Κάποιοι το ονομάζουν λιμάνι, άλλοι αποκούμπι, άλλοι φωλιά. Όπως και να το πούμε, δεν έχει σημασία, γιατί το σπίτι είναι το ίδιο για όλους. Είναι εκείνη η μικρή γωνιά της Γης που νιώθουμε την απόλυτη ασφάλεια. Εκεί που μπορεί να ξεδιπλώνεται η ανθρώπινη ελευθερία και μέσα από αυτή να γεμίζουμε με όμορφες, δύσκολες αλλά και πολύτιμες εικόνες το άλμπουμ της ζωής μας. Πόσο ιδανικό θα ήταν να ίσχυε κάτι τέτοιο για όλους, αλλά δυστυχώς δεν ισχύει.

Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας, αν και φαντάζει ακραίο και απομακρυσμένο, για όσους δεν το ζουν, στην πραγματικότητα δεν είναι. Μέρος του προβλήματος μπορεί να είναι ο γείτονας, μία συνάδελφος στη δουλειά, ο συμμαθητής του παιδιού μας στο σχολείο, μπορεί να είμαστε εμείς, μπορεί να είναι οποιοσδήποτε.

Αυτή η ποικιλομορφία θυτών, θυμάτων αλλά και τρόπων εκδήλωσης του φαινομένου, είναι αποτέλεσμα της ποικιλομορφίας των γενεσιουργών λόγων του, που μπορεί να έχουν να κάνουν με θέματα ψυχικής υγείας, μπορεί όμως να έχουν να κάνουν απλά με την κουλτούρα ενός λαού.

Πάντως, όπου και να οφείλεται και όπως και να εκδηλώνεται αυτή η βία, το αποτέλεσμα παραμένει το ίδιο, αφού για ένα μεγάλο κομμάτι της ανθρωπότητας, αυτό που για εμάς είναι καταφύγιο, για εκείνους είναι μία κρυφή κόλαση μέσα στην οποία ζουν τους χειρότερους εφιάλτες τους, και που τη θέση της ασφάλειας έχει πάρει ο απόλυτος τρόμος. Κι αν κάτι τέτοιο ακούγεται υπερβολικό, γι’ αυτούς που το βιώνουν δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μόνο μια επιδερμική όψη της ωμής τους πραγματικότητας.

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ

Ορισμός

Σύμφωνα με τη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, ο όρος “ενδοοικογενειακή βία” συμπεριλαμβάνει “όλες τις πράξεις φυσικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής ή οικονομικής βίας, οι οποίες συμβαίνουν εντός της οικογένειας ή οικογενειακής μονάδας ή μεταξύ πρώην ή νυν συζύγων ή συντρόφων, ανεξάρτητα ή όχι του κατά πόσο ο δράστης μοιράζεται ή έχει μοιρασθεί την ίδια κατοικία με το θύμα” (Istanbul Convention, Article 3).

Αν και διαχρονικά η ενδοοικογενειακή βία ήταν συνδεδεμένη με την εικόνα ενός αυταρχικού άνδρα ο οποίος χτυπά τη γυναίκα και τα παιδιά του, ωστόσο είναι πλέον φανερό πως θύμα τέτοιας βίας μπορεί να πέσει οποιοδήποτε μέλος της οικογένειας – άνδρας, γυναίκα, παιδί, ηλικιωμένος, ή κάποιο άλλο συγγενικό πρόσωπο που ενδεχομένως να διαμένει με την οικογένεια. Ωστόσο, συχνότερα θύματα ενδοοικογενειακής βίας, όπως δείχνουν οι αριθμοί, πέφτουν οι γυναίκες και τα παιδιά (García–Moreno & Stöckl, 2013).

Ιστορικά

Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας δεν είναι ούτε σημερινό, ούτε χθεσινό. Ουσιαστικά είναι ένα φαινόμενο τόσο παλιό, όσο παλιές είναι κι οι ανθρώπινες κοινωνίες.

Ένας από τους γνωστότερους και πιο αγαπημένους ρεμπέτες της Ελλάδας, ο Μάρκος Βαμβακάρης, σε κάποιους από τους στίχους του έγραφε: «Παίρνω ένα ξύλο από οξιά κι απάνω της το σπάω τής δίνω ξύλο αλύπητο, φεύγω κι ακόμα πάω» («Μικρός αρραβωνιάστηκα», 1938). Όποτε τύχει να ακουστεί το συγκεκριμένο τραγούδι από τηλεοράσεως, η συγκεκριμένη τελευταία στροφή απαλείφεται και δεν ακούγεται ποτέ. Το τραγούδι γράφτηκε το 1938 όταν πράξεις σαν κι αυτές που περιγράφει ήταν αποδεκτές και σε καμία περίπτωση κατακριτέες. Σήμερα ωστόσο τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Η διαφορά όμως δεν έγκειται στην ενδοοικογενειακή βία αυτή καθ’ εαυτήν, αλλά στον τρόπο που η κοινωνία προσλαμβάνει το φαινόμενο. Αυτό που τη δεκαετία του ’30 στην Ελλάδα μπορεί να θεωρείτο μία φυσιολογική και αποδεκτή αντίδραση ενός άνδρα θυμωμένου με τη γυναίκα του, σήμερα είναι τουλάχιστον εγκληματικό.

Σε κοινωνίες ωστόσο που δεν ακολούθησαν την ίδια εξελικτική πορεία όπως ακολούθησε η ελληνική, η κυπριακή ή ευρύτερα η ευρωπαϊκή, φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας εξακολουθούν να αποτελούν κομμάτι της κουλτούρας των λαών, αποδεκτά πολλές φορές κι από τις ίδιες τις νομοθεσίες τους. Τέτοια παραδείγματα έρχονται κυρίως από σκληροπυρηνικά θρησκευτικά καθεστώτα,  (βλ. Ταλιμπάν), στα οποία η γυναίκα εξακολουθεί να αποτελεί τον τελευταίο τροχό της αμάξης.

Μορφές

α. Με βάση τα υποκείμενα

Η ενδοοικογενειακή βία από άποψη υποκειμένων του φαινομένου διακρίνεται στη:

i. Βία μεταξύ ερωτικών συντρόφων (Intimate Partner Violence). Εδώ η βία κατευθύνεται από τον ένα εκ των δύο – νυν ή πρώην – συντρόφων ή συζύγων προς τον άλλο, με συχνότερη την περίπτωση της βίας των ανδρών σε βάρος των γυναικών συντρόφων ή συζύγων τους – νυν ή πρώην (World Health Organization, 2021).

ii. Βία κατά παιδιών ή παιδική κακοποίηση (Child Abuse). Πρόκειται για τη δεύτερη συχνότερη μορφή ενδοοικογενειακής βίας και σε αυτή δράστες συνήθως είναι οι γονείς και θύματα τα παιδιά της οικογένειας. Ωστόσο μπορεί να υφίσταται βία κατά των παιδιών και από άλλα ενήλικα μέλη της  οικογένειας (π.χ. παππούδες, γιαγιάδες, θείοι, θείες). Τα παιδιά, πάντως εκτός από άμεσα, συχνά γίνονται έμμεσα θύματα ενδοοικογενειακής βίας, αφού βλέπουν ή ακούν πολλά από τα επεισόδια βίας που σημειώνονται μέσα στο σπίτι. (Javad & Wesley, 1998).

iii. Βία κατά ηλικιωμένων μελών της οικογένειας. Αυτή η μορφή ενδοοικογενειακής βίας – αν και λιγότερο συχνή – σημειώνεται τις περισσότερες φορές από έφηβους ή ενήλικες προς τους γονείς τους, ή ακόμη και εκτός του στενού οικογενειακού πυρήνα, προς γιαγιάδες, παππούδες, κ.λπ.  (Γλυνιαδάκη et al., 2018).

β. Με βάση το είδος της ασκούμενης βίας

i. Σωματική

Πρόκειται για την πιο διακριτή – σε επίπεδο αποτελεσμάτων – μορφή βίας, αφού τα σημάδια της συνήθως είναι ορατά. Εδώ η βία του θύτη ασκείται με τη φυσική δύναμη του σώματος του, στρεφόμενη κατά της σωματικής ακεραιότητας του θύματος. Μπορεί να μεταφράζεται σε σπρωξίματα, τράβηγμα από τα μαλλιά, μέχρι και τις πιο βαριές μορφές κακοποίησης (σπάσιμο οστών, κοψίματα, καψίματα) ή ακόμη και με την προσβολή της ίδιας της ζωής του θύματος, οπότε πλέον μιλάμε για ανθρωποκτόνο βία.

ii. Σεξουαλική

Ο εξαναγκασμός του ατόμου στη διενέργεια ή ανοχή οποιασδήποτε μορφής σεξουαλικής πράξης, αποτελεί σεξουαλική βία. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι η σεξουαλική βία μπορεί να εκδηλωθεί, εκτός από τη συνουσία, και με ήσσονος σημασίας σεξουαλικές πράξεις. Οι πράξεις αυτές συνιστούν σεξουαλική βία και όταν στρέφονται κατά ατόμου ανίκανου να συναινέσει, είτε λόγω ηλικίας, είτε λόγω ασθένειας, είτε λόγω αναπηρίας (Kappler, 2012).

iii. Ψυχολογική

Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης και την Επεξηγηματική Έκθεση που επισυνάπτεται σε αυτήν, η ψυχολογική βία συνοψίζεται σε μία επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά απειλών, εκφοβισμών, εξευτελισμών και συστηματικής προσβολής της αυτοεκτίμησης του ατόμου (Istanbul Convention, Article 33). Η ψυχολογική βία αν και δεν φτάνει στο σημείο της χειροδικίας περιοριζόμενη σε λεκτικό επίπεδο, ωστόσο είναι το ίδιο – κάποιες φορές και περισσότερο – επώδυνη. Όταν υπάρχουν παιδιά στην οικογένεια, οι απειλές του θύτη μπορεί να στρέφονται και στα θέματα επιμέλειάς τους υπό την μορφή εκβιασμών (Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής, Prolepsis, 2012).

iv. Κοινωνική

Η κοινωνική βία αντικατοπτρίζεται στην αποξένωση και τελικά απομόνωση του θύματος από τον κοινωνικό του περίγυρο (οικογενειακό/φιλικό). Η άσκηση της συγκεκριμένης μορφής βίας από τον θύτη συνήθως γίνεται περίτεχνα και σταδιακά, μέχρι του σημείου που το άτομο να καταλήγει να είναι εντελώς αποκομμένο από φίλους και οικογένεια και συνεπώς έρμαιο στον θύτη του.

v. Οικονομική

Όπως η κοινωνική βία, οδηγεί στην κοινωνική αποξένωση, έτσι κι εδώ η οικονομική βία οδηγεί στην οικονομική εξάρτηση του θύματος ολοκληρωτικά από τον θύτη, με αποτέλεσμα η λήψη της απόφασης φυγής να καθίσταται δυσκολότερη. Εδώ ο θύτης αποδυναμώνει το θύμα του απαγορεύοντάς του την εργασία, ενώ του στερεί οικονομικούς πόρους και βασικά αγαθά (τρόφιμα, ρούχα, φάρμακα) παρά το γεγονός ότι έχει την οικονομική δυνατότητα να τα παρέχει (Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής, Prolepsis, 2012).

vi. Σωματική ή συναισθηματική παραμέληση παιδιών

Στην περίπτωση των ανήλικων μελών της οικογένειας, των παιδιών δηλαδή, βία μπορεί να αποτελέσει και η παραμέληση των όποιων σωματικών ή συναισθηματικών αναγκών τους (Γλυνιαδάκη et al., 2018).

Αιτίες

α. Ψυχολογικές

Στις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας – όταν αυτή δεν είναι αποτέλεσμα καταχρήσεων, κοινωνικών ή άλλων εξωγενών παραγόντων – καθοριστικό ρόλο παίζει η ύπαρξη στο πρόσωπο των θυτών κάποιας ή κάποιων μορφών διαταραχής προσωπικότητας, με πιο συχνή την οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Υπάρχουν εξάλλου μελέτες που επικεντρώθηκαν στα χαρακτηριστικά θυτών ενδοοικογενειακής βίας με αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας. Τέτοια χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν την παρορμητικότητα, τις αντικοινωνικές συμπεριφορές στις διαπροσωπικές και συναισθηματικές τους σχέσεις, την έλλειψη μετάνοιας και ενσυναίσθησης, τον εγωκεντρισμό και τη χειραγώγηση. Από την άλλη, σε έρευνα που διεξήγαγε ο Gondolf το 1999 με δείγμα 840 άνδρες δράστες ενδοοικογενειακής βίας, ένα 11% αυτών παρουσίαζε συμπτώματα σοβαρής κατάθλιψης, με το 31% να έχουν απειλήσει ή να έχουν αποπειραθεί στο παρελθόν να αυτοκτονήσουν (Calvete, 2008).

β. Πολιτισμικές

Η δύναμη της μάθησης πάνω στην ανθρώπινη αντίληψη είναι ίσως η πιο ισχυρή επιρροή στο πλαίσιο της διαμόρφωσης συμπεριφορών και χαρακτήρων. Η μάθηση αυτή είναι αποτέλεσμα αλληλεπιδράσεων του ατόμου τόσο με τον στενό οικογενειακό/φιλικό του περίγυρο, όσο και με την κοινωνία στην οποία μεγαλώνει γενικότερα.

Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, κοινωνίες που χαρακτηρίζονται από μία αυστηρή πατριαρχική νόρμα, στην οποία η θέση της γυναίκας είναι στην τελευταία βαθμίδα, διαμορφώνουν συμπεριφορές εντός οικογενειακής εστίας ανάλογες με αυτή την ιεράρχηση. Οι συμπεριφορές αυτές βασιζόμενες στο δεδομένο της ανισότητας μεταξύ άνδρα και γυναίκας, διακρίνονται από πεποιθήσεις που επιτάσσουν την πλήρη υπακοή της συζύγου στον σύζυγο, της κόρης στον πατέρα κτλ. Η οποιαδήποτε παρεκτροπή από τις επιταγές αυτές, συνήθως τιμωρείται αυστηρά, και μάλιστα με τις ευλογίες του νόμου. Ανάλογη – ή και χειρότερη – εικόνα απαντάται σε καθεστώτα στα οποία ο θρησκευτικός νόμος είναι πάνω από όλα (βλ. Σαρία).

γ. Οικονομικές

Σε περιόδους γενικότερης οικονομικής ύφεσης φαίνεται να υπάρχει μία έξαρση των αριθμών. Ωστόσο οι ειδικοί θεωρούν πως η οικονομική κρίση αυτή καθ’ εαυτήν δεν γεννά τη βία εντός της οικογένειας, αλλά σίγουρα σε κάποιες περιπτώσεις εντείνει το πρόβλημα. Καταλυτικοί παράγοντες σε αυτή την έξαρση δείχνουν να είναι: α) το στρες που προκαλούν συνθήκες οικονομικής στενότητας μέσα στην οικογένεια – και που σε κάποιες περιπτώσεις οδηγούν στην αύξηση των καταχρήσεων – και β) η ανατροπή των έμφυλων ρόλων όταν οι άντρες χάνουν το ρόλο του «κουβαλητή» και οι γυναίκες αρχίζουν να παίρνουν τη ζωή στα χέρια τους. Σημαντικός επιβαρυντικός παράγοντας εδώ, ο συρρικνωμένος ρόλος του κράτους και των αρμόδιων υπηρεσιών κοινωνικής αρωγής ελέω περικοπών και μέτρων λιτότητας (Γλυνιαδάκη et al., 2018).

δ. Ο ρόλος των καταχρήσεων

Αρκετές μελέτες έχουν καταδείξει ότι η συχνή χρήση αλκοόλ από τους άνδρες σχετίζεται με αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης βίας στο σπίτι, ενώ το ίδιο φαίνεται να προκύπτει και στην περίπτωση της χρήσης αλκοόλ από γυναίκες, όχι όμως σε τόσο συστηματικό βαθμό, όσο στην περίπτωση των ανδρών (Wilt & Olson, 1996).

Από την άλλη, διεγερτικά ναρκωτικά, που προκαλούν μείωση του αυτοελέγχου και αύξηση παρανοϊκών συναισθημάτων, όπως κοκαΐνη, κρακ και αμφεταμίνες, φαίνεται συχνά να σχετίζονται με επεισόδια ενδοοικογενειακής βίας (ZilbermanI & Blume, 2005).

Συνέπειες

α. Στο θύμα

Η ενδοοικογενειακή βία είναι μία κατάσταση που μπορεί να επιφέρει τόσο άμεσες σωματικές επιπτώσεις στο θύμα που την υφίσταται (τραυματισμοί, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, αποβολές, σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα), όσο και μακροχρόνιες ψυχικές, όπως άγχος, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού, διατροφικές διαταραχές, PSD,  απώλεια αυτοπεποίθησης, δυσκολίες στον ύπνο, δυσκολίες συγκέντρωσης, στροφή στις καταχρήσεις, μειωμένη αυτοεκτίμηση, αυτοκτονικοί ιδεασμοί κ.α. (World Health Organisation, 2012).

β. Στον θύτη

Η ενδοοικογενειακή βία, όσο περίεργο κι αν ακούγεται, δεν επηρεάζει μόνο τη σωματική και ψυχική υγεία των θυμάτων, αλλά και εκείνη των θυτών.

Σε έρευνα της Gerlock (1999) αναφορικά με τις επιπτώσεις στην υγεία θυμάτων και θυτών ενδοοικογενειακής βίας, διαφάνηκε πως εκτός από τα θύματα, και οι θύτες παρουσίασαν πληθώρα σωματικών και ψυχικών προβλημάτων σχετικών με τη βία αυτή. Ανάμεσα στα προβλήματα που αναφέρθηκαν από τον αριθμό ανδρών-θυτών που συμμετείχαν στη συγκεκριμένη έρευνα, ήταν μυοσκελετικά προβλήματα, πνευμονικά, δερματολογικά, γαστρεντερικά, καρδιαγγειακά, νευρολογικά, διαταραχές διάθεσης, άγχος, ψύχωση, διαταραχές προσωπικότητας και κατάχρηση ουσιών. Παράλληλα ένα 8% ανέφερε ότι πάσχει από κατάθλιψη, η οποία πιστεύουν ότι προκλήθηκε από την ενδοοικογενειακή βία που ασκούν, ενώ κάποιοι ανέφεραν αρκετούς βραχυπρόθεσμους τραυματισμούς εξαιτίας της βίας τους, όπως κοψίματα, μώλωπες, ακόμη και σπασμένα οστά (Alejo, 2014).

γ. Στα παιδιά-παρατηρητές

Mελέτες έχουν δείξει σημαντική συσχέτιση της βίας μεταξύ συντρόφων και των αρνητικών επιπτώσεων σε παιδιά-μάρτυρες βίαιων επεισοδίων στο σπίτι. Τέτοιες συνέπειες περιλαμβάνουν άγχος, κατάθλιψη, κακή σχολική απόδοση και αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία.

Επίσης στοιχεία φαίνεται να μαρτυρούν πως έκθεση παιδιών σε περιβάλλοντα ενδοοικογενειακής βίας αυξάνουν τις πιθανότητες τα παιδιά αυτά να ακολουθήσουν το ίδιο μοντέλο ζωής είτε από την πλευρά του θύτη, είτε από την πλευρά του θύματος (World Health Organisation, 2012).

δ. Η προβληματική του φαύλου κύκλου – Θυματοποίηση

Σε αντίθεση με τα περισσότερα εγκλήματα, το έγκλημα της ενδοοικογενειακής βίας είναι ένα έγκλημα επαναλαμβανόμενο από τους ίδιους θύτες προς τα ίδια θύματα.

Η επανάληψη αυτή σχηματοποιήθηκε πολύ εύστοχα στην περίπτωση της βίας κατά γυναικών από τους συντρόφους τους, από την Lenore Walker (1979) στο βιβλίο της  «The Battered Woman», με τον λεγόμενο «Κύκλο της Κακοποίησης». Ο κύκλος αυτός σύμφωνα με την Walker περιλαμβάνει τρεις φάσεις: α) δημιουργία έντασης από τον θύτη, β) εκδήλωση του βίαιου επεισοδίου, γ) περίοδος ηρεμίας και μετάνοιας κατά την οποία ο θύτης ζητά συγχώρεση από το θύμα του.

Το σπάσιμο του κύκλου με την αναζήτηση βοήθειας εκ μέρους του θύματος είναι εγχείρημα πολύ δυσκολότερο από όσο ακούγεται. Η δυσκολία έγκειται κυρίως στο γεγονός της ασυναίσθητης αυτοπαγίδευσης των θυμάτων κατά το τρίτο στάδιο, όπου υποκύπτουν, πιστεύοντας τις υποσχέσεις των θυτών τους. Εκεί, αυτοί που βιώνουν την ενδοοικογενειακή βία αδρανοποιούνται, ισχυροποιώντας ταυτόχρονα την εξάρτησή τους από τους θύτες, με αποτέλεσμα τη γέννηση προοπτικών επανάληψης των τριών φάσεων ξανά και ξανά, κάτι που τελικώς οδηγεί στη θυματοποίησή τους.

Η ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ

Ο χάρτης του προβλήματος

Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ένα μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας, με κοινωνικές προεκτάσεις. Δεν γνωρίζει ούτε γεωγραφικά, ούτε οικονομικά, ούτε κοινωνικά σύνορα. Η πιο διαδεδομένη μορφή αυτού, η βία μεταξύ συντρόφων, τις περισσότερες φορές έχει ως θύματα γυναίκες.

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες στατιστικές, μία στις 3 γυναίκες σε όλο τον κόσμο έχει πέσει θύμα βίας σωματικής ή/και σεξουαλικής από νυν ή πρώην  σύντροφο ή σύζυγο, τουλάχιστον μία φορά στη ζωή της (World Health Organization, 2020).

Έρευνα του 2017 αποκάλυψε εξάλλου ότι περίπου 137 γυναίκες δολοφονούνται καθημερινά σε όλο τον κόσμο από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους (UN Women, 2021).

Στην Ευρώπη τα αντίστοιχα ποσοστά λένε πως 1 στις 4 γυναίκες θα βιώσουν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους σωματική ή/και σεξουαλική βία από τον σύντροφό τους (World Health Organization, 2013).

Ο ρόλος των περιόδων κρίσης

Κατά τη διάρκεια γενικευμένων καταστάσεων κρίσεων – ένοπλες συγκρούσεις, μεταναστευτικές ροές, ύφεση, επιδημίες – στην πιο ευάλωτη θέση βρίσκονται οι γυναίκες και τα παιδιά. Η πανδημική κρίση που ξεκίνησε τους πρώτους μήνες του 2020, εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων για ανάσχεσή της, φαίνεται να είχε λειτουργήσει καταλυτικά στην αύξηση βίαιων επεισοδίων εντός οικογενειακής εστίας σε όλο τον κόσμο. Οι κλήσεις προς τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας σε κάποιες χώρες πενταπλασιάστηκαν καθώς τα ποσοστά αναφερόμενης βίας από συντρόφους αυξήθηκαν σημαντικά λόγω του εγκλεισμού (UN Women, 2021). Ενδεικτική εξάλλου, και μια αναφορά από την Κίνα και την πόλη Jingzhou της επαρχίας Hubei, όπου οι καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία στις αστυνομικές αρχές τριπλασιάστηκαν κατά τον Φεβρουάριο του 2020, συγκριτικά με την αντίστοιχη περίοδο του 2019 (World Health Organization, 2020).

Η προβληματική του κρυφού αριθμού – «The Iceberg Project»

Οι πιο πάνω αριθμοί μπορεί να φαντάζουν μεγάλοι, αλλά στην πραγματικότητα αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου, αφού ένας σημαντικά μεγάλος αριθμός υποθέσεων δεν φτάνει ποτέ ενώπιον των αστυνομικών αρχών.

Μελέτες εκτιμούν πως οι καταγγελλόμενες υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας αφορούν μόνο ένα 2,5 – 15% του πραγματικού αριθμού (Gracia, 2004).

Διετής έρευνα που χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2011 με τον τίτλο «The Iceberg Project» και που επικεντρώθηκε στο θέμα της ενδοοικογενειακής βίας ανάμεσα στον φοιτητικό πληθυσμό, με συμμετοχή διαφόρων πανεπιστημίων από όλο τον κόσμο, κατέδειξε όχι μόνο το μέγεθος του προβλήματος που ενυπάρχει στην ευαίσθητη ηλικιακή ομάδα των 18-24, αλλά και το εξαιρετικά μειωμένο ποσοστό της καταγγελλόμενης βίας (Lees et al., 2013)

Συμπερασματικά

Η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα πρόβλημα δημόσιας υγείας με σοβαρές συνέπειες στην κοινωνία γενικότερα. Παρουσιάζει επιδημικές εστίες σε κάθε γωνιά του πλανήτη, δεν κάνει διακρίσεις και εποχιακά παρουσιάζει εξάρσεις. Τα χαρακτηριστικά του φαινομένου δεν απέχουν πολύ από αυτά μιας ενοχλητικής και εν δυνάμει επικίνδυνης ασθένειας, γι αυτό και η αντιμετώπισή του θα πρέπει να εστιάζεται στα ίδια στοιχεία: πρόληψη και θεραπεία.

Η καλύτερη πρόληψη για την ενδοοικογενειακή βία πρώτα και πάνω απ’ όλα ξεκινά μέσα από την παίδευση του σχολικού πληθυσμού για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις όλων έναντι όλων, με σημαντικότερο αυτό του σεβασμού. Το ίδιο σημαντικός κι ο ρόλος των ΜΜΕ, αφού η ενημέρωση της κοινωνίας για το τι εστί ενδοοικογενειακή βία, ποια τα σημάδια και ποιος ο ενδεδειγμένος τρόπος αντίδρασης, καθίσταται επιτακτική.

Για οτιδήποτε, ωστόσο, έχει εκφύγει της πρόληψης και έχει περάσει στο επόμενο στάδιο, τότε επιστρατεύεται η θεραπεία, η οποία και απαιτεί τον συντονισμό πολλών φορέων με την ίδια υψηλή δυναμική απόκρισης – διωκτικές αρχές, δικαιοσύνη, υπηρεσίες υγείας, φορείς κοινωνικής ευημερίας, σχολείο κ.α. – εφόσον βέβαια το θύμα έχει κάνει το μεγάλο βήμα να μιλήσει, ζητώντας βοήθεια.

Για να μπορέσουν όλα τα παραπάνω να γίνουν πράξη και να μην μείνουν στη θεωρία, η πολιτεία θα πρέπει να έχει στη φαρέτρα της το κατάλληλο νομικό υπόβαθρο. Νόμοι που να προστατεύουν, διωκτικές αρχές σε εγρήγορση, δικαιοσύνη που να αποδίδεται γρήγορα και αποτελεσματικά, αλλά και ένας ευρύτερος συντονισμός σε διεθνές επίπεδο, όπως αυτός που θεμελιώνεται στην τόσο πολύτιμη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, ώστε με τον καιρό να γινόμαστε καλύτεροι και τα σπίτια μας να αποτελούν πράγματι ασφαλή καταφύγια του σώματος και της ψυχής μας.