Με 38 ψήφους υπέρ και 4 κατά θεσπίστηκε από τη Βουλή το ιδιώνυμο αδίκημα της «γυναικοκτονίας», μία πρόταση νόμου που είχε προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Από τη μία, οι υπέρμαχοι της υιοθέτησης του όρου έλεγαν «ναι μεν, αλλά…». Από την άλλη, όσοι δεν ασπάζονται την πολιτική ορθότητα, απορούσαν «γιατί δε μιλάμε και για ανδροκτονίες;», εκφράζοντας την αντίθεσή τους στην προτεινόμενη τροποποίηση.

Στον απόηχο, λοιπόν, της υπερψήφισης της τροποποίησης, θελήσαμε να εμβαθύνουμε στο ζήτημα και να εξετάσουμε τις προεκτάσεις που ενδέχεται να έχει. Απαντήσεις δεν μπορούν να δοθούν σε όλα τα ερωτήματα. Κάποια βασικά ζητήματα που προκύπτουν, ωστόσο, θα πρέπει να ξεκαθαριστούν. Σημαντικό είναι, βέβαια, οι απόψεις που εκφράζονται, να υποστηρίζονται με επιχειρήματα. Αλλιώς δε γίνεται δουλειά.

Το AlphaNews.Live επικοινώνησε με τον Ακαδημαϊκό Υπεύθυνο για την προετοιμασία της πρότασης εκ μέρους της Προέδρου της Βουλής, Αννίτας Δημητρίου, Αν. Καθηγητή Ποινικού Δικαίου & Φιλοσοφίας Δικαίου του Πανεπιστημίου Κύπρου, Χάρη Παπαχαραλάμπους, και με την Κοινωνιολόγο, Ελένη Ευαγόρου, σε μία προσπάθεια να απαντηθούν βασικά ερωτήματα που εγείρονται. 

Είναι η έμφυλη βία υπαρκτό πρόβλημα; Προτού εξετάσουμε την άποψη των ειδικών επί του θέματος, καλό θα ήταν να ξεκαθαρίσουμε κάποια πράγματα. Αν η απάντηση στο πιο πάνω ερώτημα φαντάζει αυτονόητη, δυστυχώς δεν είναι. Έχουμε υποχρέωση να επισημάνουμε με τον πλέον εμφατικό τρόπο ότι ΝΑΙ, η έμφυλη βία είναι υπαρκτό πρόβλημα, τη συναντάμε σε πολλές εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής μας, τη βλέπουμε να συμβαίνει μέσα στα σπίτια μας, χωρίς να την αναγνωρίζουμε ως τέτοια. Συνεπώς, το γεγονός ότι υπάρχουν μερικοί που επικαλούνται τον όρο «ανδροκτονία», υποδηλώνει την άγνοια από την οποία διακατεχόμαστε ως κοινωνία, σε παρόμοιας φύσης κοινωνικά ζητήματα.

Πολλές έρευνες έχουν επιβεβαιώσει του λόγου το αληθές. Ενδεικτικά, να αναφέρουμε τον Δείκτη Ισότητας των Φύλων της Ε.Ε.. Τα στοιχεία του εν λόγω δείκτη για την Κύπρο, είναι τουλάχιστον απογοητευτικά. Συγκεκριμένα, κατά το 2021 μόλις το 25% των υπουργικών θέσεων στην Κύπρο κατείχετο από γυναίκες, με το ποσοστό αυτό στη Βουλή των Αντιπροσώπων να είναι 22%.  

Αυτό συμβαίνει, τη στιγμή που το ποσοστό των γυναικών στην Κύπρο, που έχουν αποφοιτήσει από Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα, φτάνει το 39%. Το αντίστοιχο ποσοστό για τους άντρες ανέρχεται στο 31%, γεγονός που, πολύ πρόχειρα, θα λέγαμε ότι υποδεικνύει την μεγαλύτερη κατάρτιση των γυναικών να αναλάβουν θέσεις εξουσίας.

Τα πιο πάνω στοιχεία αναφέρονται, ώστε να επισημανθεί ότι η ανισότητα των δύο φύλων στην κυπριακή κοινωνία είναι έκδηλη κι επιβεβαιώνεται από αριθμούς. Αυτό και μόνο το δεδομένο, υποδεικνύει την υποδεέστερη θέση της γυναίκας στη χώρα μας, η οποία συνακόλουθα οδηγεί στην έμφυλη βία. 

Η δολοφονία γυναικών έχει όνομαΗ γυναικοκτονία ορίζεται από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων ως η δολοφονία γυναικών και κοριτσιών εξαιτίας του φύλου τους. Εδώ, ακριβώς, βρίσκεται η απάντηση σε όσους επικαλούνται τον όρο ανδροκτονία. Ζούμε σε πατριαρχικές κοινωνίες, αυτό είναι γεγονός. Με απλά λόγια, διαχρονικά οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν σφυρηλατηθεί με επίκεντρο τον άνδρα, υποβιβάζοντας, έτσι, τη θέση της γυναίκας και καθιστώντας την ταυτόχρονα ετεροκαθοριζόμενη ύπαρξη. Συνεπώς, σε οποιαδήποτε κατάσταση οι άνδρες δρουν από θέση εξουσίας κι οι γυναίκες από θέση καταπίεσης. Η θέση αυτή δεν είναι ούτε προσωπική, ούτε θεωρητική.

Η εισαγωγή του όρου στον Ποινικό Κώδικα κι οι προεκτάσεις Στο πλαίσιο αυτό κι αναγνωρίζοντας το ζήτημα της έμφυλης βίας και των προεκτάσεων που αυτή έχει, ζητήσαμε από τον Ακαδημαϊκό Υπεύθυνο για τη διαμόρφωση της πρότασης νόμου εκ μέρους της Προέδρου της Βουλής, Χάρη Παπαχαραλάμπους, να σχολιάσει τις αντιδράσεις που προέκυψαν εκ μέρους της Νομικής Υπηρεσίας και του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου.

Στόχος της Προέδρου, σύμφωνα με τον Δρα. Παπαχαραλάμπους, είναι να αναδείξει την ιδιομορφία του συγκεκριμένου αδικήματος. Ότι, δηλαδή, ναι μεν το βασικό στοιχείο είναι η ανθρωποκτονία, αλλά προέρχεται από συγκεκριμένο τύπο, δράση και πράξη, δηλαδή από μισογυνική αφαίρεση της ζωής.

«Το βασικό στοιχείο είναι ότι αναδεικνύουμε την ιδιομορφία, την ιδιαίτερη υποκειμενική απαξία που έχει αυτού του τύπου η ανθρωποκτονία, γι’ αυτό μιλήσαμε για ιδιώνυμη ανθρωποκτονία, που θέλουμε να φαίνεται με το όνομά της», ανέφερε σχετικά.

Οι ενστάσεις κι οι ανησυχίες Στην προτεινόμενη τροποποίηση, εγέρθηκαν ενστάσεις κυρίως από τη Νομική Υπηρεσία και τον Παγκύπριο Δικηγορικό Σύλλογο, για το γεγονός ότι οι κατηγορίες επρόκειτο να επιβαρυνθούν με τα στοιχεία της γυναικοκτονίας, κάτι που θα δυσχέραινε τη διαδικασία στοιχειοθέτησης μίας υπόθεσης. Αυτό περιέκλειε τον κίνδυνο η νέα διάταξη να μην προστατεύει τις γυναίκες, κι έτσι η κοινωνία να εκλάβει την εξέλιξη αυτή ως αποτυχία, διότι δε θα μπορούσε η Κατηγορούσα Αρχή να στοιχειοθετήσει την υπόθεση, αφού κάποια στοιχεία δε θα μπορούσαν να αποδειχθούν.

Όπως υπέδειξε ο Δρ. Παπαχαραλάμπους, οι ανησυχίες αυτές δεν είχαν ιδιαίτερη σοβαρότητα, αφού είναι γνωστό ότι στο Ποινικό Δίκαιο υπάρχει ένας πλεονασμός αόριστων αξιολογικών εννοιών.

Το δεύτερο στοιχείο στο οποίο υπήρξε συμβιβασμός, είναι το γεγονός ότι τα στοιχεία της γυναικοκτονίας θα θεωρούνται επιβαρυντικές περιστάσεις. Θα είναι, δηλαδή ό,τι και η ανθρωποκτονία, αν διαπιστωθεί ως τέτοια, με τις επιβαρυντικές περιστάσεις να αυξάνουν την ποινή πέρα από τις ήδη προβλεπόμενες στον εκτελεστικό νόμο της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης (Ν. 115(Ι)2021).

Η μεσοβέζικη λύση Εν τέλει, στην πρόταση που έφτασε στην ολομέλεια της Βουλής διατηρήθηκε το ιδιώνυμο της γυναικοκτονίας, αλλά στον Εκτελεστικό Νόμο της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης. Αυτό, επί της ουσίας, σημαίνει ότι παρόμοιες υποθέσεις θα εξετάζονται υπό το πρίσμα της ανθρωποκτονίας και σε περίπτωση που αποδειχθούν ως τέτοιες, θα επιβαρύνεται περαιτέρω η ποινή, εφόσον αποδειχθεί ότι το έγκλημα εμπίπτει στην έμφυλη βία, έγινε δηλαδή από μισογυνική διάθεση του δράστη.

Και η κοινωνική διάσταση της πρότασης; Ερωτηθείς σχετικά, ο κ. Παπαχαραλάμπους υπογράμμισε ότι η νέα διάταξη έχει πολύ μεγάλη συμβολική αξία, καθώς ευαισθητοποιεί και θέτει την κοινωνία σε εγρήγορση, ως προς το ότι η έμφυλη βία αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο δεν μπορούμε άλλο να ανεχθούμε.

Καταλήγοντας, ο κ. Παπαχαραλάμπους θέλησε να επισημάνει ότι πρόκειται για μία πολύ φωτεινή στιγμή στη νομοθετική ιστορία της Κύπρου, τονίζοντας, παράλληλα, ότι αυτή η πρωτοβουλία ακούει στο όνομα Αννίτα Δημητρίου.

Δε συμφωνούν όλοι Αντίθετη άποψη εκφράζει από την πλευρά της, η Κοινωνιολόγος Ελένη Ευαγόρου. Σχολιάζοντας τη διάταξη στο AlphaNews.Live, ανέφερε ότι αυτή θα δυσχεράνει το έργο των αρχών ως προς την απόδειξη του αδικήματος, αντί να το διευκολύνει. Επεσήμανε δε, ότι η γυναικοκτονία θα έπρεπε να αποδεικνύεται και να καταγράφεται ως τέτοια, χωρίς να χρειάζεται πρώτα να αποδειχθεί η ανθρωποκτονία.

Ύψιστης σημασίας η ορατότητα του φαινομένουΠέραν από καθ’ αυτή την πρόταση νόμου, σημαντική για την κ. Ευαγόρου είναι η ορατότητα του φαινομένου.

«Οι δολοφονίες των γυναικών δεν ονομάζονται γυναικοκτονίες. Θα πρέπει, πρώτα, να καταπολεμήσουμε τα αίτια, για να υπάρξουν παραδειγματικές τιμωρίες. Είναι πολύ σημαντικό να χρησιμοποιείται ο όρος στον δημόσιο και δημοσιογραφικό λόγο, προκειμένου να καταγράφεται στη συνείδηση της κοινωνίας ως τέτοια», κατέληξε.

Τι κρατάμε; Οι απόψεις επί του θέματος είναι πάρα πολλές. Αυτό είναι καλό, καθότι συμβάλλουν στη δημιουργία προϋποθέσεων για έναν παραγωγικό διάλογο, που μπορεί να οδηγήσει σε ωφέλιμες για την κοινωνία αποφάσεις. Πάντα, βέβαια, προβάλλοντας τεκμηριωμένα επιχειρήματα. Ωστόσο, τι πρέπει να κρατήσουμε;

Η απάντηση εναπόκειται στον καθένα από εμάς. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η αλλαγή είναι προ των πυλών. Από μόνη της η αναγνώριση της έμφυλης βίας αποτελεί κατάκτηση. Αναγνωρίζουμε το φαινόμενο, του δίνουμε όνομα και σηκώνουμε τα μανίκια για να το καταπολεμήσουμε. Πόσο μάλλον όταν η χειρότερη μορφή της, η γυναικοκτονία, αποτελεί επισήμως μέρος του Ποινικού Κώδικα.