Ο Καναδάς καίγεται, η Νέα Υόρκη καλύπτεται από καπνό. Πρωτοφανείς εικόνες που γεννούν ποικίλα ερωτήματα και ανησυχίες για το πως έχει αλλάξει το οικοσύστημά μας. Είναι αυτά τα φαινόμενα, οι τεράστιες πυρκαγιές που μαίνονται για ημέρες, κάτι που πρέπει να συνηθίσουμε; 

Μιλήσαμε με τον Αναπληρωτή Καθηγητή στον Κέντρο Έρευνας Κλίματος και Ατμόσφαιρας του Ινστιτούτου Κύπρου Δρ. Θεόδωρο Χριστούδια και τον ρωτήσαμε κατά πόσον συνδέονται οι πυρκαγιές αυτές με την κλιματική κρίση. Μας παρουσιάζει επίσης έναν χάρτη που απεικονίζει τις δασικές πυρκαγιές που εκδηλώθηκαν στην Κύπρο την περίοδο 2007-2016, πριν δηλαδή από την καταστροφική πυρκαγιά στην Σολέα το 2016 και στον Αρακαπά το 2021.

Βλέπουμε τεράστιες φωτιές στον Καναδά, τους καπνούς να φτάνουν μέχρι τη Νέα Υόρκη, τι μας δείχνει αυτό το φαινόμενο σχετικά με την ποιότητα του αέρα και την κλιματική αλλαγή;

Έντονες πυρκαγιές φλέγονται σε ολόκληρο τον Καναδά με χιλιάδες εκκενώσεις και καπνό να πνέει νότια μέχρι την πολιτεία Τζόρτζια των ΗΠΑ, δημιουργώντας επικίνδυνη ποιότητα αέρα για εκατομμύρια πολίτες. Ο Καναδάς αναμένεται να δει τη μεγαλύτερη έκταση που έχει καταγραφεί να καίγεται από πυρκαγιές ετησίως. Οι πυροσβέστες στον Καναδά εξακολουθούν να καταπολεμούν περισσότερες από 400 πυρκαγιές σε ολόκληρη τη χώρα, με περισσότερες από 200 από αυτές να θεωρούνται εκτός ελέγχου. Χιλιάδες άνθρωποι αναγκάστηκαν να εκκενώσουν τις πληγείσες περιοχές.

Υπάρχουν δεκάδες πυρκαγιές που μαίνονται αυτή τη στιγμή σε ολόκληρο τον Καναδά, αλλά ο άνεμος που επικρατεί έχει σπρώξει τον καπνό από πολλές μεγάλες πυρκαγιές στο Οντάριο και το Κεμπέκ νότια πέρα από τα σύνορα με τις ΗΠΑ. Ο αντίκτυπος γίνεται αισθητός εκατοντάδες μίλια μακριά, πιο έντονα στο Τορόντο και τη Νέα Υόρκη.

Η ποιότητα του αέρα είναι τόσο κακή στη Νέα Υόρκη που οι αξιωματούχοι μοιράζουν ένα εκατομμύριο μάσκες στους κατοίκους, με τις συνθήκες να αναμένεται να επιμείνουν μέχρι το Σαββατοκύριακο.

Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι στη Βόρεια Αμερική καλούνται να φορούν μάσκες προσώπου σε εξωτερικούς χώρους αφού μεγάλες περιοχές των ΗΠΑ και του Καναδά καλύφθηκαν από πυκνό καπνό από τις πυρκαγιές.

Κάποια συγκεκριμένη πυρκαγιά δεν μπορεί αυτόματα να συνδεθεί απευθείας με την κλιματική αλλαγή. Η επιστήμη είναι περίπλοκη και οι ανθρώπινοι παράγοντες όπως ο τρόπος διαχείρισης της γης και των δασών συμβάλλουν επίσης.

Ωστόσο, οι επιστήμονες κατέδειξαν ότι η κλιματική αλλαγή κάνει πιο πιθανές τις καιρικές συνθήκες όπως η ζέστη και η ξηρασία που οδηγούν σε πυρκαγιές. Ενδεικτικά, μόνο τα τελευταία 4 χρόνια, η Νέα Υόρκη (2023), το Σαν Φρανσίσκο (2020), το Λος Άντζελες (2020) και το Σίδνεϊ (2019) έχουν βιώσει τη χειρότερη μέρα καπνού από δασικές πυρκαγιές στην καταγεγραμμένη ιστορία.

Οι ειδικοί συνδέουν τις υψηλές θερμοκρασίες με την ανοιξιάτικη ζέστη που έσπασε ρεκόρ και που παρατηρείται σε άλλα μέρη του βόρειου ημισφαιρίου, όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία, το Μαρόκο, η Αλγερία και η Σιβηρία.

Λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα που έχουμε αυτή τη στιγμή ενώπιον μας, πως επηρεάζεται η Κύπρος σχετικά με την εκδήλωση πυρκαγιών; Τι έχει αλλάξει στην εκδήλωση πυρκαγιών και τι μας δείχνει αυτό;

Χρησιμοποιώντας πληροφορίες που παρέχονται από το Τμήμα Δασών Κύπρου, κατά τη δεκαετία μεταξύ 2007-2016 έχουν αναφερθεί περισσότερες από 1000 εστίες πυρκαγιάς στις περιοχές που διαχειρίζεται η Κυπριακή Δημοκρατία. Ο χάρτης δείχνει την έκταση της καμένης περιοχής με κόκκινο. Οι συνέπειες της ξηρασίας και των πυρκαγιών στα οικοσυστήματα και τις ανθρώπινες κοινωνίες θα ήταν βαθιές, επομένως η ακριβής πρόβλεψη του καιρού των πυρκαγιών κατά τις περιόδους πυρκαγιών είναι ζωτικής σημασίας.

Οι επιστήμονες προβλέπουν ότι οι πυρκαγιές θα γίνουν πιο συχνές και έντονες στο μέλλον λόγω των συνδυασμένων επιπτώσεων της χρήσης γης και της κλιματικής αλλαγής.

Ενώ η συχνότητα των πυρκαγιών διαφέρει από περιοχή σε περιοχή, ο αριθμός των στρεμμάτων που κάηκαν από αυτές τις πυρκαγιές έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες.

Αυτή η τάση αναμένεται να συνεχιστεί για δεκαετίες καθώς η κλιματική αλλαγή επιδεινώνεται, προκαλώντας υψηλότερες θερμοκρασίες και ξηρότερες συνθήκες.

Ποιοι οι κίνδυνοι για μια νέα μεγάλη πυρκαγιά στην Κύπρο;

Ενώ στο παρελθόν έχουν συμβεί σπάνιες και μεγάλες πυρκαγιές, πρόσφατα καταστροφικά γεγονότα δείχνουν την εμφάνιση νέων καθεστώτων πυρκαγιάς που χαρακτηρίζονται από ακραίες δασικές πυρκαγιές. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτά τα καθεστώτα είναι το νέο φυσιολογικό δεδομένου ότι σχετίζονται με αυξανόμενο μέγεθος, ένταση και σοβαρότητα. Η ακραία συμπεριφορά πυρκαγιάς (πολύ ταχεία εξάπλωση της πυρκαγιάς, βαθιά ανάφλεξη, πυροθερμία) χαρακτηρίζει αυτό το νέο πλαίσιο. 

Τι κάνουμε σε επιστημονικό επίπεδο για να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο και να αποτρέψουμε την περαιτέρω διεύρυνση του;

To Ινστιτούτο Κύπρου (www.cyi.ac.cy) συμμετείχε σε συνεργασία με το Τμήμα Μετεωρολογίας  στην ανάπτυξη Παρατηρητηρίου ξηρασίας και πυρκαγιάς και σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης στην Κύπρο, χρηματοδοτoύμενο από το σχέδιο Interreg. Αναπτύχθηκαν μοντέλα πρόγνωσης δεικτών κινδύνου ανάφλεξης και εγκαταστάθηκαν αυτόματοι σταθμοί ανίχνευσης καπνού στα δάση. Τα δεδομένα είναι διαθέσιμα για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη στην πύλη http://map.disarmfire.eu/Cyprus

Παρόλο ότι έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος τις τελευταίες δεκαετίες στην κατανόηση της συμπεριφοράς ακραίων πυρκαγιών, η βαθιά γνώση που αποκτήθηκε υπολείπεται όσο αφορά στην πρόβλεψη της έντασης και του μεγέθους των πρόσφατων ακραίων γεγονότων. Χρειάζεται ακόμη δουλειά για να προωθήσουμε τις δυνατότητές μας να εντοπίσουμε εκείνες τις καταστάσεις όπου μπορεί να εμφανιστεί ακραία συμπεριφορά πυρκαγιάς. Πρόκειται για μια δύσκολη προσπάθεια που απαιτεί επαναξιολόγηση της τρέχουσας γνώσης και εισαγωγή νέων παραδειγμάτων. 

Το Πανευρωπαϊκό έργο NERO (european Network on Extreme fiRe behaviOr) στο οποίο συμμετέχει το Ινστιτούτο Κύπρου έχει στόχο να αντιμετωπίσει αυτήν την πρόκληση φέρνοντας σε επαφή ερευνητές και επαγγελματίες για τις πυρκαγιές, συντονίζοντας έτσι τις προσπάθειες για την προώθηση της τρέχουσας κατάστασης της επιστήμης και τη βελτίωση της εκπαίδευσης. Το δίκτυο θα δημιουργήσει και θα προωθήσει την αμοιβαία ανταλλαγή δεδομένων, εργαλείων, γνώσεων και επιχειρησιακής εμπειρίας και προοπτικών, διευκολύνοντας την πρόοδο της επιστημονικής μας κατανόησης. Το πιο σημαντικό, το NERO θα συμβάλει στη μείωση του χάσματος μεταξύ επιστήμης και πρακτικής, προωθώντας έτσι την αποτελεσματική διαχείριση των πυρκαγιών με βάση την επιστήμη.