Σημαντική μείωση καταγράφει το φαινόμενο του αναλφαβητισμού τα τελευταία χρόνια, στην Κύπρο, αλλά και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου. Και αυτό χάρη στις διάφορες πολιτικές που ακολουθούντα, τον εκσυγχρονισμό της διδασκαλίας κυρίως στην γλώσσα και τα μαθηματικά.

Ο ορισμός του αναλφαβητισμού δεν περιορίζεται μόνο στην αδυναμία ανάγνωσης και γραφής, αλλά περιλαμβάνει και την αδυναμία κατανόησης και χρήσης πληροφοριών στον σύγχρονο κόσμο, γνωστός ως λειτουργικός αναλφαβητισμός.

Ο αναλφαβητισμός στην Κύπρο

Για τη συλλογή των δεδομένων στην Κύπρο το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης ακολουθεί τεκμηριωμένη και επιστημονική προσέγγιση, στη βάση προτύπων διεθνών οργανισμών και αξιοποιούνται δοκίμια, τα οποία περιλαμβάνουν έργα για τα μαθήματα των Ελληνικών και των Μαθηματικών. Σύμφωνα με τα δεδομένα αυτά, τα τελευταία τρία χρόνια, παρατηρείται σημαντική μείωση του ποσοστού των παιδιών της Γ΄ τάξης με ρίσκο για γλωσσικό και μαθηματικό αλφαβητισμό, από το 14% στο 10%.

Ωστόσο, υπάρχει μία ομάδα ανθρώπων που ενδέχεται να είναι πιο ευάλωτη στον λειτουργικό αναλφαβητισμό, όπως οι μετανάστες, οι ηλικιωμένοι, και οι κάτοικοι απομακρυσμένων αγροτικών περιοχών. Αυτές οι ομάδες αντιμετωπίζουν συχνά περιορισμούς στην πρόσβαση στην εκπαίδευση ή έχουν περιορισμένη έκθεση στην τεχνολογία, κάτι που δυσκολεύει τη συμμετοχή τους στην σύγχρονη κοινωνία.

Η πολιτική που ακολουθείται

Η εκπαιδευτική πολιτική που προωθείται από τη Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης επικεντρώνεται σε τρεις παραμέτρους: την πρόληψη του λειτουργικού αναλφαβητισμού, τον έγκαιρο εντοπισμό παιδιών με ρίσκο αλφαβητισμού και τη στήριξη, μέσω παρεμβατικών προγραμμάτων, των παιδιών με αυξημένες πιθανότητες για γλωσσικό και μαθηματικό αναλφαβητισμό.

Η ανάπτυξη των βασικών δεξιοτήτων ανάγνωσης-κατανόησης, γραφής-παραγωγής λόγου και μαθηματικών στο δημοτικό σχολείο παρακολουθείται συστηματικά και μέσω του Προγράμματος Λειτουργικού Αλφαβητισμού. Το Πρόγραμμα εφαρμόζεται από το 2007 και απευθύνεται σε όλα τα παιδιά που φοιτούν στην Γ΄ και Στ΄ τάξη στα δημόσια δημοτικά σχολεία. Στόχος είναι ο έγκαιρος εντοπισμός μαθητών με μεγάλη πιθανότητα να παραμείνουν λειτουργικά αναλφάβητοι σε διάφορα στάδια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, έτσι ώστε να ενταχθούν σε κατάλληλα προγράμματα στήριξης.

Καθοδήγηση των σχολείων

Λαμβάνοντας όλα τα πιο πάνω υπόψη, οι αρμόδιες υπηρεσίες προβαίνουν συστηματικά σε δράσεις για καθοδήγηση των σχολείων για αντιμετώπιση του λειτουργικού αλφαβητισμού. Ανάμεσα στις δράσεις αυτές είναι η εφαρμογή στρατηγικών και τεχνικών διαφοροποιημένης διδασκαλίας στις τάξεις. Οι εκπαιδευτικοί για τα μαθήματα των Ελληνικών και Μαθηματικών καλούνται, μέσω εγκυκλίων και άλλων ανακοινώσεων της Διεύθυνσης Δημοτικής Εκπαίδευσης, να στηρίξουν τα παιδιά με αυξημένες πιθανότητες για λειτουργικό αναλφαβητισμό, εφαρμόζοντας διαφοροποιημένη διδασκαλία.

Για τον σκοπό αυτό προγραμματίζονται διαδικτυακές και διά ζώσης επιμορφωτικές συναντήσεις για καθοδήγηση και υποστήριξη των εκπαιδευτικών σε θέματα διδασκαλίας, έτσι ώστε να αναπτυχθεί σε κάθε σχολείο κουλτούρα διαφοροποιημένης διδασκαλίας που να μπορεί να ανταποκριθεί στις εξατομικευμένες ανάγκες των παιδιών.

Επιπλέον το αρμόδιο Υπουργείο προχώρησε στην επανασύσταση της Επιτροπής Λειτουργικού Αλφαβητισμού, με σκοπό την ανάπτυξη εκπαιδευτικής πολιτικής για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του ρίσκου λειτουργικού αναλφαβητισμού και την παροχή στήριξης, έγκαιρης παρέμβασης και διαφοροποιημένης μάθησης.

Εφαρμόζεται επίσης το πρόγραμμα ενισχυτικής διδασκαλίας λειτουργικού αλφαβητισμού για στήριξη των σχολείων, όπου αριθμός παιδιών φαίνεται, μέσα από τα διαχρονικά αποτελέσματα, να έχει αυξημένες πιθανότητες για γλωσσικό και μαθηματικό αναλφαβητισμό. Συγκεκριμένα, τη σχολική χρονιά 2021-2022 το πρόγραμμα εφαρμόστηκε παγκύπρια σε 38 δημοτικά σχολεία, τη σχολική χρονιά 2022-2023 σε 50, τη σχολική χρονιά 2023-2024 σε 59 και τη φετινή σχολική χρονιά 2024-2025, στο πρόγραμμα συμμετέχουν 62 σχολεία.

Στα σχολεία του προγράμματος και ανάλογα με τον αριθμό των παιδιών με ρίσκο αλφαβητισμού παραχωρείται επιπρόσθετος διδακτικός χρόνος, για ενισχυτική διδασκαλία στα μαθήματα των Ελληνικών, των Μαθηματικών ή και στα δύο. Για τον σκοπό αυτό, στα σχολεία του προγράμματος αποστέλλεται ο «Οδηγός εφαρμογής προγράμματος ενισχυτικής διδασκαλίας λειτουργικού αλφαβητισμού», ο οποίος περιλαμβάνει οδηγίες και εισηγήσεις που διευκολύνουν και καθοδηγούν τις σχολικές μονάδες, στις βασικές ενέργειες για αποτελεσματική και επιτυχή εφαρμογή του.

Οι εκπαιδευτικοί στηρίζουν, εκτός τάξης, τα παιδιά, τα οποία εντάσσονται σε μικρότερες ομάδες, λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα δοκιμίων από προηγούμενες σχολικές χρονιές και των δοκιμίων αρχικής αξιολόγησης. Ακόμη, ο κάθε εκπαιδευτικός που αναλαμβάνει την ενισχυτική διδασκαλία, μέσω διαφοροποιημένης διδασκαλίας, εφαρμόζει πρακτικές, στοχευμένες στις δεξιότητες αλφαβητισμού και παρακολουθεί συστηματικά τη μαθησιακή πρόοδο κάθε παιδιού, αξιοποιώντας τα δοκίμια ενδιάμεσης και τελικής αξιολόγησης, έτσι ώστε να οργανώνονται αποτελεσματικά τα επόμενα βήματα διδασκαλίας και μάθησης.

Κάθε σχολική μονάδα καλείται να προωθήσει ενιαίο πλαίσιο δράσεων, έτσι ώστε οι μαθητές/ μαθήτριες να εξοικειώνονται συστηματικά με τον γραπτό λόγο, την ανάγνωση και την ακρόαση της αφήγησης/διήγησης.

Πέραν από τα πιο πάνω διεξάγονται επιμορφωτικές συναντήσεις σε σχολική βάση για αποτελεσματική αντιμετώπιση και διαχείριση προβλημάτων λειτουργικού αλφαβητισμού, προγραμματισμό διδασκαλιών σε επίπεδο σχολικής μονάδας και συναδελφικής αλληλοπαρατήρησης, για ανταλλαγή καλών πρακτικών διαφοροποιημένης διδασκαλίας.