος ρόλος.
Η αντιπροσωπεία της Επιτροπής διαπίστωσε επίσης ότι τα φάρμακα παίρνονταν από τις συσκευασίες τους από τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους και τοποθετούνταν σε δοχεία, στα οποία καταγραφόταν μόνο το όνομα του φαρμάκου, χωρίς την ενδεδειγμένη δόση και ημερομηνία λήξης του. Στη συνέχεια αυτά τα δοχεία μεταφέρονταν σε διάφορες περιοχές εντός της φυλακής και διανέμονταν από τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους στους κρατούμενους.
Η χορήγηση φαρμάκων δεν καταγραφόταν συστηματικά, ενώ σιωπηρά επικράτησε η πρακτική να θεωρείται πως αν δεν καταγράφεται η χορήγηση, σημαίνει ότι ο κρατούμενος έχει πάρει τα φάρμακά του.
Παρά τις προηγούμενες συστάσεις της CPT επί του θέματος, αυτή η πρακτική παραμένει αμετάβλητη, με αποτέλεσμα η Επιτροπή να επαναλαμβάνει για ακόμη μία φορά στην έκθεσή της τη σύσταση όπως διασφαλίσουν ότι το σύστημα διανομής φαρμάκων θα αναλαμβάνεται μόνο από εξειδικευμένο φαρμακείο ή νοσηλευτικό προσωπικό και όχι από σωφρονιστικούς υπαλλήλους. Επιπλέον, η διαδικασία και η οργάνωση της χορήγησης φαρμάκων θα πρέπει να αναθεωρηθούν για να διασφαλιστεί ότι οι κρατούμενοι λαμβάνουν τη σωστή φαρμακευτική αγωγή την κατάλληλη στιγμή.
Παραβιάσεις ιατρικού απορρήτου
Στις προηγούμενες εκθέσεις της CPT από τις επισκέψεις της το 2013 και το 2017 στις φυλακές, είχε διαπιστωθεί ότι οι ιατρικές εξετάσεις πραγματοποιούνταν χωρίς την παρουσία σωφρονιστικού προσωπικού, αλλά συχνά παρουσία των «ιατρικών εντολοδόχων» που όμως είναι σωφρονιστικοί υπάλληλοι.
Αυτό είχε ως συνέπεια, οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι που εργάζονταν και ως ιατρικοί εντολοδόχοι, να συνεχίζουν να έχουν άμεση πρόσβαση σε ιατρικούς φακέλους κρατουμένων και να διαμορφώνεται μία κατάσταση ελάχιστης εμπιστευτικότητας των ιατρικών αρχείων του έγκλειστου πληθυσμού, κάτι που δυστυχώς δεν διορθώθηκε ως κακή πρακτική ούτε το 2023.
Όπως διαπίστωσαν τα μέλη της CPT, ο γιατρός και η νοσοκόμα συνέχισαν να εξετάζουν κρατούμενους παρουσία σωφρονιστικών υπαλλήλων, κάτι για το οποίο η Επιτροπή σημείωσε πως είναι βαθιά απογοητευμένη, επαναλαμβάνοντας τη σύστασή της όπως διασφαλιστεί το απόρρητο των ιατρικών δεδομένων των κρατουμένων και όπως το προσωπικό υγείας των φυλακών ενημερώνει τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους μόνο για ό,τι χρειάζεται να γνωρίζουν σε σχέση με την κατάσταση της υγείας ενός κρατούμενου, εκτός εάν ο κρατούμενος συναινέσει στην παροχή πρόσθετων πληροφοριών.
Η CPT ζήτησε επίσης να ληφθούν άμεσα μέτρα για να διασφαλιστεί ότι οι «ιατρικοί εντολοδόχοι» και μέλη του σωφρονιστικού προσωπικού δεν είναι παρόντα κατά τη διάρκεια ιατρικών εξετάσεων κρατουμένων.
Μια ολόκληρη φυλακή χωρίς έναν μόνιμο ψυχίατρο
Όσον αφορά τη στελέχωση του τμήματος ψυχικής υγείας των Κεντρικών Φυλακών, κατά τη στιγμή της επίσκεψης της αντιπροσωπείας της CPT, δεν υπήρχε διορισμένος ψυχίατρος πλήρους απασχόλησης για να διασφαλίζεται το απαραίτητο συνεχές της θεραπείας όσων ασθενούν. Αντίθετα, υπήρχαν 12 επισκέπτες ψυχίατροι, οι οποίοι παρακολουθούσαν τη φυλακή τις καθημερινές.
Η διεύθυνση της φυλακής ενημέρωσε εξάλλου την αντιπροσωπεία ότι ανησυχεί για την έλλειψη μόνιμων ψυχιάτρων στο ίδρυμα και έχει αποταθεί τουλάχιστον 20 φορές με επιστολές της προς το Υπουργείο Υγείας για το θέμα αυτό.
Η CPT στην έκθεσή της συνέστησε τη δημιουργία μίας μόνιμης θέσης ψυχιάτρου πλήρους απασχόλησης χαρακτηρίζοντάς το μάλιστα ως θέμα προτεραιότητας, προκειμένου να διασφαλιστεί η συνέχεια της θεραπείας για τους κρατούμενους ασθενείς.
Σε σχέση με την ψυχιατρική πτέρυγα υπ’ αριθμόν 10 στην οποία κρατούνται άτομα με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας η CPT είπε ότι κατά την προηγούμενη επίσκεψή της το 2017 είχε επικρίνει τις κυπριακές αρχές για τις φτωχές υποδομές της εν λόγω πτέρυγας αλλά και για το υποβαθμισμένο καθεστώς λειτουργίας της, όπου οι κρατούμενοι είχαν μικρή πρόσβαση σε προγράμματα αποκατάστασης ή προγράμματα βασισμένα στη θεραπεία, κάτι που στερούσε ουσιαστικά ένα σωστό θεραπευτικό περιβάλλον για τους κρατούμενους και σίγουρα δεν ευνοούσε τη βελτίωση της ψυχικής υγείας τους.
Δυστυχώς και το 2023 η CPT δεν είδε καμία αλλαγή και καμία βελτίωση στην όλη κατάσταση επαναλαμβάνοντας πως θα πρέπει οι κρατούμενοι στην πτέρυγα 10:
– να έχουν επαρκή πρόσβαση σε φυσικό φως και επαρκή τεχνητό φωτισμό σε κελί
– να έχουν πρόσβαση σε ποικίλα προγράμματα και δραστηριότητες αποκατάστασης ή θεραπείας και
– να τους παρέχεται η ευκαιρία να περνούν περισσότερο χρόνο έξω
Επιπλέον, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη βελτίωση της υφιστάμενης φτωχής υλικής υποδομής και οι κρατούμενοι ασθενείς θα πρέπει να μεταφερθούν σε ένα καθορισμένο κέντρο ψυχικής υγείας.
Διπλές δόσεις φαρμάκων… το Σαββατοκύριακο
Στην έκθεση της CPT γίνεται αναφορά και στη θεραπεία που παρέχεται εντός των φυλακών σε χρήστες ναρκωτικών με τη λήψη του φαρμάκου Suboxone, γνωστής και ως «θεραπεία με αγωνιστή οπιούχων».
Το συγκεκριμένο θεραπευτικό πρόγραμμα παρέχεται στο σωφρονιστικό ίδρυμα μέσω του προγράμματος «Λήμνος» και κατά τη στιγμή της επίσκεψης της αντιπροσωπείας, υπήρχαν 25 άτομα που λάμβαναν Suboxone σε δόσεις που κυμαίνονταν από 1-32mgs.
Το Suboxone σύμφωνα με την έκθεση χορηγείτο από τους νοσηλευτές ψυχικής υγείας των φυλακών έξι ημέρες την εβδομάδα, ενώ δινόταν στους κρατούμενους διπλή δόση το Σάββατο. Η CPT σημειώνει ότι αυτή η πρακτική του να χορηγείται διπλή δόση το Σάββατο είναι απαράδεκτη και θα πρέπει να σταματήσει, καθώς θα μπορούσε να προκαλέσει υπερνάρκωση το Σάββατο και συμπτώματα στέρησης την Κυριακή.
Ανύπαρκτα τα μητρώα τραυματισμών
Όσον αφορά τραυματισμούς που παρατηρούνται είτε κατά την εισαγωγή ενός κρατουμένου στη φυλακή, είτε μετά από ένα βίαιο περιστατικό μέσα στο ίδρυμα, αυτοί καταγράφονται από το προσωπικό υγείας των φυλακών σ’ ένα βιβλίο πρώτων βοηθειών που συμπληρώνει νοσηλευτής, ενώ συμπεριλαμβάνονται τυχόν ενημερώσεις στον ιατρικό φάκελο του κρατουμένου. Ωστόσο, από τις Κεντρικές Φυλακές απουσιάζουν, όπως διαπίστωσε η CPT, μητρώα τραυματισμών, υπενθυμίζοντας για άλλη μια φορά ότι οι υπηρεσίες υγείας των φυλακών μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην πρόληψη της κακομεταχείρισης των κρατουμένων μέσω της συστηματικής και σωστής καταγραφής τραυματισμών και, όπου χρειάζεται, της παροχής πληροφοριών στις αρμόδιες αρχές.
Σε σχέση με τις περιγραφές τραυματισμών, αυτές ήταν ιδιαίτερα σύντομες, χωρίς λεπτομέρειες και γενικότερα ελλιπείς, ενώ όπως παρατήρησε η CPT, υπήρχαν από λίγες έως καθόλου καταγεγραμμένες παρατηρήσεις από τον γιατρό σε σχέση με το κατά πόσον συνέπιπταν οι ισχυρισμοί του κρατουμένου για τον τραυματισμό του με την κλινική εικόνα του.
Ο υπεύθυνος ιατροδικαστής πάντως ενημέρωσε τα μέλη της Επιτροπής που επισκέφθηκαν τις φυλακές, ότι εάν ένα άτομο ισχυρίζεται ότι έχει πέσει θύμα βίας από άλλους κρατούμενους ή από το προσωπικό της φυλακής, τότε στέλνεται για ιατροδικαστική εξέταση στο νοσοκομείο. Ωστόσο, ο γιατρός δεν ήταν σε θέση να δώσει λεπτομέρειες στα μέλη της Επιτροπής που επισκέφθηκαν τις Κεντρικές Φυλακές, σχετικά με τον αριθμό τέτοιων καταγεγραμμένων περιπτώσεων.
Πειθαρχικό αδίκημα… η απεργία πείνας
Σε ό,τι αφορά τις απεργίες πείνας η CPT διαπιστώνει στην έκθεσή της ότι εξακολουθεί να μην υπάρχει καθορισμένη συγκεκριμένη πολιτική διαχείρισης των κρατουμένων που αρνούνται φαγητό ή υγρά, με τους απεργούς πείνας πάντως, να παρακολουθούνται καθημερινά από γιατρό. Η Επιτροπή θεωρεί αναγκαία τη θέσπιση επίσημης γραπτής διαδικασίας για τη διαχείριση των απεργιών πείνας των κρατουμένων, και εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι απεργίες πείνας ή περιστατικά αυτοτραυματισμών εξακολουθούν να συμπεριλαμβάνονται από τον κανονισμό των Κεντρικών Φυλακών στον κατάλογο των «πειθαρχικών αδικημάτων». Η CPT υπενθυμίζει πάνω σε αυτό, ότι τα άτομα που αρνούνται το φαγητό ή αυτοτραυματίζονται δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να τιμωρούνται, γι’ αυτό και ο κανονισμός θα πρέπει να αλλάξει.
Αναφορικά με τα περιστατικά αυτοτραυματισμών ή απόπειρας αυτοκτονιών, διαπιστώθηκε και εδώ η απουσία κεντρικού μητρώου καταγραφής τους. Από συνεντεύξεις ωστόσο που διενήργησαν τα μέλη της Επιτροπής στη φυλακή κατά την τελευταία τους επίσκεψη, διαπιστώθηκε πως περιπτώσεις αυτοτραυματισμού και απόπειρας αυτοκτονιών ήταν δυστυχώς αρκετά συχνές τόσο κατά το 2022, όσο και κατά το 2023.
Στο θέμα αυτό, η διοίκηση των φυλακών θα πρέπει επειγόντως, σύμφωνα με τη CPT, να θεσπίσει μια ολοκληρωμένη και ισχυρή πολιτική πρόληψης αυτοκτονιών και να θέσει σε λειτουργία ένα συνεχές πρόγραμμα πρόληψης.
