Η Πολιτική Συνοχής της ΕΕ υιοθετήθηκε για να γεφυρώσει τις ανισότητες ανάπτυξης και ευημερίας μέσα από πνεύμα αλληλεγγύης μεταξύ των Κρατών Μελών της ΕΕ. Είναι μια από τις θεμελιώδεις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει ως κεντρικό στόχο την προώθηση της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής μεταξύ των Κρατών Μελών και των περιφερειών της Ένωσης. Η ΕΕ, στα πλαίσια της Πολιτικής Συνοχής, επενδύει δισεκατομμύρια ευρώ για να στηρίξει τις προσπάθειες των περιφερειών να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα τους και να προσελκύσουν περισσότερο κόσμο για να μείνει και να εργαστεί σε αυτές. Τα τελευταία είκοσι χρόνια η Πολιτική Συνοχής συνέβαλε στη σημαντική μείωση του χάσματος ανάμεσα στις πλούσιες και φτωχές χώρες και περιφέρειες της Ένωσης. Η Κύπρος, όπως όλα τα Κράτη Μέλη, επωφελείται από την Πολιτική Συνοχής.

Η ΓΔ ΕΠΣΑ έχει τη γενική ευθύνη για τον προγραμματισμό, τη διαχείριση και την αξιοποίηση των πόρων που έχουν διατεθεί στα πλαίσια της Προγραμματικής Περιόδου 2007-2013 και στα πλαίσια της Προγραμματικής Περιόδου 2014-2020 (ως Διαχειριστική Αρχή των Διαρθρωτικών Ταμείων και του Ταμείου Συνοχής της ΕΕ στην Κύπρο).

Τι είναι η πολιτική συνοχής;

Η «πολιτική συνοχής» είναι η πολιτική πίσω από τα εκατοντάδες χιλιάδες έργα ανά την Ευρώπη τα οποία χρηματοδοτούνται από το ευρωπαϊκό ταμείο περιφερειακής ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και το ταμείο συνοχής (το ταμείο συνοχής καλύπτει τα Κράτη Μέλη της ΕΕ τα οποία έχουν ΑΕγχΠ χαμηλότερο από 90 % του μέσου όρου των ΕΕ-27 – η Κροατία δεν έχει ληφθεί υπόψη).

Η οικονομική και κοινωνική συνοχή – καθώς ορίζεται στην ενιαία ευρωπαϊκή πράξη του 1986 – αφορά τη «μείωση των ανισοτήτων μεταξύ των διαφόρων περιφερειών και την καθυστέρηση των λιγότερο ευνοημένων». Η πιο πρόσφατη συνθήκη της ΕΕ, η Συνθήκη της Λισαβόνας, προσθέτει μία ακόμα πλευρά στη συνοχή, αναφερόμενη σε «οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή». 

Το σκεπτικό είναι ότι η πολιτική συνοχή πρέπει επίσης να προωθεί πιο ισορροπημένη, πιο βιώσιμη «εδαφική ανάπτυξη» – μια ευρύτερη έννοια από την περιφερειακή πολιτική, η οποία συνδέεται ειδικά με το ΕΤΠΑ και λειτουργεί ιδιαίτερα σε περιφερειακό επίπεδο.

Κατά την περίοδο προϋπολογισμού 2014-2020, ο συντονισμός και η συνεκτικότητα μεταξύ της πολιτικής συνοχής και των άλλων πολιτικών της ΕΕ που συμβάλλουν στην περιφερειακή ανάπτυξη, συγκεκριμένα η αγροτική ανάπτυξη και η αλιευτική και θαλάσσια πολιτική, έχουν ενισχυθεί με τον καθορισμό κοινών διατάξεων για το ΕΤΠΑ, το ΕΚΤ, το ταμείο συνοχής, το Ευρωπαϊκό γεωργικό ταμείο αγροτικής ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ). Τα πέντε αυτά ταμεία είναι γνωστά ως τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ).

Τι νοείται ως περιφέρεια της ΕΕ;

Δεδομένου ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές όσον αφορά τη διοικητική διαίρεση ανάμεσα στις χώρες της Ένωσης, προκειμένου να διευκολυνθεί η διαχείριση των προγραμμάτων και οι στατιστικές συγκρίσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθορίστηκαν οι λεγόμενες περιφέρειες NUTS. Κάθε χώρα διαιρείται σε στατιστικές εδαφικές μονάδες. Η ΕΕ επί του παρόντος χωρίζεται σε 274 περιφέρειες «επιπέδου NUTS 2», (από 800 000 μέχρι 3 εκατομμύρια κατοίκους).

Στο πλαίσιο της διασυνοριακής συνεργασίας, γίνεται επίσης συχνά λόγος για τις «ευρωπεριφέρειες», οι οποίες δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με πρωτοβουλία τοπικών πολιτικών φορέων που επιδίωκαν να προωθήσουν τα κοινά συμφέροντα εκατέρωθεν των συνόρων. Πρόκειται για ενώσεις που δεν έχουν ακριβές νομικό καθεστώς.Υφίστανται ανεξάρτητα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά συμμετέχουν συχνά σε ευρωπαϊκά προγράμματα εδαφικής συνεργασίας. Οι ευρωπεριφέρειες εκπροσωπούνται από την Ένωση Ευρωπαϊκών Παραμεθόριων Περιφερειών.

Πώς κατανέμονται τα κονδύλια μεταξύ χωρών και περιφερειών;

Οι κανονισμοί που καθορίζουν τα διαθέσιμα ποσά της πολιτικής συνοχής για το 2014-2020 τέθηκαν σε ισχύ στις 21 Δεκεμβρίου 2013, ως μέρος των «δημοσιονομικών προοπτικών», του επταετούς Ευρωπαϊκού προϋπολογισμού. Διατέθηκαν 351,8 δισεκατομμύρια EUR για μέτρα της πολιτικής συνοχής στα 28 Κράτη Μέλη της ΕΕ για το 2014-2020, το οποίο αποτελεί περίπου το ένα τρίτο του προϋπολογισμού της ΕΕ. Οι εθνικές κυβερνήσεις διαπραγματεύτηκαν πώς πρέπει να κατανεμηθούν τα κονδύλια στο Συμβούλιο της ΕΕ και, μολονότι όλες οι περιφέρειες εξακολουθούν να ωφελούνται από την πολιτική συνοχής, δόθηκε προτεραιότητα σε χώρες και περιφέρειες των οποίων η ανάπτυξη υστερούσε. Περισσότερο από τον μισό προϋπολογισμό – 182,2 δισεκατομμύρια EUR – έχει διατεθεί για τις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, οι οποίες έχουν ΑΕγχΠ κάτω από το 75 % του μέσου όρου της ΕΕ-27. 35 δισεκατομμύρια EUR κατανεμήθηκαν σε περιφέρειες μετάβασης, που έχουν ΑΕγχΠ μεταξύ 75 % και 90 % του μέσου όρου της ΕΕ και 54 δισεκατομμύρια EUR σε πιο ανεπτυγμένες περιφέρειες που έχουν ΑΕγχΠ πάνω από 90 % του μέσου όρου της ΕΕ.

Κατόπιν τα Κράτη Μέλη αξιοποιούν τα κονδύλια για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων – θεματικών προγραμμάτων που καλύπτουν ολόκληρη τη χώρα (φερ’ ειπείν επάνω σε περιβάλλον ή μεταφορές) ή περιφερειακών προγραμμάτων διοχετεύοντας κονδύλια σε ένα συγκεκριμένο μέρος της χώρας.

Πώς επιλέγονται τα έργα για χρηματοδότηση από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία;

Μπορείτε να λάβετε χρηματοδότηση από τα ταμεία ESI ανεξάρτητα από την περιφέρει όπου κατοικείτε. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν παρεμβαίνει στην επιλογή των έργων επιτόπου, με εξαίρεση έναν περιορισμένο αριθμό έργων μεγάλης κλίμακας (μεγάλα έργα).Με βάση ένα σύστημα αποκεντρωμένης διαχείρισης, έχουν οριστεί εθνικές ή περιφερειακές αρχές, οι λεγόμενες «διαχειριστικές αρχές», οι οποίες διαχειρίζονται κάθε ένα από τα 455 προγράμματα που υλοποιούν την πολιτική συνοχής για την περίοδο 2007-2013.

Οι αρχές αυτές καθορίζουν τα κριτήρια επιλογής, διοργανώνουν επιτροπές επιλογής και επιλέγουν τα έργα που θα τύχουν κοινοτικής ενίσχυσης ύστερα από ανοικτές προσκλήσεις υποβολής σχεδίων.

Ποιοι μπορούν να λάβουν βοήθεια από τα διαρθρωτικά ταμεία;

Πολλοί είναι οι πολίτες που δικαιούνται ενίσχυσης από τα ευρωπαϊκά ταμεία, αλλά δεν το γνωρίζουν πάντα… Οι δικαιούχοι της πολιτικής συνοχής μπορεί να είναι επιχειρήσεις (κυρίως μικρομεσαίες), δημόσιοι οργανισμοί, καθώς και οργανώσεις ή ιδιώτες εφόσον υποβάλλουν σχέδια που πληρούν τα κριτήρια επιλογής τα οποία έχουν καθορίσει οι διαχειριστικές αρχές των προγραμμάτων. Οι ξένες επιχειρήσεις που είναι εγκατεστημένες στην Ευρώπη δικαιούνται επίσης να λάβουν βοήθεια από τα διαρθρωτικά ταμεία.

Στο πλαίσιο του προγραμματισμού 2007-2013, κάθε κράτος είναι υποχρεωμένο να δημοσιεύει και να ενημερώνει τον κατάλογο των δικαιούχων των διαθρωτικών ταμείων.

Σε ποιους τύπους δαπανών συμβάλλουν τα ταμεία ESI;

Οι κανόνες καθορίζουν ορισμένες κατηγορίες επιλέξιμων δαπανών. Για την προγραμματική περίοδο 2014-2020, ο κανονισμός κοινών διατάξεων καθορίζει 11 θεματικούς στόχους οι οποίοι θα υποστηριχτούν από κονδύλια της πολιτικής συνοχής. Ένα σημαντικό μέρος των δαπανών πρέπει να επικεντρώνεται σε αυτές τις προτεραιότητας, οι οποίες καλύπτουν θέματα όπως έρευνα και καινοτομία, υποστήριξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ), περιβάλλον, μεταφορές, απασχόληση, κατάρτιση και δημόσια διοίκηση. Οι εθνικές και περιφερειακές αρχές διευκρινίζουν στα επιχειρησιακά τους προγράμματα πώς σκοπεύουν να κατανείμουν τα διαθέσιμα κονδύλια στα κύρια θέματα. Οι εθνικές στρατηγικές καθορίζονται στις λεγόμενες συμβάσεις εταιρικής σχέσης.

Πώς βοηθάει η πολιτική συνοχής την ΕΕ στην επίτευξη των στόχων της για ανάπτυξη και θέσεις εργασίας;

Μέσω των 11 θεματικών της στόχων, η πολιτική συνοχής συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», της αναπτυξιακής στρατηγικής της ΕΕ για την υλοποίηση της έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης. Τα ταμεία της πολιτικής συνοχής θα είναι το κύριο επενδυτικό εργαλείο για μέτρα που υποστηρίζουν την απασχόληση, την καινοτομία, την εκπαίδευση, την ένταξη και τη μετάβαση προς μια οικονομία με μειωμένη χρήση άνθρακα.

Τόσο το ευρωπαϊκό ταμείο περιφερειακής ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) υποστηρίζουν αρκετές από τις κύριες προτεραιότητες στο πλαίσιο των θεματικών στόχων και ένα μέρος της χρηματοδότησης έχει διατεθεί σε αυτές τις προτεραιότητες. Οι λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες πρέπει να επικεντρώσουν τουλάχιστον 50 % της χρηματοδότησής τους από το ΕΤΠΑ και 60 % από τις κατανομές του ΕΚΤ σε αυτές τις προτεραιότητες. Τα αντίστοιχα νούμερα για τις περιφέρειες μετάβασης είναι 60 % και 70 %, και 80 % για τις περισσότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες.

Με σκοπό να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος της διαθέσιμης χρηματοδότησης, η επικέντρωση στα αποτελέσματα έχει ενισχυθεί στην προγραμματική περίοδο 2024 – 2020, και ορισμένες συνθήκες πρέπει να υφίστανται πριν από τη διοχέτευση των κονδυλίων. Αυτοί οι λεγόμενοι εκ των προτέρων όροι διασφαλίζουν ότι οι σωστές προϋποθέσεις υφίστανται ώστε οι δαπάνες της πολιτικής συνοχής να έχουν πραγματική επίδραση στην περιφέρεια.

Τι έγιναν τα παλιά ταμεία και προγράμματα, όπως το INTERREG και το ISPA; Υπάρχουν ακόμα το 2014 – 2020;

1. Η πρωτοβουλία INTERREG ενσωματώθηκε στην Ευρωπαϊκή εδαφική συνεργασία.

2. Οι στόχοι της URBAN (αστική ανάπτυξη) και της EQUAL (απασχόληση) καλύπτονται πλέον από τη βασική πολιτική συνοχής.
3. Το Leader+ και το Ευρωπαϊκό γεωργικό ταμείο προσανατολισμού και εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ) αντικαταστάθηκαν από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ), ενώ το χρηματοδοτικό μέσο προσανατολισμού της αλιείας (ΧΜΠΑ) και το Ευρωπαϊκό ταμείο αλιείας (ΕΤΑ) αποτελούν τώρα το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας (ΕΤΘΑ).
4. Από την προγραμματική περίοδο 2007-2013, ο μηχανισμός προενταξιακής βοήθειας (ΜΠΒ) ανέλαβε τα διάφορα προγράμματα που κάλυπταν την Τουρκία και τα Βαλκάνια, π.χ. τα PHARE, ISPA, Sapard, CARDS, και το χρηματοδοτικό μέσο για την Τουρκία. Τα σκέλη της περιφερειακής ανάπτυξης και της διασυνοριακής συνεργασίας του ΜΠΒ εξακολουθούν να ενεργούν ως προπομποί της πολιτικής συνοχής για χώρες που ενδέχεται να προσχωρήσουν στην ΕΕ.
5. JASPERS, JEREMIE, JESSICA και JASMINE: Αυτά τα τέσσερα μέσα ειδικής στήριξης αναπτύχθηκαν κατά την προγραμματική περίοδο 2007 – 13 σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, εν μέρει ως μέσα χρηματοοικονομικής τεχνικής και εν μέρει για την παροχή τεχνικής βοήθειας. Υπό το φως της τρέχουσας οικονομικής κατάστασης και την αυξανόμενη έλλειψη δημόσιων πόρων, τα χρηματοοικονομικά εργαλεία αναμένονται να παίξουν ακόμα πιο σημαντικό ρόλο στην πολιτική συνοχής κατά την προγραμματική περίοδο 2014-2020. 

Ποιες διασφαλίσεις υπάρχουν για την πρόληψη απάτης;

Οι εθνικές και περιφερειακές αρχές πρέπει να πληρούν ορισμένες βασικές απαιτήσεις πριν να χορηγηθεί χρηματοδότηση από τα ταμεία ESI. Για κάθε περιφερειακό ή εθνικό πρόγραμμα ορίζονται τρεις αρχές:

1. Η διαχειριστική αρχή η οποία επαληθεύει τη συμμόρφωση με τους όρους χορήγησης ενισχύσεων και πραγματοποιεί τακτικούς ελέγχους προκειμένου να διαπιστώσει την πρόοδο και την ακρίβεια των προβλεπόμενων δαπανών.
2. Η αρχή πιστοποίησης η οποία υποβάλλει τις περιοδικές δηλώσεις δαπανών και τις αιτήσεις πληρωμών στην Επιτροπή και επαληθεύει κατά πόσον είναι ακριβείς οι αιτήσεις επιστροφής και αν έχουν εκδοθεί από αξιόπιστα λογιστικά συστήματα που πληρούν τους ισχύοντες εθνικούς και ευρωπαϊκούς κανόνες.
3. Η ελεγκτική αρχή η οποία πραγματοποιεί ελέγχους τόσο στα συστήματα όσο και στα έργα. Ενημερώνει τη διαχειριστική αρχή και την αρχή πιστοποίησης για τυχόν κενά και παρατυπίες που διαπιστώνει όσον αφορά τις δαπάνες.

Οι ελεγκτικές υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ασκούν εποπτικό ρόλο και μπορούν να πραγματοποιούν ελέγχους οποιαδήποτε στιγμή. Όταν διαπιστωθούν σημαντικές αδυναμίες, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη αποφασίζουν από κοινού σχέδια δράσης για την αντιμετώπισή τους. Αν το συγκεκριμένο κράτος μέλος δεν λάβει ταχέως τα απαιτούμενα διορθωτικά μέτρα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει το δικαίωμα να διακόψει ή να αναστείλει τις πληρωμές. Η Επιτροπή λαμβάνει επίσης υπόψη τους ελέγχους του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου και τις έρευνες της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF).

Ποια αποτελέσματα επιτυγχάνει η πολιτική συνοχής;

Η πολιτική συνοχής έχει σημαντικό αντίκτυπο λόγω της κολοσσιαίας επένδυσης που αντιπροσωπεύει σε ορισμένες χώρες (έως και 4% του ακαθάριστου εγχωρίου προϊόντος τους). Στο αρχικό αυτό στάδιο προγραμματισμού, τα κράτη μέλη έχουν θέσει ποσοτικούς στόχους, κυρίως στο πλαίσιο του «εθνικού στρατηγικού πλαισίου αναφοράς».

Τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμούν τον αντίκτυπο των προγραμμάτων μέσω αξιολογήσεων. Κάθε τρία χρόνια, η Επιτροπή δημοσιεύει την «έκθεση για τη συνοχή» η οποία περιγράφει την ανάπτυξη των περιφερειών και τον αντίκτυπο της πολιτικής. Κάθε χρόνο δημοσιεύει επίσης «έκθεση προόδου για την οικονομική και κοινωνική συνοχή».

Αντίκτυπο και αποτελέσματα – ανάπτυξη και θέσεις εργασίας στην ΕΕ το 2007-2012

• Αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες της ΕΕ – το κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ στις λεγόμενες περιφέρειες σύγκλισης αυξήθηκε από το 60,5 % του μέσου όρου της ΕΕ-27 σε 62,7 % από το 2007 έως το 2010.
• Εκτιμάται ότι η πολιτική συνοχής δημιούργησε επιπλέον 600 000 θέσεις εργασίας από το 2007 έως το 2012, τουλάχιστον το ένα τρίτο αυτών σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ).
• 25 000 χλμ δρόμων και 1 800 χλμ σιδηροδρόμων κατασκευάστηκαν ή εκσυγχρονίστηκαν το 2007-2012 για να βοηθήσουν να υλοποιηθεί το αποδοτικό διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών (ΔΕΔ-Μ).
• 200 000 ΜΜΕ έλαβαν άμεση οικονομική ενίσχυση και η πολιτική συνοχής βοήθησε 77 800 νέες επιχειρήσεις να λειτουργήσουν.
• Πάνω από 60 000 ερευνητικά προγράμματα έλαβαν στήριξη την περίοδο 2007-2012.
• 1,9 εκατομμύρια περισσότερα άτομα έχουν πλέον ευρυζωνική πρόσβαση.

Η μέτρηση του αντίκτυπου και των αποτελεσμάτων της πολιτικής συνοχής είναι ζωτική για τη συνεχιζόμενη επιτυχία της. Μας επιτρέπει να επιδείξουμε τα επιτεύγματα της πολιτικής στους Ευρωπαίους πολίτες. Προσφέρει επίσης την ευκαιρία να αποκομίσουμε διδάγματα ορθών πρακτικών και να βελτιώνουμε συνεχώς τα έργα και τα προγράμματα.