Οι Κύπριοι είναι ένα φιλόδοξο έθνος και έχουν παραδοσιακά την τάση να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να ακολουθούν, όσο το δυνατόν περισσότερο, πανεπιστημιακές σπουδές και επαγγελματικές σταδιοδρομίες. Ωστόσο, αυτή η εντατική προσήλωση στην απόκτηση ακαδημαϊκών προσόντων ενδέχεται να μην ανταποκρίνεται πάντα στις ανάγκες της τοπικής αγοράς εργασίας.

Το ακαδημαϊκό έτος 2020/21, περισσότεροι από 54.000 νέοι εισήχθησαν σε σχολές ανώτατης εκπαίδευσης στην Κύπρο, με το 78% εξ αυτών να φοιτούν στο πανεπιστήμιο.

Τα πιο δημοφιλή προγράμματα σπουδών ήταν αυτά της Διοίκησης Επιχειρήσεων και της Νομικής (28%), της Εκπαίδευσης (24%) και των Επιστημών Υγείας (15%). Ως εκ τούτου, η χώρα διαθέτει αντίστοιχα πολλούς επαγγελματικά καταρτισμένους πολίτες σε πεδία όπως οι επιχειρήσεις, τα νομικά και η εκπαίδευση. Ωστόσο, πολλοί εξ αυτών πασχίζουν να βρουν δουλειά, μετά την αποφοίτησή τους, καθώς έρχονται αντιμέτωποι με ένα διαρκώς αυξανόμενο ανταγωνιστικό περιβάλλον αγοράς εργασίας.

Πράγματι, τα στοιχεία, τα οποία δημοσίευσε η Eurostat για το 2020, έδειξαν ότι μόνο το 17% των απόφοιτων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Κύπρο εγγράφηκαν σε σχολές επαγγελματικής εκπαίδευσης, ποσοστό που αποτελεί το χαμηλότερο της ΕΕ, με αποτέλεσμα την έλλειψη δεξιοτήτων ανταποκρινόμενων στη ζήτηση για κάλυψη σημαντικών θέσεων εργασίας στην τοπική οικονομία. 

Νέοι ορίζοντες

Ο Νίκος Τουρλάκης αντιλαμβάνεται την αξία της επαγγελματικής εκπαίδευσης και της δια βίου μάθησης. Ο 43χρονος ηλεκτρολόγος μετακόμισε στην Κύπρο από την Ελλάδα, όπου έκανε την πρακτική του στην ηλεκτρολογία.

Μετά την επανεγκατάστασή του στην Κύπρο, μαζί με τη σύζυγο και το παιδί του, προσελήφθη ως «απλός ηλεκτρολόγος» από τη Bioland Energy, μια εταιρία που δραστηριοποιείται στον χώρο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

«Ξεκίνησα με τη συντήρηση και τις επισκευές σε μικρά πάρκα», αναφέρει ο Τουρλάκης. «Έκτοτε, προχώρησα στη σταδιοδρομία μου, εργαζόμενος σε μικρές οικιακές εγκαταστάσεις και στη συνέχεια, σε μεγαλύτερα βιομηχανικά έργα».

Ο Τουρλάκης εξηγεί ότι η επιτυχημένη επαγγελματική του σταδιοδρομία οφείλεται εν πολλοίς στη δέσμευση της εταιρίας του να εξελίσσει τους υπαλλήλους της μέσω της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.

Οι ευκαιρίες ευέλικτης μάθησης παρείχαν στον Τουρλάκη τη δυνατότητα να παρακολουθεί μαθήματα σε εσπερινό κολλέγιο, ισορροπώντας έτσι τις σπουδές του με τις εργασιακές και τις οικογενειακές του υποχρεώσεις.

Σήμερα, ο Τουρλάκης προΐσταται μιας ομάδας 10 ατόμων, τα οποία ενθαρρύνει σθεναρά να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους μέσω παρόμοιων ευκαιριών επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.

Ο ηλεκτρολόγος είναι ενθουσιασμένος που εργάζεται στον ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα των ΑΠΕ, σε μια θέση πρόκληση για τον ίδιο και ζωτικής σημασίας για την παροχή καθαρής, πράσινης ενέργειας στην Κύπρο, εξασφαλίζοντας το οικονομικό και περιβαλλοντικό μέλλον της.

Παρά το πάθος για σκληρή δουλειά και την αφοσίωση εργαζομένων, όπως ο Τουρλάκης, το μέλλον δεν διαγράφεται πάντα τόσο ευοίωνο για τους εργαζόμενους στην τοπική αγορά.

Έλλειψη δεξιοτήτων

Στο παρελθόν, η Κύπρος, όπως άλλωστε και οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, κάλυπταν πολλές θέσεις εργασίας με μετανάστες. Ωστόσο, η παγκόσμια έλλειψη προσωπικού με δεξιότητες ανάγκασε την Κύπρο να αναζητήσει τους κατάλληλους υποψήφιους, για αυτές τις συχνά απολύτως απαραίτητες θέσεις εργασίας, στον γηγενή πληθυσμό. Αυτό το πρόβλημα επιδεινώθηκε με την αποχώρηση μεταναστών εργατών από την Κύπρο κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19, με ένα ανοδικό 15% εξ αυτών να μην επιστρέφει.

Η Ομοσπονδία Εργοδοτών και Βιομηχάνων (ΟΕΒ) της Κύπρου, επισημαίνοντας αυτό το πρόβλημα, εκτίμησε ότι, προς το τέλος του προηγούμενου έτους, υπήρχαν περισσότερες από 9.000 κενές θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα. Επιπλέον, οι τομές της νοσηλευτικής και της πληροφορικής ανέφεραν, επίσης, πολλές χιλιάδες κενών θέσεων εργασίας.

Ο Ανδρέας Σοφόκλης, ο οποίος διευθύνει μια μικρή εταιρία ξυλουργικών εργασιών στη Λάρνακα, θεωρεί ότι η έλλειψη καταρτισμένων εργατών ενδεχομένως να αποτελεί κι ένα φαινόμενο που αφορά τη νέα γενιά, η οποία δείχνει απρόθυμη να στραφεί προς τη χειρωνακτική εργασία. Ο Σοφόκλης, στα πενήντα του χρόνια, φοβάται ότι πολλές επαγγελματικές δεξιότητες θα χαθούν, καθώς θα συνταξιοδοτούνται όσοι εργάζονται σε αυτούς τους τομείς και οι θέσεις τους δεν θα αναπληρώνονται από νέους ανθρώπους. Πρόσθεσε δε ότι τα πράγματα επιδεινώθηκαν με την πανδημία, καθώς λιγόστεψαν κι άλλο οι διαθέσιμοι μάστορες στην αγορά.

Ο Διευθυντής της Μέσης Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης του Υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας της Κύπρου, Ηλίας Μαρκάτζιης, έχει μιαν ιδιαίτερη άποψη για την ανισορροπία που έχει δημιουργήσει αυτό το φαινόμενο στο εγχώριο εργατικό δυναμικό.

«Όλοι θέλουν να πάνε στο πανεπιστήμιο και να γίνουν δικηγόροι, λογιστές ή δάσκαλοι», υποστηρίζει ο Μαρκάτζιης. «Δεν έχουμε όμως ηλεκτροσυγκολλητές, δεν έχουμε μάγειρες και δεν έχουμε και ηλεκτρολόγους. Επομένως, η επαγγελματική εκπαίδευση είναι απολύτως αναγκαία για την κυπριακή αγορά εργασίας, τις επιχειρήσεις και την οικονομία μας».

Ο Μαρκάτζιης εξηγεί ότι ενώ τα επαγγέλματα παραμένουν στο επίκεντρο, πολλοί απόφοιτοι πανεπιστημίων πασχίζουν να βρουνεργασία στον τομέα εξειδίκευσής τους.

«Καλό είναι να λες είμαι δάσκαλος», συνεχίζει ο Μαρκάτζιης. «Όμως αν σπουδάζεις για να γίνεις δάσκαλος και δεν μπορείς να βρεις δουλειά, τότε δεν είσαι δάσκαλος. Είσαι άνεργος».

Τον Αύγουστο του 2022, οι εγγεγραμμένοι άνεργοι στην Κύπρο ήταν 14.961. Παρά ταύτα, ο τοπικός πληθυσμός εξακολουθείνα μην υποβάλει υποψηφιότητα για αυτές τις κενές θέσεις εργασίας.

Η Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση σε προτεραιότητα

Ο Μαρκάτζιης εξηγεί ότι η επαγγελματική εκπαίδευση πρέπει να τεθεί σε προτεραιότητα και να αναδειχθεί ως μια ελκυστική διέξοδος απασχολησιμότητας.

«Ο πρώτος κύκλος της μέσης εκπαίδευσης είναι πολύ σημαντικός» αναφέρει ο Μαρκάτζιης. «Για να περάσει αυτή η γνώση στα παιδιά μας, πρέπει να βρούμε τον χρόνο και να επισημάνουμε τα διάφορα επαγγέλματα που είναι διαθέσιμα και πώς έχουν αλλάξει αυτά τα επαγγέλματα με την πάροδο των τελευταίων ετών».

Ο Μαρκάτζιης εξηγεί πώς επαγγέλματα όπως αυτό του υδραυλικού, του ξυλουργού, του μηχανικού αυτοκινήτων έχουν αλλάξει ριζικά με την έλευση νέων τεχνολογιών.

«Το αυτοκίνητο που οδηγούμε σήμερα δεν είναι το ίδιο με αυτό που είχαμε κάποτε» σημειώνει ο Μαρκάτζιης. «Ο σύγχρονος μηχανικός αυτοκινήτων πρέπει να έχει τις δεξιότητες και τις γνώσεις που θα του επιτρέπουν να συμβαδίζει με την τεχνολογία».

Κατά τη γνώμη του Μαρκάτζιη, η Κύπρος χρειάζεται να εστιάσει σε πολλούς τομείς της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, προκειμένου να αναδείξει αυτές τις ευκαιρίες σταδιοδρομίας.

Στις προτεραιότητες συμπεριλαμβάνεται η ανάπτυξη και η ενίσχυση στενότερων δεσμών μεταξύ Μέσης Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Επιχειρήσεων. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα οι σπουδαστές των επαγγελματικών προγραμμάτων να έχουν πρόσβαση στον πλέον σύγχρονο τεχνικό εξοπλισμό, σε εκπαιδευτικό υλικό και σε ευκαιρίες κατάρτισης. Επίσης, οι εμπλεκόμενοι τόσο από την πλευρά της ΕΕΚ όσο και από την πλευρά των επιχειρήσεων εξετάζουν διαρκώς ευκαιρίες σε αναδυόμενους επιχειρηματικούς τομείς, όπως αυτούς των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της ψηφιακής τεχνολογίας, ώστε να εξασφαλίζουν ότι οι σημερινοί σπουδαστές αναπτύσσουν τις δεξιότητες για τους αυριανούς τομείς καινοτομίας.

Πραγματοποιείται, επίσης, σημαντική επένδυση στη βελτίωση των προσφερόμενων προγραμμάτων από τις πέντε Εσπερινές Σχολές Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης στη Λευκωσία, τη Λεμεσό, τη Λάρνακα, την Πάφο και στην ελεύθερη περιοχή της Αμμοχώστου, εξασφαλίζοντας την πρόσβαση ενήλικων σπουδαστών στις ευκαιρίες δια βίου μάθησης.

Με τη βελτίωση της αντίληψης περί της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και με την ενίσχυση της πρόσβασης σε προγράμματα, ο Μαρκάτζιης ευελπιστεί ότι θα αντιμετωπιστεί η έλλειψη απαραίτητων δεξιοτήτων στην Κύπρο και θα δημιουργηθούν ανταποδοτικές και δια βίου ευκαιρίες σταδιοδρομίας για τον τοπικό πληθυσμό.

Τη φιλοδοξία του Μαρκάτζιη να βελτιώσει την εικόνα της ΕΕΚ υποστηρίζει και ο Υπουργός Παιδείας, Πρόδρομος Προδρόμου. Κατά τη συζήτηση σχετικά με την ανέγερση νέων εκπαιδευτικών εγκαταστάσεων στη Λεμεσό, ο κ. Προδρόμου πρόσφατα δήλωσε στους δημοσιογράφους τον τρόπο με τον οποίο οι νέες εγκαταστάσεις θα βελτιώσουν την πρόσβαση στην ΕΕΚ: «Πρόκειται για μεταδευτεροβάθμια, μικρής διάρκειας εκπαίδευση με προσανατολισμό την απασχόληση», δήλωσε ο κ. Προδρόμου. «Παρατηρώ πολύ σημαντική πρόοδο. Αυτού του είδους η κατάρτιση όχι μόνο θα συνεισφέρει στην ανάπτυξη της χώρας, αλλά θα βελτιώσει, επίσης, και τις προοπτικές για πολλούς νέους ανθρώπους».

Ο κ. Προδρόμου επανέλαβε ότι, ενώ πολλοί Κύπριοι διαθέτουν πτυχία, υπάρχουν κενά στην αγορά εργασίας που μόνον η ΕΕΚ θα μπορούσε να καλύψει.

«Η χώρα μας τη χρειάζεται, καθώς υπάρχουν ανάγκες στην οικονομία και στην αγορά εργασίας», πρόσθεσε ο Υπουργός.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζει τα κράτη μέλη στην προσαρμογή των συστημάτων ΕΕΚ τους στην πράσινη μετάβαση. Μόνο στον κατασκευαστικό τομέα, για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αναμένεται να δημιουργήσει έως 487.000 νέες θέσεις εργασίας στην ΕΕ, μέχρι το 2030. Από αυτές, σχεδόν το 70% θα δημιουργηθεί για καταρτισμένους χειρώνακτες εργαζόμενους και μη, οι οποίοι θα διαθέτουν το τυπικό υπόβαθρο επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν κονδύλια της ΕΕ για να επενδύσουν στην επανειδίκευση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, πέραν της αρχικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Για παράδειγμα, η στήριξη της ΕΕ για την περαιτέρω ανάπτυξη και βελτίωση της ΕΕΚ στην Κύπρο θα συνεχιστεί μέσω του συγχρηματοδοτούμενου έργου του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ESF+) για την «Αναβάθμιση της Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης» του Υπουργείου Παιδείας. Το ESF+ θα υποστηρίξει, επίσης, την εισαγωγή Προσωπικών λογαριασμών μάθησης και της πρωτοβουλίας ALMA στην Κύπρο. Επιπλέον, το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης θα επενδύσει 13 εκατομμύρια ευρώ σε μια Πράσινη Τεχνική Σχολή. Εντωμεταξύ, στο πλαίσιο του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) Κύπρου, θα ενισχυθεί η αναβάθμιση και η ανανέωση των δεξιοτήτων για την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση, με επένδυση 15 εκατομμυρίων ευρώ. Ο στόχος για το 2030 είναι 60% των ενηλίκων στην ΕΕ να συμμετέχει ετησίως σε προγράμματα κατάρτισης, με τον αντίστοιχο στόχο για την Κύπρο να τοποθετείται στο 61%.