Έτος 2024. 100 αιώνες από την παρουσία οργανωμένων κοινωνιών στη Γη. Δύο αιώνες από την πρώτη βιομηχανική επανάσταση. Σ’ αυτήν χρωστάμε την οικονομική ανάπτυξη, την πρόοδο, τα επιστημονικά επιτεύγματα της ανθρωπότητας και την ευημερία. Μόνο που η πρόοδος ευνόησε και μία σειρά από αρνητικές εξελίξεις: τον δεκαπλασιασμό του πληθυσμού της Γης, την παγκόσμια θέρμανση, την αλόγιστη σπατάλη των πόρων και την απειλητική εξάντλησή τους.

Η απάντηση στα τραγικά περιβαλλοντικά αδιέξοδα που βιώνει η ανθρωπότητα δεν είναι μονοδιάστατη. Η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα δεν μπορεί από μόνη της να αναχαιτίσει την κλιματική αλλαγή. Αυτό που απαιτείται για να μην οδηγηθεί ο πλανήτης στον αφανισμό είναι ένα συνδυαστικό μοντέλο μείωσης του ανθρακικού αποτυπώματος και μετάβασης σε ένα νέο μοντέλο οικονομίας.

Είναι πλέον παραδεκτό ότι το γραμμικό μοντέλο παραγωγής, όπου το κάθε προϊόν φτάνει στο τέλος της ωφέλιμης ζωής του, έχει πια ξοφλήσει. Μόνη διέξοδος η μετάβαση στην κυκλική οικονομία.

Το απόβλητο δεν είναι σκουπίδι

«Η κυκλική οικονομία έχει ως σκοπό να διατηρήσει τα προϊόντα, τις πρώτες ύλες, τους πόρους όσο το δυνατόν περισσότερο στη ζωή, αυτό το πετυχαίνουμε με διάφορες πρακτικές όπως η επαναχρησιμοποίηση, η ανακύκλωση, η επιδιόρθωση, για να έχουμε για όσο το δυνατόν περισσότερο την αρχική πρώτη ύλη να διατηρήσει την αξία της», επισημαίνει ο Λειτουργός Υπηρεσίας Ενέργειας, ΥΕΕΒ Δημήτρης Πετρίδης.

Στο 12% στην Ευρώπη, στο…2,8% στην Κύπρο

Κι ενώ στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο η έννοια της κυκλικής οικονομίας έχει διεισδύσει στη συνείδηση πολιτών και επιχειρήσεων, στην Κύπρο τα πράγματα κυλούν ως συνήθως πιο αργά.

«Έχουμε διεξάγει κάποιες μελέτες. Έχουν δείξει ότι είμαστε σε πρώιμο στάδιο. Και δυστυχώς αρκετά πίσω σε σχέση με άλλες χώρες»

Στις Κάτω Χώρες η διείσδυση της κυκλικής οικονομίας ανέρχεται στο 34%. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο 12% και στην Κύπρο μόλις στο 2,8%.

Στη χώρα μας μόλις το 19% των πολιτών γνωρίζει τι είναι κυκλική οικονομία και ενώ ένα ποσοστό 65% των επιχειρήσεων δηλώνει πως εφαρμόζει μοντέλο κυκλικής οικονομίας, το 80% από αυτούς το συγχέουν με την ανακύκλωση.

Εθνικό Σχέδιο Δράσης σε τέσσερις πυλώνες

Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ενίσχυση της Κυκλικής Οικονομίας στην Κύπρο υιοθετήθηκε το 2021. Ο προϋπολογισμός του ανέρχεται στα €90 εκατ. και την υλοποίησή του συντονίζουν το υπουργείο Ενέργειας, το υφυπουργείο Έρευνας και η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος.

Το Σχέδιο Δράσης εστιάζεται σε 4 βασικούς πυλώνες: Στη δημιουργία κουλτούρας κυκλικής οικονομίας, στα κίνητρα για επενδύσεις στην κυκλική οικονομία, στις υποδομές κυκλικής οικονομίας και στη διαχείριση των αποβλήτων.

«Μέσα από το σχέδιο θέλουμε αρχικά ο κόσμος να καταλάβει τι είναι κυκλική οικονομία για να μπορέσει να μάθει τις πιο απλές πρακτικές που σχετίζονται με την κυκλική οικονομία, δηλαδή τη μείωση της χρήσης προϊόντων τα οποία δεν τα χρειαζόμαστε, ή ακόμα στην επαναχρησιμοποίηση προϊόντων που μπορούμε να τα δανείσουμε ή να τους βρούμε μια δεύτερη ζωή ή να τους αλλάξουμε χρήση».

Προς αυτό το σκοπό τρέχει ήδη ενημερωτική καμπάνια.

Κίνητρα προς επιχειρήσεις

Σε τροχιά υλοποίησης βρίσκεται και ο δεύτερος πυλώνας. Η προκήρυξη σχεδίου χορηγιών ύψους €14 εκατ. προς τις επιχειρήσεις, το οποίο άρχισε ήδη να δέχεται αιτήσεις.  

«Ο στόχος του Σχεδίου είναι ακριβώς να δώσει κίνητρα όχι μόνο χρήσης των αποβλήτων, αλλά και εφαρμογής νέων τεχνολογιών για να χρησιμοποιούν πιο λίγες πρώτες ύλες για να παράγουν νέα προϊόντα, επιπρόσθετα να δώσει κίνητρα για να δημιουργηθούν και νέες επιχειρήσεις οι οποίες θα ασχοληθούν με νέες δραστηριότητες όπως είναι η επαναχρησιμοποίηση προϊόντων τα οποία κάποιοι άλλοι θεωρούν ότι δεν είναι χρήσιμα για εκείνους», αναφέρει ο Διευθυντής Υπηρεσίας Βιομηχανίας ΥΕΕΒ Χρίστος Φωτιάδης.

Παραδείγματα πολλά. Το Σχέδιο αναμένεται να δεχτεί μεταξύ άλλων προτάσεις για μείωση των αποβλήτων ξυλουργείων για παραγωγή πρώτων υλών για νέα προϊόντα, για επεξεργασία οργανικών οικιακών αποβλήτων για παραγωγή λιπάσματος, για διαχείριση αποβλήτων νερού, για διαλογή πλαστικών αποβλήτων, διαλογή και επεξεργασία αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων για παραγωγή νέων δομικών υλικών και για επεξεργασία ηλιακών και φωτοβολταϊκών συστημάτων που βρίσκονται στο τέλος της ζωής τους.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπολογίζεται ότι στροφή προς την κυκλική οικονομία θα μπορούσε να μειώσει τις καθαρές δαπάνες για πόρους κατά 600 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, με αποτέλεσμα τα συνολικά οφέλη να εκτιμώνται σε 1,8 τρισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Κυπριακές επιχειρήσεις που έκαναν πράξη την κυκλική οικονομία

Ήδη υπάρχουν βιομηχανίες στην Κύπρο που έχουν εισαγάγει πρακτικές κυκλικής οικονομίας, όπως η επιχείρηση του Αντώνη Κουντούρη.

«Η εταιρεία μας παράγει θερμομονωτικά προϊόντα τα οποία εμπεριέχουν αφρό πολυουραιθάνης. Ο αφρός εμπίπτει στην κατηγορία των θερμοπλαστικών υλικών. Το 2011 η εταιρεία μας είχε να αντιμετωπίσει το θέμα της ανάγκης για εξεύρεση ενός τρόπου διαχείρισης αυτών των αποβλήτων, καθώς μέχρι τότε τα απόβλητα αυτά κατέληγαν στους σκυβαλότοπους. Μέσω κάποιων ευρωπαϊκών προγραμμάτων, λοιπόν, κάποιες χορηγίες που λάβαμε, σχεδιάσαμε και κατασκευάσαμε μία μονάδα όπου επαναχρησιμοποιούμε τα απόβλήτα πολυουραιθάνης, αρχικά τα δικά μας, και τα χρησιμοποιούμε για να παράγουμε ένα νέο θερμομονωτικό τσιμετοκονίαμα το οποίο χρησιμοποιούμε για θερμομόνωση πατωμάτων και οροφών. Η εταιρεία αφού έλυσε το δικό της πρόβλημα, κατάφερε να λύσει και το πρόβλημα των υπολοίπων εταιρειών στην Κύπρο που κατέχουν αυτά τα απόβλητα. Στην πορεία η εταιρεία μέσω άλλων ευρωπαϊκών κονδυλίων κατάφερε να επεκτείνει αυτή τη δράση και πλέον επαναχρησιμοποιεί και απόβλητα πολυστερίνης για την παραγωγή νέων θερμομονωτικών προϊόντων».

Τα απόβλητα πολυουραιθάνης περιέχονται σε θερμομονωτικά προϊόντα, ηλιακούς θερμοσίφωνες, τοιχώματα ψυγείων και αλλού. Το έτος 2023 η εν λόγω μονάδα επεξεργασίας παρέλαβε και διαχειρίστηκε 80 περίπου τόνους αποβλήτων. Είναι ο ορισμός της κυκλικής οικονομίας καθώς παίρνουμε κάποια είδη αποβλήτων και τους δίνουμε θετική αξία και τα βγάζουμε στην αγορά ως νέα προϊόντα. Τα οφέλη είναι τα περιβαλλοντικά. Διαχειριζόμαστε αυτά τα απόβλητα τα οποία κατέληγαν στους σκυβαλότοτπους, και διασυνδέονται και με τα οικονομικά οφέλη αφού έτσι περιορίζουμε το κόστος διαχείρισης των αποβλήτων που παράγει η ίδια η επιχείρηση και το σημαντικό οικονομικό όφελος που έχουμε με το να πουλούμε το τελικό προϊόν».

Η επιχείρηση του ερευνητή Αλέξανδρου Ιωάννου ασχολείται με το πλαστικό.

«Μαζεύουμε το πλαστικό, το πλένουμε και μετά το λιώσουμε κάνοντάς το πρώτη ύλη. Τι προσπαθούμε να κάνουμε εμείς με το πλαστικό, είναι να μπορέσουμε να το βάλουμε ξανά πίσω στη χρήση και στη ζωή μας δίνοντάς του μια άλλη μορφή. Ένα από τα προϊόντα που συνήθως υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον είναι τα πατάκια. Χρησιμοποιούνται για να βάλεις το ποτό σου αλλά χρησιμοποιείται και ως πλακάκια. Επίσης κάποια άλλα προϊόντα που κάνουμε είναι χερούλια για τα έπιπλα. Αυτό είναι ρολόι φτιαγμένο από πώματα, αυτό είναι το γνωστό παιγνίδι με τα τουβλάκια που είναι εξ ολοκλήρου φτιαγμένο από πώματα επίσης. Τελευταία αρχίσαμε να φτιάχνουμε μαγνητάκια για το ψυγείο σαν σουβενίρ με το σχήμα της Κύπρου. Επίσης παίρνοντας παλιά παιγνίδια μας αρέσει να φτιάχνουμε άλλα παιγνίδια, όπως αυτό που είναι κρεμαστάρι και επίσης κάποια άλλα μικρά αντικείμενα που μας αρέσει να φτιάχνουμε είναι σημάνσεις. Απώτερος σκοπός μας να μπορέσουμε να μεγαλώσουμε, να εξειδικευτούμε ακόμη περισσότερο και να μεγαλώσει ακόμη περισσότερο η ομάδα μας ώστε να αξιοποιήσουμε τη μάστιγα των πλαστικών που είναι η μεγαλύτερη απειλή στον πλανήτη μας».

Οι αρχές της κυκλικής οικονομίας στην πράξη

Το Κυκλυκοδρόμιο, είναι ο πρώτος Μη Κυβερνητικός Οργανισμός που δημιουργήθηκε, πριν από δύο χρόνια, στην Κύπρο για να προωθήσει την κυκλική οικονομία. Η πλατφόρμα ανταλλαγής προϊόντων και ανάδειξης των κέντρων επισκευών, η βιβλιοθήκη αντικειμένων και ο εκπαιδευτικός οδηγός δημοτικής για την κυκλική οικονομία είναι μερικά από τα επιτεύγματα του Κυκλυκοδρομείου.

Η Πρόεδρός του Ανθή Χαραλάμπους δίνει απλές καθημερινές πρακτικές κυκλικής οικονομίας που μπορούμε να εφαρμόζουμε στο σπίτι στην καθημερινή μας ζωή. Ενσωματώνοντας αυτές τις συμβουλές, όχι μόνο συμβάλλουμε στη διατήρηση του περιβάλλοντος αλλά εξοικονομείτε και χρήματα.

«Πρέπει να επιλέγουμε τις ποσότητες φαγητού που είμαστε σε θέση να μαγειρέψουμε μέσα στην εβδομάδα. Να ανακυκλώσουμε το χαρτί μας, τα πλαστικά μας γιατί υπάρχει δίκτυο συλλογής αλλά να κάνουμε πιο σοβαρές και πιο ευαίσθητες οικολογικά επιλογές κατά την επίσκεψή μας σε μία υπεραγορά. Να μάθουμε να επισκευάζουμε τα αντικείμενά μας αντί να τα πετάμε, ή να τα χαρίζουμε σε οργανισμούς που μπορεί να τους παρατείνει τη διάρκεια ζωή τους. Κύρια βασική αρχή της κυκλικής οικονομίας είναι το share. Έχω ένα ποδήλατο, μεγάλωσε το παιδί μου, μπορώ να το δώσω σε μία άλλη οικογένεια που το χρειάζεται. Μοιράζομαι, επισκευάζω. Σιγά σιγά αναπτύσσονται τα κέντρα επισκευών. Μετά την επισκευή αγοράζουμε μεταχειρισμένα αντικείμενα αν είναι εφικτό. Και μετά ανακυκλώνουμε».