Ελλείψεις σε υποδομές και πρωτόκολλα σε σχέση με την διεξαγωγή ιατροδικαστικών εξετάσεων για θύματα σεξουαλικής βίας έφερε στο φως πρόσφατο ρεπορτάζ του Alphanews.Live. Στον απόηχο, μάλιστα, των αποκαλύψεων αυτών αρμόδιοι έκαναν λόγο για παραβίαση της συνθήκης της Κωνσταντινούπολης την οποία η Κύπρος επικύρωσε το 2019. Τις παραβιάσεις αυτές επιβεβαιώνει μάλιστα και η επιτροπή GREVIO που επισκέφθηκε το νησί μας το 2022.

Όπως μας ανέφερε η διευθύντρια του Μεσογειακού Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνικού Φύλου, Σουζάνα Παύλου, μια από τις υποχρεώσεις αυτές, βάσει του άρθρου 36, αφορά τον ορισμό του βιασμού. Εξήγησε πως τα θύματα δεν πρέπει πλέον να αποδείξουν πως κατά το περιστατικό ασκήθηκε βία εις βάρος τους. «Πρέπει να αποδείξουν μόνο ότι ήταν χωρίς την συγκατάθεση του θύματος».

Επιπλέον σύμφωνα με το άρθρο 25 της συνθήκης της Κωνσταντινούπολης, το κράτος θα πρέπει να παρέχει συγκεκριμένες και εξειδικευμένες υπηρεσίες για θύματα σεξουαλικής βίας και βιασμού. Οι επαγγελματίες δηλαδή που χειρίζονται θύματα βιασμού και σεξουαλικής βίας θα πρέπει να έχουν εξειδίκευση στο αντικείμενο.

Ελάχιστες υποθέσεις φθάνουν στο δικαστήριο

Μια άλλη διάσταση των υποθέσεων της σεξουαλικής βίας αφορά την συλλογή τεκμηρίων που θα πρέπει να αρχειοθετηθούν έτσι ώστε να μπορεί να ανοίξει η υπόθεση στο δικαστήριο. Η απουσία ωστόσο ενός ισχυρού υποστηρικτικού συστήματος, αποτρέπει το θύμα στο να προχωρήσει τις σχετικές διαδικασίες. Κατά συνέπεια, οι υποθέσεις που φθάνουν στο δικαστήριο είναι ελάχιστες.

Είναι πολύ σημαντικό να κρατήσουμε τα θύματα και να εφαρμόσουμε τις σωστές διαδικασίες, κατανοώντας την ευαλοτώτητα του θύματος και με κάθε τρόπο να αποφεύγουμε την επαναθυματοποίηση.

Τα συμπεράσματα της GREVIO

Στρεβλώσεις ως προς τον τρόπο διαχείρισης περιστατικών σεξουαλικής βίας στην Κύπρο, διαπίστωσε και η επιτροπή GREVIO η οποία επισκέφθηκε το νησί μας το 2022. Πρόκειται για μια ομάδα εμπειρογνώμων του Συμβουλίου της Ευρώπης που αξιολογεί την εφαρμογή της Συνθήκης της Κωνσταντινούπολης σε κάθε χώρα.

Σε έκθεση της η GREVIO σημειώνει με λύπη ότι δεν υπάρχει επί του παρόντος στην Κύπρο κανένα κέντρο αναφοράς κρίσεων βιασμού ή σεξουαλικής βίας ικανά να παρέχουν ολιστική και ολοκληρωμένη υποστήριξη σε θύματα βιασμού και σεξουαλικής βίας.

Προσθέτει ακόμη πως το Υπουργείο Υγείας θα έπρεπε να έχει πρωτόκολλα όσον αφορά την πρόσβαση, την εξέταση αλλά και την φροντίδα των θυμάτων. Θα πρέπει επίσης να υπάρχει εξειδικευμένη στήριξη για τα θύματα σεξουαλικής βίας σε εξειδικευμένο κέντρο στελεχωμένο από μια πολυθεματική ομάδα που θα συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων επαγγελματίες ψυχικής υγείας και υπηρεσίες κοινωνικής ευημερίας.

Τι ισχύει σε άλλες χώρες

Διαδικασίες σχεδόν αντίθετες από αυτές που ακολουθούνται στην Κύπρο φαίνεται να ισχύουν σε χώρες του εξωτερικό. Τραγανό παράδειγμα αποτελεί η Βρετανία, εκεί όπου λειτουργούν κέντρα παραπομπής σεξουαλικής βίας (SARC) εκπρόσωποι των οποίων επισκέφθηκαν το νησί μας μετά και την υπόθεση βιασμού Βρετανίδας στην Αγία Νάπα.

Πρόκειται για μονάδες σε κέντρα υγείας που στελεχώνονται από εξειδικευμένους γιατρούς και νοσηλευτές που προσφέρουν ιατρική, πρακτική και ψυχολογική στήριξη στα θύμα, σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Η διαχείριση των μονάδων αυτών γίνεται από το Γενικό Σύστημα Υγείας της χώρας.

Τα θύματα σεξουαλικής βίας μπορούν να απευθυνθούν σε SARC έτσι ώστε να τύχουν ιατροδικαστικής εξέτασης, χωρίς να είναι απαραίτητη η καταγγελία στην Αστυνομία. Αυτό μπορεί να γίνει σε μεταγενέστερο στάδιο καθώς υπάρχουν αποθηκευμένα τα στοιχεία από την ιατροδικαστική εξέταση.

Σε περίπτωση που το θύμα αποφασίσει να προχωρήσει σε καταγγελία στην Αστυνομία το Κέντρο θα παρέχει την απαραίτητη στήριξη, διευθετώντας μια άτυπη συζήτηση με ειδικά εκπαιδευμένο αστυνομικό, ο οποίος μπορεί να ενημερώσει κατάλληλα το θύμα.

Υπάρχουν επίσης ειδικά εκπαιδευμένοι σύμβουλοι που διατίθενται σε ορισμένα SARC ή εθελοντικές οργανώσεις για να βοηθήσουν άτομα που έχουν υποστεί σεξουαλική επίθεση. Αυτοί οι ανεξάρτητοι σύμβουλοι σεξουαλικής βίας (ISVA) μπορούν να βοηθήσουν τα θύματα να αποκτήσουν πρόσβαση και σε άλλες υπηρεσίες υποστήριξης που χρειάζονται.

Όλα όσα πρέπει να γίνουν

Σε αντίθεση με τα πιο πάνω, στην Κύπρο η ιατροδικαστική εξέταση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την καταγγελία στην Αστυνομία. Βάσει των προβλεπόμενων διαδικασιών το θύμα σεξουαλικής βίας θα πρέπει να προχωρήσει σε καταγγελία στην Αστυνομία έτσι να παραπεμφθεί για ιατροδικαστική εξέταση.

Μάλιστα όπως μας ανέφερε η κ. Παύλου, επικαλούμενη τις προβλεπόμενες διαδικασίες, η ιατροδικαστική εξέταση του θύματος θα πρέπει να γίνεται από άτομο του ίδιου φύλου. Κάτι το όποιο στην Κύπρο δεν μπορεί να εφαρμοστεί καθώς στις Ιατροδικαστικές Υπηρεσίες υπάρχουν μόνο τρεις ιατροδικαστές, δύο εκ των οποίων είναι άνδρες.

Θα μπορούσαμε να εξετάσουμε το ενδεχόμενο να καταρτήσουμε μια ομάδα επαγγελματιών υγείας, στην οποία θα συμπεριλαμβάνονται και άλλες ειδικότητες (όπως γυναικολόγοι) που θα μπορούν να διενεργούν ιατροδικαστικές εξετάσεις, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η Ιατροδικαστική Υπηρεσία.

Η κ. Παύλου εισηγείται ακόμη την χρηματοδότηση υφιστάμενων οργανώσεων προκειμένου να αναπτύξουν υπηρεσίες και προγράμματα εξειδικευμένης φροντίδας και στήριξης θυμάτων σεξουαλικής βίας.

Αναγκαία η επέκταση του Σπιτιού της Γυναίκας

Από την πλευρά της η Επιστημονική Διευθύντρια του ΣΠΑΒΟ Δρ Άντρη Ανδρονίκου τόνισε στο Alphanews.Live την σημασία της παροχής εξειδικευμένης υγειονομικής μονάδας σε κάθε νοσοκομείο ή σε ένα εύκολο προσβάσιμο ειδικό χώρο σε κοντινή απόσταση, ειδικά διαμορφωμένης για τη διασφάλιση της εμπιστευτικότητας και της παροχής κάθε μορφής ασφάλειας για τα θύματα.

Πρόσθεσε ακόμη πως απαιτείται ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό συμπεριλαμβανομένου ειδικά εκπαιδευμένο νοσηλευτικό προσωπικό, ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό, νομικό καθώς και ιατροδικαστικό λειτουργό και γυναικολόγο για τη διαχείριση σεξουαλικά επιζώντων στη βάση συγκεκριμένων κλινικών προδιαγραφών εκπαίδευσης. 

Για την ορθότερη διαχείριση πέρα από την ποιοτική φροντίδα, απαιτείται παράλληλα διεπιστημονική προσέγγιση για αξιολόγηση, θεραπεία, παραπομπή και παρακολούθηση μέσα από την θέσπιση πρωτοκόλλων με εμπλεκόμενους φορείς για την κάλυψη των αναγκών του θύματος σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο αλλά και σε ζητήματα ποινικής δικαιοσύνης.

Υπογράμμισε πως η ενσωμάτωση στις πολιτικές, τις διαδικασίες και τη λειτουργία ιδιαίτερα των Τμημάτων επειγόντων περιστατικών των πιο πάνω και ενός εθνικού πρωτοκόλλου για τη διαχείριση  των θυμάτων αποτελεί υψηλή προτεραιότητα στη χώρα μας.

Όσον αφορά το Σπίτι της Γυναίκας που διαχειρίζεται ο Σύνδεσμος, η Επιστημονική Διευθύντρια του ΣΠΑΒΟ σημείωσε πως πέρα από τις γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας επιλαμβάνεται και περιπτώσεις βιασμών και σεξουαλικής επίθεσης, παρέχοντας ψυχοκοινωνική υποστήριξη , νομικές συμβουλές  και πολυθεματική διαχείριση των περιστατικών.

Προκύπτει ωστόσο και η αναγκαιότητα επέκτασης της λειτουργίας του και σε άλλες πόλεις καθώς και η λειτουργία της ιατροδικαστικής εξέτασης η οποία δεν έχει ακόμη λειτουργήσει ως παρεχόμενη υπηρεσία.