Πενήντα ματωμένα χρόνια, πενήντα μαύρα καλοκαίρια, μισός αιώνας κατοχής με ολάνοιχτες, αιμάσσουσες ακόμα πληγές που κληρονομούνται λες από τη μια γενιά στην άλλη και ματώνουν απάνω στην καλλιτεχνική δημιουργία.

«Νησί πικρό, νησί γλυκό, νησί τυρρανισμένο, κάνω τον πόνο σου να πω και προσκυνώ και μένω…». Κάπως έτσι θα αποτυπώσει ο ποιητής της Ρωμιοσύνης το κυπριακό δράμα, τις βάρβαρες και συνάμα θλιβερές εικόνες της εισβολής.

«Πικρή θάλασσα της Κερύνειας, πρέπει να αποσύρουμε πια τους στίχους που σου γράψαμε», γράφει ο Κώστας Μόντης.

«Είναι δύσκολο να πιστέψω πως μας τους έφερε η θάλασσα της Κερύνειας, είναι δύσκολο να πιστέψω πως μας τους έφερε η αγαπημένη θάλασσα της Κερύνειας. Ανασήκωσε την πλάτη κι απόσεισε τους Πενταδάχτυλε μου.»

«Μητέρα, αν το βρεις βαρύ το γράμμα μου, είναι που σκύβει απάνω του ο Πενταδάκτυλος φορτωμένος Τούρκο». Από το ‘65 μέχρι το ‘80, ο Κώστας Μόντης θα γράψει τα «γράμματα στη μητέρα» και θα περιγράφει με τον πιο γλαφυρό τρόπο τις μαύρες σελίδες της ιστορίας του τόπου μας.

«Μητέρα, οι δρόμοι μας γέμισαν αγέλαστους, αξύριστους πατέρες με μαύρα πουκάμισα, γέμισαν με μαυροφορεμένα κορίτσια, γέμισαν γυναίκες που κρατάν και μας δείχνουν τις φωτογραφίες των αγνοουμένων τους και μας ρωτάν αν τους είδαμε.»

Ιούλιος του 1975. Η Μελίνα Μερκούρη θα ταξιδέψει στο νησί και θα γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ για τη λαβωμένη Κύπρο. Ένα ντοκιμαντέρ που δεν θα προβληθεί ποτέ, παρά μόνο τρία χρόνια μετά το θάνατό της.

«Είμαι στην Κύπρο, είμαι στην Κύπρο όπου τα παιδιά πετάνε μαύρους χαρταετούς και τα 18χρονα κορίτσια φοράνε μαύρα τσεμπέρια»

Και σήμερα, μισό αιώνα μετά, μέσα από την τέχνη απλώνουμε τα νήματα του ξεριζωμού και βαδίζουμε στα αχνάρια των προσφύγων που 50 χρόνια πριν έκλεισαν βάρβαρα την καγκελόπορτα της ανεμελιάς, διωγμένοι από τις ορδές του Αττίλα.

«Θάλασσα πικροθάλασσα και πικροκυματούσα, να ‘ξερα τι θα μου κανες να μην σε τραγουδούσα, θάλασσα πικροθάλασσα και πικροκυματούσα, να ‘ ξερα τι θα μου κανες να σε πετροβολούσα, θάλασσα πικροθάλασσα, πάρτους και γύρνα πίσω και όσο και να σε μίσησα, θα σε ξαναγαπήσω.»Κώστας Μόντης

«Κουράγιο μικροκόρη μας που μας εγίνεις μάνα, ύμνος και θρήνος της ζωής κι ανάστασης καμπάνα.»Γιάννης Ρίτσος