Άγνωστες πτυχές της μυστικής αποστολής του  “Φαέθων” φέρνει στο φως ο Δημήτρης Μητσάτσος, κυβερνήτης τότε της ιστορικής ακταιωρού που έπλεε στα κυπριακά νερά τις πρώτες μέρες του Αυγούστου, του 1964.

Διηγείται αποκλειστικά στο AlphaNewsLive τις δραματικές στιγμές που έζησε με το πλήρωμά του, όταν οι “23” του Φαέθων ήρθαν αντιμέτωποι με τα τουρκικά πυρά στον Όρμο του Ξερού.  

Θυμάται τα λόγια του λίγο πριν το φονικό “χτύπημα”, τον τραυματισμό του στο χέρι που είχε ως αποτέλεσμα τον ακρωτηριασμό, πως κατάφερε να σώσει τους περισσότερους από το πλήρωμα και γιατί η πολιτεία καθυστέρησε να αποδώσει τιμές κρατώντας την αποστολή στο σκοτάδι, ως επτασφράγιστο μυστικό για δεκαετίες.

Πέρασαν 55 χρόνια και δηλώνει ότι η Κύπρος πρέπει να νιώθει υπερήφανη γιατί ο “Φαέθων” δεν παραδόθηκε, δεν εγκατέλειψε και τίμησε την κυπριακή σημαία. 

Δείτε την σπάνια συνέντευξη που παραχώρησε αποκλειστικά στο AlphaΝewsLive:

8 Αυγούστου 1964, τι θυμάστε από εκείνο το μαύρο απόγευμα;

“Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε, αλλά είναι κάποιες στιγμές που είναι έντονες. Είχα το πρόβλημα ότι από τα πυροβόλα που είχε το πλοίο, ουσιαστικά πέντε μόνο ένα μπορούσε να ρίξει γιατί δεν είχα πυρομαχικά, ή είχαν γίνει κάποια λάθη στα πυρομαχικά και το δεύτερο είναι γιατί είχα μόνο μια μηχανή.  Θυμάμαι λοιπόν και δεν θα το ξεχάσω ποτέ, ότι κάλεσα το πλήρωμα και τους είπα ότι “εκτιμώ ότι σε λίγη ώρα θα έρθουν τα αεροπλάνα” και φυσικά κάποιοι θα σκοτωθούν και κάποιοι θα τραυματιστούν. Τότε τους είπα “αν υπάρχει κάποιος λόγος, έχετε παιδιά, μανάδες, γυναίκες και θέλετε να φύγετε ή φοβάστε μπορείτε να φύγετε”. Εγώ βέβαια ήμουν μόνιμος αξιωματικός και είχα μάθει ότι όταν το πλοίο πλέει και έστω και ένα πυροβόλο να υπάρχει δεν φεύγεις. Δεν έφυγε κανένας από το πλήρωμα και αυτό έχω να το λέω γιατί με εντυπωσίασε γιατί όπως σας είπα δεν είχαμε παρά μόνο πυροβόλο, οι σκοπευτές ήθελαν να κρυφτούν κάπου γιατί θα σκοτωνόντουσαν και κάποιοι σκοτώθηκαν. Το δεύτερο που θυμάμαι είναι όταν ήρθαν τα αεροπλάνα ο φόβος ήταν μεγάλος, και εκείνη τη στιγμή μετά από τόσα χρόνια έχω κατασταλάξει ότι ο άνθρωπος δεν είναι ήρωας απλώς έχει να διαλέξει, ενστικτωδώς, ή να εγκαταλείπει στη θάλασσα ή κάθεται. Σε μένα έτυχε το δεύτερο. Αυτά είναι τα δυο βασικά στοιχεία που θυμάμαι από τη στιγμή που ήρθαν τα αεροπλάνα, δηλαδή που ξεκίνησε η μάχη”.

Κρατάμε ιστορικές φωτογραφίες στα χέρια μας που καταδεικνύουν το μέγεθος της φρίκης. Στη μια βλέπουμε να μεταφέρουν έναν τραυματία. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για αυτή την εικόνα;

“Αυτός είμαι εγώ, τότε είχα μαύρα μαλλιά γιατί ήμουν νεότερος και το δεξί μου χέρι όπως θα δείτε έχει μια μαύρη γραμμή, αυτή είναι η σφαίρα που διαπέρασε και εκτός από αυτόν που με κρατά στα χέρια του που είναι ο οδηγός του φορτηγού και ο Κύπριος αστυνομικός, όλοι οι άλλοι είναι μέλη του πληρώματος. Ένα φορτηγό που τους είπαν να βρουν έξω για να πάμε στο νοσοκομείο στην Πεντάγυια. Εγώ τραυματίστηκα την ώρα που κρατούσα το πηδάλιο γιατί αυτός είχε σκοτωθεί και έπρεπε κάποιος να καθίσει να οδηγήσει το καράβι στη στεριά. Έτσι έκρινα ότι έπρεπε να το πάρω στην παραλία, στην άμμο και σε κάποιο σημείο για να κρυφτεί το πλήρωμα όσοι επέζησαν και αυτό έκανα, δυστυχώς ήρθε ένα από τα αεροπλάνα πίσω από την πλώρη του καραβιού ενώ τα άλλα ερχόντουσαν από την άλλη πλευρά και είχε κρυφτεί πίσω από ένα βράχο που λέγεται Λιμνίτης αν θυμάμαι καλά. Το αεροπλάνο αυτό δεν το αντιλήφθηκαν από στο πυροβόλο οπότε κτύπησε την γέφυρα και σκοτώθηκαν εκτός από τον πηδαλιούχο, ο νοσοκόμος, ο ύπαρχος, ένας Κύπριος που επέμενε να είναι μαζί μας και κάποιος άλλος.  Εγώ κρατούσα το πηδάλιο και όπως γύρισα να δω, σφαίρα πέρασε μέσα από το δεξί μου χέρι. Μετά έγιναν διάφορες εγχειρήσεις στην Κύπρο, και εδώ στην Ελλάδα οι γιατροί είπαν να μην με δουν οι κατάσκοποι γιατί ήταν άκρως απόρρητη η αποστολή και δεν έτυχε να έχω τις πρώτες βοήθειες, έπαθα γάγγραινα και εν συνεχεία έπρεπε να το κόψουν για να επιζήσω, για αυτό έχω ένα χέρι τώρα”.

Σε μια άλλη εικόνα, βλέπουμε κάποιον να βουτάει στη θάλασσα. Ποιος ήταν, κατάφερε να σωθεί;

“Αυτός είναι ο αρχαιότερος των υπαξιωματικών του καραβιού, μόνιμος, λεγόταν Σπύρος Αγάθος ήταν ο πυράρχης, δηλαδή είχε τα πυροβόλα κάτω από την δική του επιστασία, και πήδηξε στη θάλασσα για να σωθεί. Αλλά δυστυχώς δεν σώθηκε γιατί τα αεροπλάνα πολυβολούσαν και τους ναυαγούς μες τη θάλασσας, μεταξύ του Φαέθων και της προβλήτας. Έπρεπε να κολυμπήσουμε για να μπούμε κάτω από τη προβλήτα για να καλυφθούμε, αλλά πολυβολούσαν και την προβλήτα που ήταν ξύλινη. Δυστυχώς σκοτώθηκε”. 

Χάσατε έξι μέλη του πληρώματος. Σώσατε όμως αρκετούς.

“Σώθηκαν δεκαέξι. Σωτήριο νομίζω, ήταν ο συνδυασμός παραγόντων ο κυριότερος είναι ότι δεν χάλασε η μηχανή η δεύτερη, γιατί θα ήμασταν ακίνητος στόχος. Το δεύτερο είναι ότι καθυστέρησα να αποφασίσω να το ρίξω στην παραλία για να διασωθεί το πλήρωμα, το τρίτο ήταν το υψηλό επίπεδο πειθαρχίας και εκπαίδευσης που είχαμε εκείνα τα χρόνια. Ελπίζω τώρα να είναι πολύ καλύτερο. Βέβαια είναι και ο παράγοντας τύχης, γιατί και αυτός αναμφίβολα μετράει πολύ”.  

Η αναγνώριση από την ελληνική Πολιτεία έγινε μετά από 52 χρόνια. Πως σχολιάζετε αυτή την καθυστέρηση;

“Η αποστολή ήταν άκρως απόρρητη, επομένως αυτοί οι οποίοι έκριναν για πόσο διάστημα θα διατηρείτο το απόρρητο νομίζω είχαν τους λόγους τους να μην μπορούν να φέρουν τους νεκρούς πίσω στην Ελλάδα, διότι αυτοί οι νεκροί και εγώ ο ίδιος δεν υπήρξαμε ποτέ από αυτό που ήμασταν στο παρελθόν. Με το που φύγαμε από την Ελλάδα, τα ονόματά μας δεν ήταν δικά μας είχαμε ναυτικά φυλλάδια με άλλα ονόματα, εγώ δεν λεγόμουν Μητσάτσος, λεγόμουν Βασίλης και μες το καράβι μιλούσαμε με τα άλλα ονόματα, τα ψεύτικα. Ουσιαστικά δεν χρησιμοποιούσαμε τους όρους του ναυτικού. Επειδή οι πολιτικές συνθήκες της Κύπρου και Ελλάδος δεν επέτρεπε να αποκαλυφθεί η άκρως απόρρητη αποστολή εκ των πραγμάτων έπρεπε εγώ μεν να μην αποκαλύψω τίποτε και πηγαίνοντας μετά στο Πολυτεχνείο, ενώ υπηρετούσα υποτίθεται στο ναυτικό αλλά ήμουν φοιτητής στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το οποίο τελείωσα εν συνεχεία. Οι δε άλλοι συνέχισαν αλλά χωρίς ποτέ να αποκαλύψουν τίποτα και φυσικά οι νεκροί έπρεπε, όπως φαντάζομαι δηλαδή, αυτοί οι ο οποίοι διαχειρίζονταν την εξωτερική πολιτική της χώρας ή των δυο χωρών. Αυτός είναι και ο λόγος πιστεύω που πέρασαν και τόσα χρόνια και έμεινε η ιστορία αυτή στο σκοτάδι. Μέχρι την μέρα που ο Παναγιώτης Καμένος που ήταν Υπουργός Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας. Το ξεκίνησε η Κύπρος, και θέλω να το πω αυτό, ο κ. Φωκαϊδης που ήθελε να αποδώσει τιμές σε όσους επέζησαν από τις οικογένειες των νεκρών. Διότι οι γονείς τους έφυγαν από αυτό τον κόσμο χωρίς να μάθουν τίποτε, δυστυχώς. Και όταν το έμαθαν εδώ στην Ελλάδα, ο Καμένος αποφάσισε να άρει το απόρρητο και να παρασημοφορήσει, δηλαδή εμένα και να δώσει αναμνηστικά στις οικογένειες. Αυτό έγινε το 2017, αν θυμάμαι καλά. Μετά ξεκίνησε η κυπριακή κυβέρνηση να αποκαθιστά την αλήθεια στις πραγματικές της διαστάσεις και να γίνει η εκταφή και επαναπατρισμός των οστών στην Ελλάδα”. 

Ο τραγικός επίλογος για τους πεσόντες της ιστορικής ακταιωρού γράφτηκε τον Ιανουάριο του 2018, με την τελετή επαναπατρισμού των οστών. Γνωρίζω ότι δεν βρεθήκατε εκεί γιατί δεν λάβατε πρόσκληση από την Κυπριακή Δημοκρατία. Αυτό ήταν κάτι που σας πλήγωσε;

“Εκείνες τις μέρες εγώ βρισκόμουν στην Αμερική για δουλειά οπότε θυμάμαι ότι κάποιος μου το είπε από την Κύπρο, αλλά η πρόσκληση δεν μπορούσε να έρθει να με βρει εκεί. Προς στιγμή, αυτό ήταν ξαφνικό αλλά όταν κανείς σκεφτεί πιο ήρεμα, δεν ήξερα ότι βρίσκομαι στην Αμερική, δεν εργάζομαι εγώ στο ναυτικό, είμαι στη ναυτιλιακή δραστηριότητα για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος οπότε είχα δουλειά στην Αμερική. Η πρόσκληση αν ήρθε που δεν ξέρω αν ήρθε δεν έδωσα περισσότερη σημασία και δεν ξέρω αν θα άντεχα την σκηνή εκείνη γιατί ξέρετε όταν γνωρίζεις τους ανθρώπους και έχεις ζήσεις στιγμές είναι δύσκολο μετά από χρόνια να δεις μια άλλη όψη. Η τύχη ίσως να τα έφερε έτσι που καλύτερα που δεν ήμουν εκεί. Λυπήθηκα βέβαια πολύ αλλά καλύτερα που δεν ήμουν. 

Σε παλαιότερη συνέντευξη που παραχωρήσατε στον Alpha, είπατε ότι ο “Φαέθων” έμεινε στην ιστορία ως η αρχή του πολεμικού ναυτικού στην Κύπρο. 

“το πιστεύω αυτό ακράδαντα γιατί τώρα έχετε ναυτική βάση, ξέρω πολύ καλά τι είχε συμβεί με το “Φαέθων” και με το “Αρίων”, τα δυο πρώτα πολεμικά καράβια που είχατε. Το κράτος σας φτιάχτηκε το 1960, αυτά τα γεγονότα συνέβησαν το 1964, ο μακαρίτης Αναστάσης Λεβέντης χρηματοδότησε αυτή την αποστολή δηλαδή διέθεσε τα κεφάλαια για να αγοραστούν αυτά τα πλοία και βεβαίως εδώ τα προετοίμασαν τα επανέφεραν στην πολεμική τους κατάσταση με πολλές ελλείψεις, δεν έχει όμως σημασία, κάποιοι έκριναν ότι η αποστολή έπρεπε να γίνει γρήγορα. Το γεγονός ότι φύγαμε από την Ελλάδα χωρίς σημαία και όταν φτάσαμε στην Κύπρο, που σηκώσαμε την δική σας σημαία τα πλοία αυτά έγιναν πολεμικά και ανήκαν σε κάποιο κράτος γιατί από την Ελλάδα μέχρι την Κύπρο δεν ήταν σε κανέναν. Επομένως η Κυπριακή Δημοκρατία αποκτώντας το πρώτο της ναυτικό, ήταν ο “Αρίων” και ο “Φαέθων” και φυσικά ο “Φαέθων” που στη συνέχεια πολέμησε δεν παρεδόθη η δεν υποστείλαμε τη σημαία, το έκαψαν οι Τούρκοι όταν είχε πια κάτσει στο βυθό, όπως θα δείτε και στις φωτογραφίες, καιγότανε και στη συνέχεια είδατε τι έχει απομείνει δίπλα στην προβλήτα”.

“Αισθάνομαι περηφάνια”…

“Σε αυτή τη φωτογραφία φαίνεται η προβλήτα που είναι λυγισμένα τα σίδερα της ράγας που μετέφεραν το μετάλλευμα, αυτό έγινε γιατί έριξαν βόμβες και από την θερμότητα έλιωσαν τα σίδερα. Επομένως η Κυπριακή Δημοκρατία, οι Κύπριοι πρέπει να είναι περήφανοι διότι το πρώτο σας πολεμικό πλοίο πολέμησε και τίμησε τη σημαία και την ιστορία σας. Αισθάνομαι περηφάνια γιατί έτυχε να είμαι κυβερνήτης αυτού του πλοίου, του “Φαέθων”, πρόσθεσε ο κ. Μητσάτσος.

55 χρόνια μετά, ποια είναι η χαρακτηριστική εικόνα που σας έρχεται στο μυαλό;

“Η στιγμή που όταν το πλήρωμα δεν έφυγε. Αυτή την εικόνα δεν θα την ξεχάσω ποτέ. Ένα άλλο που και πάλι έχει σχέση με το πλήρωμα, που ήρθαν στο ναυτικό νοσοκομείο στην Αθήνα δεν είχαν χρήματα, και δεν είχαν ρούχα και το σκάσανε κάποιοι το βράδυ, πήγαν απένταντι στο Λυκαβητό και μάζεψαν κάποια αγριολούλουδα και μου τα έφεραν φως φανάρι για να με αποχαιρετήσουν, να με ευχαριστήσουν γιατί επέζησαν. Αυτές είναι οι χαρακτηριστικές στιγμές και πιστεύω για έναν αξιωματικό που τιμά τις παραδόσεις στην ψυχή του γιατί και εγώ έχω τελειώσει την σχολή των δοκίμων και στη συνέχεια το Πολυτεχνείο αλλά όταν κατατάγηκα στη σχολή δοκίμων ήμουν 15 ετών. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι ζει κανείς τιμώντας κάποιες παραδόσεις και αυτές είναι έντονες σκηνές στο μυαλό μου και για αυτό τις θυμήθηκα και τις επανέλαβα. Ελπίζω οι τηλεθεατές του Alpha να νιώσουν περηφάνια γιατί η σελίδα του “Φαέθων” είναι κάτι που πολλά κράτη θα ήθελαν, αλλά έτυχε να συμβεί σε εσάς. Εύχομαι να μην ξανασυμβεί ποτέ στο μέλλον και να στε πάντα ελεύθεροι και να συνεχίσετε τη ζωή σας. Σας ευχαριστώ που δεν ξεχάσατε του ανθρώπους αυτούς που έσωσαν τη ζωή τους και τους τιμάται και σας συγχαίρω”.