Αν υπάρχει κάτι που δεν εκλείπει ποτέ αυτό είναι το έγκλημα. Υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει όσο υπάρχουν άνθρωποι, είτε γιατί αυτή είναι η φύση μας, είτε γιατί οι συνθήκες της ζωής κάθε ατόμου το ευνοούν, είτε και για τους δύο παραπάνω λόγους.

Για την Κύπρο τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά, αφού και το 2023 που αποχαιρετούμε σε λιγότερο από 24 ώρες, σημαδεύτηκε από εγκλήματα, κάποια από τα οποία συγκλόνισαν και συνεχίζουν να συγκλονίζουν.

Το αίνιγμα μιας μαφιόζικης εκτέλεσης

Ένα από τα πολλά κακά του εγκλήματος, είναι ότι η αρχή και το τέλος του δεν περιορίζονται πάντα μέσα σε ένα ημερολογιακό έτος, αλλά ο απόηχός τους συνεχίζει να γίνεται αισθητός για αρκετό καιρό μετά, ακόμη και χρόνια.

Αυτό συνήθως συμβαίνει με τα λεγόμενα ανεξιχνίαστα εγκλήματα. Αυτά που αφήνουν πίσω τους ένα τεράστιο ερωτηματικό σε σχέση με το πρόσωπο ή τα πρόσωπα που το διέπραξαν και που παρέμειναν ατιμώρητα.

Πρόσφατη και ιδιαιτέρως χτυπητή περίπτωση για την Κύπρο του 2023, δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από την εκτέλεση του Αλέξη Μαυρομιχάλη, ο οποίος χτυπήθηκε στην κοιλιακή χώρα από τη σφαίρα εκτελεστή το βράδυ της 31ης Οκτωβρίου και υπέκυψε μερικές ώρες αργότερα στο Νοσοκομείο Λευκωσίας.

Όλα έγιναν νωρίς το βράδυ εκείνης της Τρίτης στην οδό Βερενίκης στην Ακρόπολη.

Το «Αλεξούι», όπως ήταν γνωστός στις αρχές ο 45χρονος, και ο οποίος ουκ ολίγες φορές είχε γίνει στόχος στο παρελθόν, δέχθηκε τον πυροβολισμό καθώς βρισκόταν στο διαμέρισμα του στον δεύτερο όροφο, τη στιγμή που είχε βγει στη βεράντα.

Οι μετέπειτα εξετάσεις στη σκηνή και στον μοναδικό κάλυκα που βρέθηκε, έδειξαν ότι η βολή ρίχθηκε από επαγγελματία εκτελεστή, από μία απόσταση 47 μέτρων. Η πολυήμερη βαλλιστική έρευνα που ακολούθησε κατέδειξε ως όπλο του εγκλήματος, στρατιωτικό τυφέκιο τύπου NATO διαμετρήματος 7.62, και συγκεκριμένα το βελγικό FN FAL.

Μόλις 37 ώρες νωρίτερα από το δολοφονικό χτύπημα στον Αλέξη Μαυρομιχάλη, λαμβάνει χώρα η μαφιόζικη εκτέλεση του Θανάση Καλογερόπουλου στη Λεμεσό.

Ο Καλογερόπουλος, όπως και ο Μαυρομιχάλης, έπεσε νεκρός από σφαίρες εκτελεστών και μάλιστα υπό το φως του ήλιου, στη παραλιακή του Αγίου Τύχωνα, μπροστά στα έντρομα μάτια πολιτών.

Το στυγερό έγκλημα διαπράχθηκε γύρω στις 8π.μ. της 30ης Οκτωβρίου σε χώρο στάθμευσης παραλιακής καφετέριας όπου συνήθιζε να πηγαίνει για τον πρωινό καφέ του το θύμα. Ενώ βρισκόταν εντός του οχήματός του στο πάρκινγκ, δύο κουκουλοφόροι άνοιξαν πυρ σκοτώνοντάς τον επί τόπου.

Οι δράστες ανέβηκαν στην μοτοσικλέτα που είχαν χρησιμοποιήσει και εξαφανίστηκαν, ενώ λίγο αργότερο όχι πολύ μακριά από το σημείο της εκτέλεσης βρέθηκε φλεγόμενο όχημα, το οποίο όπως αποδείχθηκε είχε χρησιμοποιηθεί για την μεταφορά τους.

Με την κατάσβεση της φωτιάς οι αστυνομικοί εντόπισαν στο εσωτερικό του αυτοκινήτου τα όπλα του εγκλήματος, ένα καλάσνικοφ και ένα όπλο 9mm.

Οι έρευνες των αρχών οδήγησαν τελικά στη σύλληψη τεσσάρων συνολικά προσώπων τα οποία και αναμένεται να βρεθούν με τον νέο χρόνο και συγκεκριμένα στις 24 Ιανουαρίου, στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Για την ώρα παραμένουν υπόδικοι στις Κεντρικές Φυλακές.

Η εξαφάνιση του Άγγελου

Ένα έγκλημα μπορεί να εξιχνιαστεί, να οδηγήσει ενόχους στη δικαιοσύνη και η δικαιοσύνη αυτή να αποδοθεί. Ωστόσο δεν αποκλείεται ακόμη και τότε, να παραμείνει ένα ασήκωτο ερωτηματικό για την οικογένεια του θύματος.

Πρόκειται για τις περιπτώσεις εκείνες όπου οι αρχές που εξετάζουν μία υπόθεση φόνου, δεν καταφέρνουν ποτέ να εντοπίσουν το πτώμα.

Μία τέτοια περίπτωση φαίνεται να ήταν αυτή που είδαμε τον περασμένο Απρίλιο.

Στις 21 Απριλίου, συγκεκριμένα, βρέθηκε στην περιοχή του πεδίου βολής Παλιομετόχου φλεγόμενο το όχημα του 31χρονου Άγγελου Περικλέους, με τον ίδιο να είναι εξαφανισμένος.

Όσο οι έρευνες προχωρούσαν οι αρχές βεβαιώνονταν όλο και περισσότερο ότι μπροστά τους είχαν υπόθεση φόνου εκ προμελέτης.

Με την πρόοδο των εξετάσεων και τη σύλληψη υπόπτων, στο σημείο όπου βρέθηκε το όχημα του Άγγελου, μέλη της Αστυνομίας, ανιχνευτικοί σκύλοι, ακόμη και εκσκαφείς, χτένιζαν για μέρες την περιοχή, σε μία προσπάθεια να εντοπίσουν το πτώμα, ή τουλάχιστον το όπλο του εγκλήματος.

Κάτι τέτοιο ωστόσο δεν έγινε ποτέ, με την υπόθεση να καταχωρείται στο δικαστήριο, με μοναδικό στοιχείο, την μαρτυρία ενός εκ των τριών κατηγορουμένων.

Πρόκειται για τον 71χρονο θείο του βασικού κατηγορουμένου, ο οποίος αποκάλυψε στις αρχές, ότι ο 25χρονος ανιψιός του, του ζήτησε να κάψουν το όχημα του Περικλέους λέγοντάς του παράλληλα πως πυροβόλησε και σκότωσε τον 31χρονο και ακολούθως τον έθαψε.

Εκτός από τον 25χρονο που αντιμετωπίζει τη βαρύτερη κατηγορία, αυτή του φόνου εκ προμελέτης, αντιμέτωπος με τη δικαιοσύνη θα βρεθεί και θείος του κατηγορουμένου για συνομωσία προς διάπραξη κακουργήματος και εμπρησμό οχήματος. Τρίτο πρόσωπο που θα κάτσει στο εδώλιο, η μητέρα του 25χρονου, με την κατηγορία της συνέργειας μετά τη διάπραξη κακουργήματος, αφού φέρεται να έδωσε ψεύτικο άλλοθι για τον γιό της.

Απάντηση στον βραχνά των “cold cases”

Το άνοιγμα και η επανεξέταση ανεξιχνίαστων υποθέσεων του παρελθόντος –cold cases – αποτελεί κοινή πρακτική στα αστυνομικά σώματα του εξωτερικού και ιδίως αυτά της Μ. Βρετανίας και των ΗΠΑ. Δεν είναι, εξάλλου, λίγες οι φορές που η πρακτική αυτή απέδωσε καρπούς, φέρνοντας ενώπιον της δικαιοσύνης δράστες που για χρόνια παρέμεναν ατιμώρητοι.

Για την Κύπρο, η αρχή στην επανεξέταση ανεξιχνίαστων υποθέσεων έγινε από την Αστυνομία των Βρετανικών Βάσεων, όταν το 2021 ανακοίνωσε πως ανοίγει ξανά τον φάκελο της δολοφονίας του Μιχαήλ Σάββα Ευαγγέλου που είχε διαπραχθεί στην παραλία του Lady’s Mile το 1998.

Η κίνηση αυτή, όπως είχε διευκρινίσει τότε η SBA Police δεν κρίθηκε αναγκαία επειδή ήρθαν στο φως νέα στοιχεία ή μαρτυρίες, αλλά κρίθηκε αναγκαία γιατί με τα επιστημονικά και τεχνολογικά δεδομένα του σήμερα, θα μπορούσαν να δοθούν απαντήσεις που δεν υπήρχε η ευκαιρία να δοθούν στα τέλη της δεκαετίας του ’90.

Ο Βοηθός Αστυνομικός Διευθυντής των Βρετανικών Βάσεων, Πανίκος Παναγή, μιλώντας τον περασμένο Απρίλιο στο AlphaNews Live, είχε πει πως η επιστήμη και η τεχνολογία εξελίσσονται με ταχύτατους ρυθμούς καθημερινά και πως η εξέλιξη αυτή κάλλιστα θα μπορούσε να φανεί βοηθητική στην εξιχνίαση σοβαρών εγκλημάτων όπου τον καιρό που διαπράχθηκαν δεν υπήρχαν αντίστοιχες δυνατότητες.

Κάπως έτσι, η Αστυνομία των Βρ. Βάσεων, ακολουθώντας την πολιτική της Βρετανικής Αστυνομίας, ξεκίνησε το 2021 την προσπάθεια σύστασης ομάδων που θα άνοιγαν φακέλους υποθέσεων που είχαν μπει στο συρτάρι.

Προς τον σκοπό αυτό, μέλη της SBA Police ένα χρόνο νωρίτερα, είχαν μεταβεί στο Lester του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου και έτυχαν εκπαίδευσης πάνω στην «Τακτική Αναθεώρησης Ανεξιχνίαστων Υποθέσεων» (Cold Case Review). Οι ίδιοι οι Βρετανοί εκπαιδευτές τους, ήρθαν το 2022 στην Κύπρο προκειμένου να διαπιστώσουν κατά πόσον τα μέλη της Αστυνομίας των Βάσεων εφάρμοσαν στην πράξη τα όσα έμαθαν δύο χρόνια νωρίτερα.

Η Τακτική της Αναθεώρησης Ανεξιχνίαστων Υποθέσεων, όπως μας είχε πει ο κ. Παναγή, δεν επικεντρώνεται μόνο στη χρήση νέων τεχνολογιών, αλλά αναθεωρεί όλο το υλικό που βρίσκεται στον φάκελο μιας υπόθεσης, και που ενδεχομένως με μία φρέσκια ματιά, να γίνει αντιληπτό κάτι που δεν έγινε τότε.

Για παράδειγμα, η έλλειψη μαρτυρίας πάνω σε μια υπόθεση μπορεί να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου, αφού μάρτυρες που για διάφορους λόγους δίσταζαν να δώσουν την μαρτυρία τους όταν έγινε το έγκλημα, σήμερα να είναι πρόθυμοι να το πράξουν.

Από την άλλη στον τομέα εξέτασης τεκμηρίων (π.χ. δακτυλικά αποτυπώματα, γενετικό υλικό) έχει σημειωθεί ραγδαία εξέλιξη που έχει δώσει χώρο σε νέες πιο αποτελεσματικές πρακτικές να έχουν εφαρμογή.

De facto αλλάζει το σκηνικό όσο περνούν τα χρόνια και σε σχέση με τη βάση δεδομένων της αστυνομίας, αφού όσο συλλαμβάνονται νέοι ύποπτοι, η βάση αυτή εμπλουτίζεται. Ως εκ τούτου, όπως μάς είχε εξηγήσει ο κ. Παναγή, υλικό που δεν ταυτοποιήθηκε πριν δέκα χρόνια γιατί δεν υπήρχε στη βάση δεδομένων δείγμα από τον δράστη, να γίνει σήμερα, επειδή στο μεταξύ αυτός συνελήφθη για κάποιο άλλο αδίκημα και καταχωρήθηκε στα αντίστοιχα αρχεία.

Από την άλλη, στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια γίνεται συχνά ταυτοποίηση υπόπτων μέσω της τεχνολογίας του πατρογονικού DNA. Συγκεκριμένα, γενετικό υλικό που έχει ανευρεθεί στη σκηνή ενός εγκλήματος και σαρωθεί στη βάση δεδομένων της αστυνομίας, μπορεί να ταυτοποιηθεί μερικώς με συγγενικό πρόσωπο του δράστη και να οδηγήσει τελικά στην αναγνώρισή του.

Από το συρτάρι η SBA έβγαλε τις υποθέσεις δολοφονίας του Δημήτρη Σταύρου άλλως «Jimmy», το 2010 στην Ορμήδεια και του Μιχαήλ Σάββα Ευαγγέλου στην παραλία του Lady’s Mile το 1998, προαναγγέλλοντας και τρίτη αυτή του 39χρονου Μιχάλη Αναστασίου (Σιάλου) που διαπράχθηκε το 2015 στην Ξυλοφάγου.

Μπορεί οι μέχρι τώρα προσπάθειες των αστυνομικών της SBA Police να μην έχουν αποδώσει καρπούς, αδιαμφισβήτητα όμως άνοιξαν τον δρόμο σε μία πρακτική η οποία στο μέλλον ενδεχομένως να λύσει γρίφους και να ανακουφίσει οικογένειες θυμάτων που θα δουν τη δικαιοσύνη να απονέμεται, έστω και με καθυστέρηση.

Δεν αποκλείεται λοιπόν, τέτοιες θετικές εξελίξεις να τις δούμε να πραγματοποιούνται μέσα στο 2024.

Η κυπριακή Αστυνομία, θέλοντας προφανώς να μην μείνει πίσω και να συνεχίσει να εξελίσσεται υπηρεσιακά, έχει στα σκαριά τη δημιουργία αντίστοιχων ομάδων δράσης που θα βγάλουν από το συρτάρι σκονισμένους φακέλους ανεξιχνίαστων υποθέσεων και θα προχωρήσουν στην επανεξέτασή τους.

Αυτό μάς αποκαλύψει τον περασμένο Απρίλιο σε συνομιλία μας ο Εκπρόσωπος Τύπου της Αστυνομίας, Χρίστος Ανδρέου.

Όπως μάς είχε πει ο κ. Ανδρέου είναι στα άμεσα πλάνα της Δύναμης η σύσταση τέτοιων ομάδων στις οποίες θα ανατεθεί το σκανάρισμα ανεξιχνίαστων υποθέσεων σε μία προσπάθεια -με φόντο και τα νέα επιστημονικά και τεχνολογικά δεδομένα – να εξιχνιαστούν.

Για την ώρα, πάντως, η μόνη τακτική που χρησιμοποιεί η κυπριακή Αστυνομία και που εμπίπτει κατά κάποιο τρόπο στην επανεξέταση ανεξιχνίαστων υποθέσεων, είναι εκείνη που επιστρατεύεται σε περιπτώσεις έξαρσης (συρροής) εγκλημάτων όπως κλοπών ή εμπρησμών που παρουσιάζουν ομοιότητες στον τρόπο δράσης (modus operandi) αλλά και στον τόπο διάπραξης (comfort zone).

Φυλακές… μία κολόνια που κρατάει χρόνια

Το 2023 ήταν μια χρονιά στην οποία οι Κεντρικές Φυλακές ακούστηκαν πολύ και για όλους τους λάθος λόγους… Υπερπληθυσμός, παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων κρατουμένων, άθλιες συνθήκες εργασίας δεσμοφυλάκων, ναρκωτικά, αυτοχειρίες, είναι μόνο μερικές από τις ειδήσεις που έδιναν το στίγμα της κατάστασης του σωφρονιστικού μας ιδρύματος.

Στον απόηχο αυτών, η Κυβέρνηση δεν μπορούσε να μείνει αδρανής κι έτσι προχώρησε στην εξαγγελία έργων πολλά από τα οποία λογικά θα τα δούμε να υλοποιούνται μέσα στο 2024.

Ένα από αυτά, και ίσως το βασικότερο, αφορά τον σχεδιασμό για αντιμετώπιση του μέγιστου προβλήματος του υπερπληθυσμού, αφού σ’ ένα σωφρονιστικό κατάστημα χωρητικότητας 500 περίπου ατόμων, αυτή τη στιγμή καλούνται να στριμωχτούν υπερδιπλάσιοι.

Η θέση του Υπουργείου Δικαιοσύνης όπως εκφράστηκε το έτος που φεύγει είναι ότι το θέμα Φυλακές αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα, με τις σχεδιαζόμενες αλλαγές να εστιάζονται σε τρεις πυλώνες: νομοθεσία, υποδομές και ασφάλεια.

Σε ό,τι αφορά τη νομοθεσία το Υπουργείο αναφέρει ότι  βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο συζήτησης στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής, η νέα περί Φυλακών Νομοθεσία και οι νέοι αντίστοιχοι Κανονισμοί που κατατέθηκαν στη Βουλή από τον Μάιο του 2019.  

Η προτεινόμενη νέα νομοθεσία, σύμφωνα με το Υπουργείο, αναμορφώνει πλήρως το υφιστάμενο πλαίσιο έκτισης ποινών στις φυλακές, το οποίο εγκαθιδρύθηκε το 1996,  με άξονα την ανθρωποκεντρική έκτιση των ποινών υπό συνθήκες ασφάλειας, ευταξίας και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των κρατουμένων. Καθιστά, μάλιστα,  την περί Φυλακών νομοθεσία  πλήρως συμβατή με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και εναρμονίζει τις σωφρονιστικές μας πρακτικές με τις  συστάσεις που έχουν υποβάλει κατά καιρούς διεθνείς και ευρωπαϊκοί οργανισμοί που επισκέπτονται την Κύπρο όπως η Επιτροπή Πρόληψης των Βασανιστηρίων (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπης.  

Σε ό,τι αφορά το πρόβλημα του υπερπληθυσμού, το Υπουργείο Δικαιοσύνης σχεδιάζει να το αντιμετωπίσει, όχι με το χτίσιμο νέων Φυλακών όπως ήταν το πάγιο έτοιμα των σωφρονιστικών λειτουργών, αλλά με μετατροπές του υφιστάμενου κτηρίου.

Στο πλαίσιο αυτό δρομολογήθηκε η υλοποίηση της δημιουργίας νέου ΚΚΕΑΑΚ το οποίο προγραμματίζεται να ολοκληρωθεί τον Ιούνιο του 2024, η μετατροπή υφιστάμενου ΚΚΕΑΑΚ σε Ανοικτή Φυλακή και η μετατροπή της Ανοικτής Φυλακής σε Κλειστή Φυλακή η οποία προγραμματίζεται να ολοκληρωθεί τον Αύγουστο του 2024. 

Σε σχέση, τέλος, με το θέμα της ασφάλειας, το Υπουργείο Δικαιοσύνης αναφέρει ότι εγκρίθηκε η δημιουργία πρόσθετων 50 θέσεων Δεσμοφυλάκων, η διαδικασία πλήρωσης των οποίων θα  ξεκινούσε με την έγκριση του προϋπολογισμού του 2024.  Βρίσκονταν επίσης σε εξέλιξη διαδικασίες για πλήρωση των κενών θέσεων δεσμοφυλάκων που ήταν στο οργανόγραμμα και οι οποίες ανέρχονταν σε 89.

Σχετικά με το αίτημα δημιουργίας Σχολής Δεσμοφυλάκων έχει ήδη πραγματοποιηθεί συνάντηση με την Πρόεδρο του Φορέα Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας της Ανώτερης Εκπαίδευσης και δόθηκαν οι κατευθυντήριες γραμμές για υλοποίηση του εν λόγω στόχου. Πρόσθετα, έχει πραγματοποιηθεί επί τόπου επίσκεψη στο χώρο της Ακαδημίας των Φυλακών παρουσία και εκπροσώπων της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας για έλεγχο των υφιστάμενων κτιριακών εγκαταστάσεων.

Ζητώντας την άποψη των άμεσα ενδιαφερομένων, λειτουργών του σωφρονιστικού μας ιδρύματος, επικοινωνήσαμε με τον Πρόεδρο του Κλαδικού των Δεσμοφυλάκων της Παγκύπριας Συντεχνίας ΙΣΟΤΗΤΑ, Κωνσταντίνο Κωνσταντίνου, ο οποίος και μάς είπε ότι σε ό,τι αφορά τη νέα νομοθεσία που προωθείται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και «η οποία ενσωματώνει δύο τρόπους έκτισης ποινής εκτός φυλακών, δηλαδή την ηλεκτρονική επιτήρηση και την αποφυλάκιση επ’ αδεία», οι ίδιοι είναι απόλυτα σύμφωνοι.

Πιστεύουν, ωστόσο, ότι απαιτείται να ληφθεί επιπλέον νομοθετική πρωτοβουλία για τους αλλοδαπούς κρατουμένους, οι οποίοι αποτελούν περίπου το 60% του πληθυσμού των Φυλακών.

Σε σχέση με τις προτεινόμενες κτηριακές μετατροπές η θέση τους εξακολουθεί να είναι κάθετα αντίθετη, αφού όπως μάς τόνισε ο κ. Κωνσταντίνου οι προτεινόμενες μετατροπές, όχι μόνο δεν θα λύσουν προβλήματα, αλλά θα δημιουργήσουν περισσότερα.

Η ανοικτή φυλακή, με τρέχουσα χωρητικότητα 101 ατόμων, πρόκειται να μετατραπεί σε κλειστή και η χωρητικότητα του σωφρονιστικού ιδρύματος θα ανέλθει στα 900 άτομα, ενώ η νέα ανοικτή φυλακή θα έχει χωρητικότητα μόλις 36 ατόμων, μας είπε ο Πρόεδρος του Κλαδικού, σημειώνοντας πως οι ίδιοι ανησυχούν έντονα για το πώς αυτές οι μετατροπές θα επηρεάσουν τις συνθήκες κράτησης, τη διαχείριση των κρατουμένων και την ασφάλεια του προσωπικού, αφού στην ουσία «θα μεταφερθεί κλειστή φυλακή εκτός των τειχών και κοντά στην κατοικημένη περιοχή».

Τέλος, οι Δεσμοφύλακες της ΙΣΟΤΗΤΑΣ εξήραν διά στόματος του Προέδρου τους, τη σημασία της ίδρυσης Σχολής Δεσμοφυλάκων, την οποία πρώτοι και με εμπεριστατωμένη μελέτη είχαν ζητήσει.