Ελλείψει επαρκούς προσωπικού πρώτης γραμμής φατρίες που ασκούν άτυπο έλεγχο, φέρεται να έχουν δημιουργηθεί εντός των Κεντρικών Φυλακών, με την ασφάλεια κρατουμένων και προσωπικού να βρίσκεται εν κινδύνω.

Αυτό συμπεραίνει ανάμεσα σε άλλα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κατά των Βασανιστηρίων (CPT) στην έκθεσή της για την κατάσταση του σωφρονιστικού ιδρύματος, μετά και την τελευταία επίσκεψή της στην Κύπρο τον Μάιο του 2023.

Όπως αναφέρει συγκεκριμένα η CPT, η διεύθυνση των Κεντρικών Φυλακών δεν έλαβε επαρκή μέτρα για την αποτελεσματική εκπλήρωση της υποχρέωσης της  να διατηρεί ασφαλείς τους κρατούμενους και το προσωπικό και να μειώνει περιστατικά βίας μεταξύ κρατουμένων, με την έλλειψη προσωπικού πρώτης γραμμής να έχει δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη άτυπων «ιεραρχιών κρατουμένων» για τη διατήρηση του ελέγχου και την επιβολή «πειθαρχίας» στις πτέρυγες.

Η CPT διαπίστωσε ότι οι αρχηγοί αυτών των ομάδων κρατουμένων ελέγχουν τμήματα των Κεντρικών Φυλακών και φέρεται να επιβάλλουν τιμωρίες, συμπεριλαμβανομένης της εντολής ομαδικών ξυλοδαρμών κατά κρατουμένων.

Όσον αφορά τις συνθήκες διαβίωσης η έκθεση παρουσιάζει μια εικόνα τριτοκοσμική, με τις συνθήκες κράτησης να περιγράφονται άθλιες κάνοντας λόγο για εξευτελιστική και απάνθρωπη μεταχείριση κρατουμένων.

Όπως αναφέρει συγκεκριμένα, κελιά 5 m², τα οποία δεν είναι κατάλληλα ούτε καν για έναν κρατούμενο, φιλοξενούν έως και τέσσερις. Έγκλειστοι διαπιστώθηκε να κοιμούνται σε στρώματα στο πάτωμα ή κάτω από τραπέζια και σε κάθε διαθέσιμο χώρο στα κελιά, ενώ κατά τη διάρκεια της νύχτας ελλείψει τουαλετών στα περισσότερα κελιά, οι κρατούμενοι αναγκάζονται να ουρούν σε πλαστικά μπουκάλια.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΥΤΟΥΣΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΠΑΤΩΝΤΑΣ ΕΔΩ

Έλεγχος φατριών και τριτοκοσμικές συνθήκες στις Κεντρικές

Σημαντική επιδείνωση της κατάστασης στις Κεντρικές Φυλακές από το 2017, διαπιστώνει στην τελευταία έκθεσή της η CPT. Τα περισσότερα από τα σοβαρά ζητήματα που πλήττουν το σωφρονιστικό ίδρυμα, αλλά όχι όλα, θα μπορούσαν να συνδεθούν με τον υπερπληθυσμό (πέραν των 1000 κρατουμένων σε μία φυλακή χωρητικότητας 545 ατόμων) που επηρέασε αρνητικά τις συνθήκες κράτησης και αύξησε τα επίπεδα βίας ανάμεσα στον έγκλειστο πληθυσμό.

Η έλλειψη προσωπικού φυλακών πρώτης γραμμής είναι ένα ακόμη αγκάθι που χειροτερεύει τα πράγματα, σε μία φυλακή όπου κάποιες πτέρυγες λειτουργούν έχοντας κρατούμενος κατά 300% της χωρητικότητάς τους.

Ο υπερπληθυσμός λέει η CPT είναι αποτέλεσμα ορισμένων παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της επιβολής σύντομων ποινών φυλάκισης για αδικήματα ανάμεσα στα οποία και καταδίκες αλλοδαπών που πιάστηκαν με πλαστά ταξιδιωτικά έγγραφα. Επίσης οι υπόδικοι αποτελούν ακόμη μία μεγάλη μερίδα εγκλείστων. Στο σύνολό τους τα πιο πάνω πρόσωπα αντιστοιχούν στο ένα τρίτο του όλου πληθυσμού των φυλακών.

Η CPT θεωρεί πως πρέπει να ξεκινήσει επειγόντως αναθεώρηση των λόγων φυλάκισης αυτών των ομάδων ταυτόχρονα με την εφαρμογή περισσότερων εναλλακτικών ποινών αντί της κράτησης, ώστε να αποσυμφορηθεί η φυλακή και να ξεκινήσει να υπηρετεί τον ρόλο που πραγματικά της αρμόζει ως ένα σωφρονιστικό ίδρυμα.

Η Επιτροπή καλεί μάλιστα στην έκθεσή της τις κυπριακές αρχές να παράσχουν λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με προωθούμενες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις και άλλα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων εναλλακτικών ποινών αντί της κράτησης για τη μείωση του συνωστισμού. Επιπλέον, θα πρέπει να εγκριθεί ένα λεπτομερές στρατηγικό σχέδιο που θα καθορίζει έναν οδικό χάρτη για την αναμόρφωση των Κεντρικών Φυλακών.

Η συντριπτική πλειοψηφία των κρατουμένων πάντως δεν παραπονέθηκε για κακομεταχείριση από το προσωπικό. Ωστόσο, υπήρξε ένας αριθμός καταγγελιών κατά μεμονωμένων μελών του προσωπικού σε σχέση με χαστούκια κατά κρατουμένων που καθυστερούσαν να επιστρέψουν στα κελιά τους, ως μια μορφή άτυπης τιμωρίας.

Ανάμεσα στις καταγγελίες που έλαβε η CPT ήταν και η χρήση ξύλινων ράβδων από μέλη του προσωπικού που τα χρησιμοποιούν ως ένα μέτρο εκφοβισμού κρατουμένων αντιμετωπίζοντάς τους πολλές φορές ως «κοπάδι».

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης της CPT στις Κεντρικές Φυλακές, ο τότε Αναπληρωτής Διευθυντής, Ιωάννης Καπνουλλάς, εξέδωσε εντολή με την οποία απαγόρευσε την μεταφορά αυτών των ξύλινων ραβδιών από το προσωπικό. Κάτι που χαιρέτισε η Επιτροπή.

Επιπλέον, ελήφθησαν ορισμένες καταγγελίες για λεκτική, συμπεριλαμβανομένης της ρατσιστικής, κακοποίησης σε βάρος αλλοδαπών κρατουμένων από το προσωπικό.

Αυτά τα ζητήματα, σημειώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κατά των Βασανιστηρίων, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται από τις αρχές και οποιαδήποτε εικαζόμενη κακομεταχείριση ή λεκτική κακοποίηση θα πρέπει να διερευνάται και να επιβάλλονται κυρώσεις, εφόσον επιβεβαιωθεί.

Η έκθεση κάνει επίσης αναφορά σε περιστατικά σοβαρής βίας εντός Φυλακών, με κυριότερο αυτό της δολοφονίας του Τσιτάν στην πτέρυγα 1Α τον Οκτώβριο του 2022. Πολλοί κρατούμενοι, λέει η CPT, εξέφρασαν ακόμη και φόβους για την ασφάλειά τους.

Σύμφωνα με την Επιτροπή, η διεύθυνση των Κεντρικών δεν έλαβε επαρκή μέτρα για την αποτελεσματική εκπλήρωση της υποχρέωσης της  να διατηρεί ασφαλείς τους κρατούμενους και το προσωπικό και να μειώνει περιστατικά βίας μεταξύ κρατουμένων.

Επιπλέον, η έλλειψη προσωπικού πρώτης γραμμής των φυλακών δημιούργησε ένα πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη άτυπων ιεραρχιών κρατουμένων για τη διατήρηση του ελέγχου και την επιβολή πειθαρχίας στις πτέρυγες.

Η CPT διαπίστωσε ότι οι αρχηγοί αυτών των ομάδων κρατουμένων ελέγχουν τμήματα των Κεντρικών Φυλακών και φέρεται να επιβάλλουν τιμωρίες, συμπεριλαμβανομένης της εντολής ομαδικών ξυλοδαρμών κατά κρατουμένων.

Τέτοια περιστατικά, λέει η CPT, δεν αναφέρονταν πάντα και ούτε φαίνεται να καταγράφονταν και να διερευνούνταν σωστά από το προσωπικό και τη διοίκηση.

Η CPT τονίζει ότι το να επιτρέπεται σε άτυπες ιεραρχίες να αναπτύσσονται και να επιβάλλουν «ποινές» με αποτέλεσμα οι κρατούμενοι να μην είναι ασφαλείς, εγείρει σαφή ζητήματα βάσει του άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΔΑ) σε σχέση με το καθήκον των αρχών να φροντίζουν για την ασφάλεια και ευημερία όλων των κρατουμένων στο σωφρονιστικό ίδρυμα.

Θα πρέπει, σύμφωνα με τη CPT, να ληφθούν άμεσα μέτρα για την πρόσληψη και την εκπαίδευση κι άλλου προσωπικού φυλακών πρώτης γραμμής για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων και για την εφαρμογή μιας δυναμικής προσέγγισης ασφαλείας.

Όσον αφορά τις συνθήκες διαβίωσης η έκθεση σημειώνει πως διαπιστώθηκαν άθλιες συνθήκες με κελιά 5 m², τα οποία δεν είναι κατάλληλα ούτε να φιλοξενήσουν ούτε καν ένα άτομο, να βρίσκονται σε αυτά στριμωγμένοι έως και τέσσερις κρατούμενοι.

Παρατηρήθηκε εξάλλου, έγκλειστοι να κοιμούνται σε στρώματα στο πάτωμα ή κάτω από τραπέζια και σε κάθε διαθέσιμο χώρο στα κελιά.

Η κατάσταση επιδεινώθηκε και με το να επιτρέπεται το κάπνισμα σε κοινόχρηστους χώρους και κελιά με αποτέλεσμα πολλοί κρατούμενοι να εκτίθενται στο παθητικό κάπνισμα και στους σχετικούς κινδύνους για την υγεία τους.

Επιπλέον, υπήρχε έλλειψη άμεσης πρόσβασης στις τουαλέτες τη νύχτα, ταυτόχρονα με την έλλειψη διαθέσιμου προσωπικού που να βγάζει κρατούμενους από τα κελιά τους για να χρησιμοποιήσουν τις τουαλέτες της πτέρυγας, με αποτέλεσμα οι κρατούμενοι να αναγκάζονται να ουρούν τη νύχτα σε μπουκάλια, μέσα σε αυτά τα ζεστά και φουλαρισμένα κελιά.

Την ίδια ώρα, σημειώνει η CPT, η ανοιχτή φυλακή λειτουργούσε με το ήμισυ της χωρητικότητάς της.

Όσον αφορά το καθημερινό καθεστώς κράτησης, οι κρατούμενοι δεν είχαν τίποτα σημαντικό να κάνουν για να περάσουν τη μέρα τους, ακόμη και εκείνοι που βρίσκονταν εκεί έχοντας καταδικαστεί με μακροχρόνιες ή και ισόβιες ποινές φυλάκισης.

Υπήρχαν πολύ λίγες δραστηριότητες για τους κρατούμενους, με εξαίρεση κάποιες εργασίες καθαριότητας, οι οποίες όμως, λέει η CPT, φαίνεται να είχαν ανατεθεί από τους «αρχηγούς» ομάδων σε συγκεκριμένους κρατούμενους, με αποτέλεσμα άλλοι να μην έχουν καμία πιθανότητας πρόσβασης σε αυτές.

Όλα τα πιο πάνω, τονίζει στην έκθεσή της η CPT, μπορούν να χαρακτηριστούν ως απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση.

Στο ίδιο αρνητικό μήκος κύματος και το θέμα της υγειονομικής περίθαλψης, αφού οι επαναλαμβανόμενες μακροχρόνιες συστάσεις της Επιτροπής παρέμειναν ανεφάρμοστες.

Το ιατρικό απόρρητο εξακολουθεί να είναι ένα πρόβλημα που θέτει τους κρατούμενους σε περιττό κίνδυνο, την ίδια ώρα που σωφρονιστικοί υπάλληλοι αντί για νοσοκόμες, εξακολουθούσαν να δίνουν φάρμακα σε κρατούμενους. Οι ψυχιατρικές υπηρεσίες από την άλλη, είναι ανεπαρκείς για να καλύψουν τις ανάγκες του πληθυσμού των κρατουμένων και η έλλειψη μόνιμου ψυχιάτρου στη φυλακή παραμένει μία σοβαρή έλλειψη.

Εξάλλου, παρατηρούνται σημαντικές καθυστερήσεις στην εφαρμογή πειθαρχικών διαδικασιών. Το προεπιλεγμένο πειθαρχικό μέτρο της άμεσης επιβολής εγκλεισμού για 4+2 ημέρες με τους κρατούμενους να περιμένουν περίπου επτά μήνες κατά μέσο όρο, προτού διεξαχθεί πειθαρχική ακρόαση και στη συνέχεια να επιβληθεί οποιαδήποτε κύρωση, επικρίθηκε από την Επιτροπή και το 2013 και το 2017 και πλέον η CPT απαιτεί συντονισμένη δράση για να αλλάξει η τρέχουσα προσέγγιση στο όλο ζήτημα.

Όπως και το 2017, η CPT διαπίστωσε – τέλος – έλλειψη αποτελεσματικού συστήματος καταγραφής καταγγελιών. Το Συμβούλιο των Φυλακών έχει πάψει να συλλέγει παράπονα κρατουμένων από τον Ιανουάριο του 2022. Ουσιαστικά το δικαίωμα υποβολής παραπόνων ήταν κάτι που δεν είχε υποδειχθεί στους κρατούμενους, πράγμα που σήμαινε ότι στην πραγματικότητα δεν υπήρχε εσωτερικό σύστημα καταγγελιών. Πάνω σε αυτό η Επιτροπή καλεί το Συμβούλιο των Φυλακών να καταστεί αποτελεσματικό το συντομότερο δυνατό και οι κρατούμενοι να ενημερώνονται σχετικά.

Αυτούσια η σχετική αναφορά:

Βρώμικα κελιά και ελάχιστο προσωπικό στα κρατητήρια

Η CPT εκτός από τις Κεντρικές Φυλακές επισκέφθηκε πολλά αστυνομικά τμήματα και αστυνομικά κέντρα κράτησης σε όλη την Κύπρο, τα οποία είχαν υπό κράτηση τρεις κατηγορίες προσώπων: διοικητικά κρατούμενους που κρατούνται σύμφωνα με τη νομοθεσία μετανάστευσης, υπόπτους που κρατούνται βάσει του ποινικού νόμου και ορισμένους καταδικασμένους κρατούμενους.

Η διάρκεια παραμονής στα αστυνομικά τμήματα διέφερε σημαντικά ανάλογα με τη φύση των λόγων κράτησης και κυμαίνονταν από ημέρες και εβδομάδες (ύποπτοι για εγκλήματα) έως πολλούς μήνες (αλλοδαποί υπήκοοι που κρατούνται βάσει της νομοθεσίας περί αλλοδαπών) και, σε μία υπόθεση προστασίας μαρτύρων, χρόνια.

Η Επιτροπή επαναλαμβάνει τη μακροχρόνια άποψή της ότι τα άτομα δεν πρέπει να κρατούνται σε αστυνομικά κρατητήρια για παρατεταμένες χρονικές περιόδους.

Η πλειονότητα των ατόμων με τα οποία μίλησε η αντιπροσωπεία δήλωσαν ότι είχαν σωστή μεταχείριση από την αστυνομία, ενώ δεν λήφθηκαν καταγγελίες για σωματική κακομεταχείριση από αστυνομικούς κατά τη διάρκεια της κράτησής τους σε αστυνομικά τμήματα.

Ωστόσο υπήρξαν καταγγελίες αναφορικά με τη σύλληψη και ανάκρισή τους από αστυνομικούς ανακριτές. Η καταγγελλόμενη κακομεταχείριση σε αυτές τις περιπτώσεις, συνίστατο σε χαστούκια, γροθιές στο κεφάλι, και σε μία περίπτωση χτύπημα με μεταλλική ράβδο, που είχε ως αποτέλεσμα ο ύποπτος να υποστεί κάταγμα στο χέρι.

Επιπλέον, η αντιπροσωπεία έλαβε μια σειρά από ισχυρισμούς για λεκτική κακοποίηση από αστυνομικούς, μεταξύ των οποίων ρατσιστικά σχόλια. Η CPT υπογραμμίζει την ανάγκη να ενισχυθεί μια προσέγγιση μηδενικής ανοχής όσον αφορά κακομεταχείριση.

Η CPT εξέτασε τις εγγυήσεις που προσφέρονται στα άτομα που στερούνται την ελευθερία τους, δηλαδή κοινοποίηση της κράτησης, πρόσβαση σε δικηγόρο και γιατρό, υπογραμμίζοντας ότι η άμεση πρόσβαση σε δικηγόρο των κρατουμένων από την αρχή της στέρησης της ελευθερίας και η πρόσβαση σε ένα αποτελεσματικό σύστημα νομικής συνδρομής δεν ήταν πλήρως εξασφαλισμένα κατά τη στιγμή της επίσκεψης της αντιπροσωπίας της Επιτροπής.

Όσον αφορά τις συνθήκες διαβίωσης και το καθεστώς αυτής, η CPT διαπίστωσε ότι τα κελιά κράτησης της αστυνομίας που επισκέφθηκε ήταν γενικά κατάλληλα για σύντομες διαμονές. Ωστόσο, όπως σημειώθηκε παραπάνω, πολλοί κρατούμενοι κρατούνταν εκεί για παρατεταμένες περιόδους. Επιπλέον, πολλά κελιά ήταν βρώμικα και κακο-διατηρημένα.

Μετά την επίσκεψη, η αντιπροσωπεία προέτρεψε τις κυπριακές αρχές να λάβουν άμεσα μέτρα για την αφαίρεση τουλάχιστον ενός μέρους του αδιαφανούς πλαστικού που καλύπτει την οροφή των αυλών των αστυνομικών τμημάτων για να επιτραπεί στους κρατούμενους η πρόσβαση στον καθαρό αέρα και το φως του ήλιου, ενώ ταυτόχρονα αυτό θα συμβάλει και στην μείωση των υψηλών θερμοκρασιών στις αστυνομικές εγκαταστάσεις κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Πάνω σε αυτό, οι κυπριακές αρχές είχαν απαντήσει θετικά στη CPT, η οποία ωστόσο θα ήθελε να ενημερωθεί αναλυτικά για τα βήματα που έγιναν για αντιμετώπιση της κατάστασης.

Η CPT διαπίστωσε επίσης ότι σε όλες τις αστυνομικές εγκαταστάσεις που επισκέφθηκε, υπήρχε έλλειψη επαρκούς προσωπικού. Αυτό ήταν ένα πρόβλημα, όχι μόνο για τα μέλη του προσωπικού που ήταν υποχρεωμένα να εργάζονται υπό συνθήκες πίεσης αλλά επηρέαζε και την ποιότητα της βοήθειας που προσφερόταν στους κρατούμενους.

Η επιτροπή υπογράμμισε επίσης την απουσία συστήματος παραπόνων στις αστυνομικές εγκαταστάσεις, κάτι που υποχρέωνε τους κρατούμενους να παραπονούνται απευθείας στους αστυνομικούς.

Αυτούσια η σχετική αναφορά: