Η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρίες καθιερώθηκε το 1992 με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ και τιμάται κάθε χρόνο στις 3 Δεκεμβρίου, εις ανάμνηση της υιοθέτησης από το διεθνή οργανισμό, στις 3 Δεκεμβρίου 1982, του Προγράμματος Δράσης για τα άτομα με αναπηρίες.

Η τελευταία οδήγησε στην υπογραφή της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες στις 30 Μαρτίου 2007 η οποία κυρώθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία το 2011, και αποτελεί σταθμό στην ιστορική διαδρομή για την αναγνώριση, την προώθηση και την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες. Και αυτό γιατί η Σύμβαση συνιστά την πρώτη παγκόσμια διεθνή συνθήκη που αναφέρεται αποκλειστικά και εξ’ ολοκλήρου στα άτομα με αναπηρίες, κατοχυρώνοντας κατά τρόπο δεσμευτικό, αφενός τα δικαιώματά τους, αφετέρου, δε, τις υποχρεώσεις έκαστου κράτους για το σεβασμό των εν λόγω δικαιωμάτων και για την εκ μέρους του λήψη των αναγκαίων μέτρων για την εφαρμογή όλων των προνοιών της Σύμβασης.

Περαιτέρω, με τη Σύμβαση εξοβελίζεται οριστικά η ιατρική προσέγγιση της αναπηρίας και καθιερώνεται, πλέον, η δικαιωματική της προσέγγιση, αφού αναγνωρίζεται ότι η αναπηρία συνιστά αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας και η αντιμετώπισή της δεν αποτελεί ζήτημα φιλανθρωπικής προσέγγισης αλλά ζήτημα που άπτεται του πυρήνα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Τα δε άτομα με αναπηρία αναγνωρίζονται ισότιμα και χωρίς διακρίσεις ως φορείς δικαιωμάτων, τα οποία θα πρέπει, σε κάθε περίπτωση, να γίνονται σεβαστά, ώστε να τους παρέχεται η δυνατότητα να συμμετέχουν, σε ίση βάση με τους υπόλοιπους συνανθρώπους τους, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και να απολαμβάνουν, χωρίς οποιαδήποτε διάκριση εις βάρος τους ένεκα της αναπηρίας τους, όλα ανεξαιρέτως τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Τόσο η Σύμβαση όσο και το Προαιρετικό της Πρωτόκολλο κυρώθηκαν από την Κυπριακή Δημοκρατία το 2011 και το 2012, το Υπουργικό Συμβούλιο ανέθεσε, δυνάμει του άρθρου 33 της Σύμβασης, στον Επίτροπο Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων την αρμοδιότητα να ενεργεί ως Ανεξάρτητος Μηχανισμός για την Προώθηση, Προστασία και Παρακολούθηση της Εφαρμογής της Σύμβασης στην Κυπριακή Δημοκρατία.

Οι διατάξεις της Σύμβασης, τα Γενικά Σχόλια της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες σε σχέση με την ερμηνεία συγκεκριμένων άρθρων της Σύμβασης, καθώς και οι Καταληκτικές Παρατηρήσεις της Επιτροπής αναφορικά με την Πρώτη Έκθεση της Κύπρου που δημοσιεύτηκαν το 2017, συνιστούν τα κύρια εργαλεία του Γραφείου μας κατά τη διερεύνηση των παραπόνων που υποβάλλονται αναφορικά με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, καθώς και στο πλαίσιο των αυτεπάγγελτων παρεμβάσεών μας σε ζητήματα που άπτονται των ατόμων με αναπηρία.

Αρκετές, δε, υποθέσεις που τίθενται ενώπιον μας ή διερευνώνται αυτεπάγγελτα, εξετάζονται συνδυαστικά και υπό την αρμοδιότητα του Επιτρόπου ως Φορέας Ισότητας και Καταπολέμησης των Διακρίσεων. Συγκεκριμένα, βάσει του περί Καταπολέμησης των Φυλετικών και Ορισμένων άλλων Διακρίσεων (Επίτροπος) Νόμου, η δυσμενή μεταχείριση των ατόμων με αναπηρίες ορίζεται ως άμεσή ή έμμεση διάκριση εις βάρος τους, προς άρση της οποίας παρέχεται στον Επίτροπο η εξουσία παρέμβασης. Καθ’ όμοιο τρόπο και δυνάμει του ίδιου Νόμου, ο Επίτροπος έχει εξουσία να παρεμβαίνει όταν διαπιστώνεται παραβίαση των διατάξεων του περί Ατόμων με Αναπηρίες Νόμου και, εν γένει, διακριτική μεταχείριση των ατόμων με αναπηρίες.

Η πλειοψηφία των θεμάτων που τίθενται υπόψη μας προς διερεύνηση αφορούν στην διασφάλιση επαρκούς βιοτικού επιπέδου για τα άτομα με αναπηρία, στον ορισμό και την αξιολόγηση της αναπηρίας για σκοπούς πρόσβασης σε κοινωνικές παροχές, στην ισότιμη και χωρίς διακρίσεις πρόσβασή τους στην εκπαίδευση και σε θέματα προσβασιμότητας στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον και στην ενημέρωση.

Ενδεικτικά, κατά το τρέχον έτος, όπως και τα προηγούμενα, μεγάλος αριθμός παρεμβάσεών μας αφορούσε στο απαρέγκλιτο δικαίωμα των παιδιών με αναπηρίες για ισότιμη και χωρίς διακρίσεις ή αποκλεισμούς πρόσβαση στην εκπαίδευση και την εκπαιδευτική διαδικασία, στη βάση των όσων αναλυτικά αναφέρονται στο Άρθρο 24 της Σύμβασης και στα Γενικά Σχόλια της Επιτροπής επί του θέματος.

Ειδικότερα, σε σχετική έκθεσή μας τον Μάρτιο του 2022 αναφορικά με διάκριση λόγω αναπηρίας λόγω της άρνησης παροχής εύλογων προσαρμογών σε μαθητή με αναπηρία κατά τις Παγκύπριες Εξετάσεις Πρόσβασης, επισημάναμε ότι η απαίτηση για επιτυχία των παιδιών με αναπηρία σε ένα κοινό/τυποποιημένο δοκίμιο ως προϋπόθεση για τη διασφάλιση της εισαγωγής τους στο σχολείο, συνιστά έμμεση διάκριση εις βάρος τους, καθότι επιφέρουν τον άμεσο ή έμμεσο αποκλεισμό τους και δεν διασφαλίζουν τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία για ισότητα, μη διάκριση και εκπαίδευση.

Το δε αρμόδιο Υπουργείο συμμορφώθηκε με τη δεσμευτική μας σύσταση και κατά τις Παγκύπριες Εξετάσεις παρέσχε στο συγκεκριμένο μαθητή διαφοροποιημένο εξεταστικό δοκίμιο, στη βάση των αξιολογημένων και εξατομικευμένων εκπαιδευτικών αναγκών του.

Περαιτέρω, σε Αυτεπάγγελτη Τοποθέτησή μας τον Σεπτέμβριο του 2022 αναφορικά με την παροχή συνοδών στα παιδιά με αναπηρία που φοιτούν στα σχολεία, επαναλάβαμε την ανάγκη για επανεξέταση της διαδικασίας πρόσληψης των σχολικών συνοδών, με γνώμονα πρωτίστως το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, ως επίσης και ότι οι συνοδοί ως μορφή εύλογης προσαρμογής που παρέχεται σε παιδιά με αναπηρίες, θα πρέπει να δύνανται να ανταποκρίνονται επαρκώς στις εξατομικευμένες ανάγκες εκάστου παιδιού όπως αυτές θα προσδιορίζονται από τις Επαρχιακές Επιτροπές Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης.

Τέλος σε πρόσφατη έκθεσή μας τον Νοέμβριο του 2022, αναφορικά με την μη παροχή σε μαθητή με αναπηρία συνοδού που να ανταποκρίνεται στις εξατομικευμένες του ανάγκες, επισημάναμε ότι κάθε περίπτωση μαθητή με αναπηρία που χρήζει εύλογων προσαρμογών και, ειδικότερα, σχολικού συνοδού, θα πρέπει να εξετάζεται και να αντιμετωπίζεται ξεχωριστά και εξατομικευμένα και με γνώμονα τις ξεχωριστές ανάγκες που θα πρέπει να ικανοποιούν οι αιτούμενες εύλογες προσαρμογές.

Ειδικότερα, όταν ένα μαθητή που δεν δύναται να αυτοεξυπηρετηθεί και αντιμετωπίζει πολλαπλές αναπηρίες δεν παρέχεται σχολικός συνοδός που να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις ανάγκες του, αλλά του δίνεται εύλογη προσαρμογή στην ίδια βάση με τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη για την παροχή συνοδού σε ένα άλλο παιδί με αναπηρία ή μαθησιακές αναπτυξιακές δυσκολίες που έχει προφανώς λιγότερες ανάγκες, συντελείται κατάφορη παραβίαση της αρχής της ισότητας και επέρχεται διάκριση εις βάρος του καθότι συντελείται όμοια μεταχείριση ανόμοιων περιπτώσεων η οποία ρητά απαγορεύεται και από το Άρθρο 28 του Συντάγματος.

Επισημαίνεται ότι όπως πρόσφατα με ικανοποίηση πληροφορηθήκαμε, το αρμόδιο Υπουργείο έχει τροχοδρομήσει την υλοποίηση της εισήγησής μας και προβαίνει ήδη σε ενέργειες για την πρόσληψη συνοδού που να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις πολλαπλές αναπηρίες του μαθητή που αφορούσε η συγκεκριμένη Έκθεση, δηλαδή να συνιστά όντως εύλογη προσαρμογή στη βάση των εξατομικευμένων και αξιολογημένων αναγκών του μαθητή.

Αναντίλεκτα η προώθηση της ανεξάρτητης διαβίωσης, της αναγνώρισης της δικαιοπρακτικής ικανότητας, της προσβασιμότας, της ενιαίας/συμπεριληπτικής εκπαίδευσης, της ισότητας ευκαιριών στην αγορά εργασίας και η χωρίς διακρίσεις συμμετοχή σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής, θα πρέπει να θεωρούνται πλέον ως αυτονόητα και εκ των ων ουκ άνευ για την άρση των αποκλεισμών που αναπόφευκτα βιώνουν τα άτομα με αναπηρίες και για τον τερματισμό της περιθωριοποίησής τους.

Λαμβάνοντας, δε υπόψη ότι, με βάση τα στοιχεία του ΟΗΕ, το 15%, δηλαδή το 1/7 του παγκόσμιου πληθυσμού είναι άτομα με αναπηρίες, καθίσταται σαφές ότι στόχος μας ως κοινωνία είναι η άρση όλων ανεξαιρέτως των εμποδίων, ώστε πέραν του ενός δισεκατομμυρίου των συνανθρώπων  μας να μην στερούνται της ισότιμης ένταξης στην κοινωνία αλλά να είναι σε θέση να απολαμβάνουν χωρίς διακρίσεις τα δικαιώματά τους.