Διαστάσεις οξέος κοινωνικού προβλήματος προσλαμβάνουν τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Καθώς δε μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο ένα παιδί να πέσει θύμα bullying, αποτελεί πρόκληση για κάθε γονέα ο τρόπος αντίδρασης αλλά και οι μηχανισμοί που θα υιοθετήσει προκειμένου να διασφαλίσει τον μη στιγματισμό αλλά και την ενδυνάμωσή του. 

Μιλώντας στο AlphaNews.Live, ο σχολικός ψυχολόγος, Γιώργος Πογιατζής, αποκωδικοποιεί τις βέλτιστες πρακτικές που μπορεί ένας γονεάς να εφαρμόσει εφόσον διαπιστώσει ότι το παιδί του υπέστη σχολικό εκφοβισμό, ενώ παραθέτει χρήσιμους τρόπους διαχείρισης των ενοχικών συναισθημάτων που και ο ίδιος ενδέχεται να αναπτύξει. 

Ποια πρέπει να είναι η αντίδραση ενός γονέα όταν μάθει ότι το παιδί του υφίσταται σχολικό εκφοβισμό;

Η αντίδραση απαιτεί συναισθηματική σταθερότητα, βαθιά ενσυναίσθηση και κατανόηση του κοινωνικού πλαισίου στο οποίο λαμβάνει χώρα ο εκφοβισμός. Η προσέγγιση αυτή δεν περιλαμβάνει μόνο την υποστήριξη του παιδιού, αλλά και μια στρατηγική κινητοποίηση σε προσωπικό, σχολικό και κοινωνικό επίπεδο, διασφαλίζοντας ότι οι κατάλληλες δομές είναι σε θέση να προσφέρουν ασφάλεια και ουσιαστική βοήθεια.

Διατήρηση συναισθηματικής σταθερότητας

Η αρχική αντίδραση του γονέα καθορίζει το αν το παιδί θα νιώσει ασφάλεια ή αν θα φοβηθεί για τις συνέπειες της αποκάλυψης. Ακόμη και αν η πληροφορία προκαλέσει συναισθήματα θυμού ή θλίψης, ο γονέας χρειάζεται να παραμείνει ήρεμος, ώστε να αποτρέψει το παιδί από το να αισθανθεί υπεύθυνο για την αντίδρασή του. Η ηρεμία λειτουργεί ως αγκυροβόλιο συναισθηματικής σταθερότητας και δείχνει στο παιδί ότι οι γονείς του έχουν τη δύναμη να το στηρίξουν χωρίς να αποδιοργανώνονται από τα γεγονότα. Αυτή η σταθερότητα συμβάλλει στην αίσθηση ότι η κατάσταση είναι διαχειρίσιμη και ότι υπάρχουν λύσεις.

Κατανόηση και ενεργή ακρόαση και αποφυγή κριτικής

Η ουσιαστική κατανόηση του βιώματος του παιδιού απαιτεί ενεργή ακρόαση. Ο γονέας πρέπει να δείξει ότι ακούει προσεκτικά και χωρίς προκαταλήψεις, αποφεύγοντας κάθε κριτική. Οι ερωτήσεις του γονέα είναι καλό να είναι ανοιχτές και να μην υπονοούν απόδοση ευθυνών στο παιδί. Φράσεις όπως «κατάλαβα πόσο δύσκολο είναι αυτό για ‘σένα» ή «σε ευχαριστώ που μου το είπες» επικυρώνουν τη συναισθηματική αλήθεια του παιδιού και το βοηθούν να νιώσει ότι έχει τη στήριξη που χρειάζεται για να μοιραστεί πλήρως την εμπειρία του, χωρίς φόβο για κριτική. Μια κοινή παγίδα είναι η υποσυνείδητη εκδήλωση απογοήτευσης ή εντύπωσης ότι το παιδί δεν ήταν αρκετά «δυνατό» για να αντιμετωπίσει τον εκφοβισμό. Ο γονέας πρέπει να αποφεύγει κάθε κριτική ή υποτίμηση της θέσης του παιδιού, καθώς αυτό μπορεί να ενισχύσει την ήδη πληγείσα αυτοεκτίμηση του παιδιού. Αντίθετα, μια δήλωση όπως «είσαι πολύ γενναίος/γενναία που το μοιράστηκες μαζί μου» υπογραμμίζει την αξία του παιδιού και του προσφέρει ενδυνάμωση σε μια στιγμή που είναι περισσότερο από ποτέ απαραίτητη.

Συνεργασία με σχολείο και αρμόδιους φορείς

Ο γονέας μπορεί να επικοινωνήσει με τους εκπαιδευτικούς ή και τον σχολικό ψυχολόγο για να εξεταστούν τρόποι παρέμβασης που θα επιτρέψουν στο παιδί να αισθανθεί προστατευμένο. Η ανάληψη ρόλου από το σχολείο ενισχύει την εμπιστοσύνη του παιδιού στο σχολικό σύστημα και διαμορφώνει την αίσθηση της κοινότητας ως προστατευτικού παράγοντα.

Στρατηγικές αυτοπροστασίας και εμπιστοσύνη στην ικανότητα ανάκαμψης

Μετά την αρχική αντίδραση, είναι χρήσιμο να δημιουργηθεί μια στρατηγική αυτοπροστασίας που θα επιτρέψει στο παιδί να ανακτήσει τον έλεγχο. Μια τέτοια στρατηγική περιλαμβάνει την ενθάρρυνση για διαμόρφωση σχέσεων με συνομηλίκους που το στηρίζουν, καθώς και την εκπαίδευση του παιδιού σε τεχνικές διαχείρισης άγχους. Ο γονέας μπορεί να υποστηρίξει το παιδί του στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, όπως η διεκδίκηση και η ικανότητα να θέτει όρια, βοηθώντας το να αντιληφθεί τη δύναμή του στο να υπερασπίζεται τον εαυτό του. Το παιδί χρειάζεται να κατανοήσει ότι ο εκφοβισμός, αν και επώδυνος, δεν καθορίζει την ταυτότητά του και ότι διαθέτει τη δύναμη να ξεπεράσει αυτή την πρόκληση. Οι γονείς μπορούν να υπογραμμίσουν ότι τα δύσκολα περιστατικά είναι μέρος της ζωής, αλλά δεν αφαιρούν από την αξία του ατόμου. Η ενθάρρυνση για ενεργή συμμετοχή σε δραστηριότητες που αναδεικνύουν τις δεξιότητες και τα ταλέντα του παιδιού είναι επίσης πολύτιμη, καθώς ενισχύει την αίσθηση αυτοπεποίθησης και αυτό-εικόνας του παιδιού.

Ποια είναι τα εφόδια που πρέπει να παρέχει ένας γονέας στο παιδί του, ώστε να μην τον στιγματίσει ένα τέτοιου είδους περιστατικό;

Ο γονέας, με στόχο να εφοδιάσει το παιδί του ενάντια στον στιγματισμό από μια εμπειρία εκφοβισμού, μπορεί να καλλιεργήσει την αυτοεκτίμηση, την ανθεκτικότητα, τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και την ικανότητα αυτορρύθμισης. Μέσα από αυτόν τον συνδυασμό, το παιδί μαθαίνει να βλέπει τον εαυτό του ως άξιο και ικανό να διαχειρίζεται τις δυσκολίες, διατηρώντας την ταυτότητά του σταθερή και αναλλοίωτη. Επιπλέον, μέσω της κατανόησης των κοινωνικών δομών και της ενίσχυσης των υγιών σχέσεων, το παιδί προστατεύεται από την εσωτερίκευση του εκφοβισμού, αναγνωρίζοντας ότι οι δυσκολίες δεν είναι στίγμα αλλά ευκαιρίες για προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη.

Ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησης μέσω σταθερής υποστήριξης

Η αυτοεκτίμηση ενός παιδιού που βιώνει εκφοβισμό ενδέχεται να πληγεί σημαντικά. Ο γονέας, παρέχοντας καθημερινή αναγνώριση της μοναδικής αξίας του παιδιού, βοηθά στη διατήρηση μιας σταθερής εικόνας εαυτού που δεν εξαρτάται από την αποδοχή των άλλων. Αυτή η σταθερή υποστήριξη μπορεί να γίνει μέσα από απλές, αλλά ουσιαστικές ενέργειες όπως τα τακτικά θετικά σχόλια για τις ικανότητες και τα ταλέντα του παιδιού, καθώς και η παρότρυνση για δραστηριότητες που το κάνουν να αισθάνεται ισχυρό και αποδεκτό. Το παιδί, έτσι, αναγνωρίζει ότι η αξία του δεν περιορίζεται σε μία δύσκολη εμπειρία, αλλά είναι μια αναλλοίωτη ποιότητα.

Καλλιέργεια συναισθηματικής και ψυχικής ανθεκτικότητας και ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων

Η συναισθηματική και ψυχική ανθεκτικότητα περιλαμβάνει την ικανότητα να αντιμετωπίζει κάποιος τις δυσκολίες χωρίς να τον καθορίζουν. Ένας γονέας μπορεί να συμβάλει στην ενδυνάμωση της ικανότητας να βλέπει τις εμπειρίες του από διάφορες οπτικές γωνίες. Η παροχή βοήθειας στο παιδί να εξετάζει ένα πρόβλημα από διαφορετικές προσεγγίσεις και να βρίσκει εναλλακτικούς τρόπους επίλυσης ενισχύει την προσαρμοστικότητά του και το αίσθημα ότι μπορεί να ξεπεράσει προκλήσεις. Επίσης, η ενθάρρυνση για σταδιακή αντιμετώπιση μικρότερων δυσκολιών (π.χ., διαχείριση μιας διαφωνίας με έναν φίλο) χτίζει την αντοχή του σε πιο σύνθετα προβλήματα. Επίσης οι δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων παίζουν καταλυτικό ρόλο στο να μπορέσει το παιδί να διαχειριστεί συναισθηματικά το περιστατικό του εκφοβισμού χωρίς να αισθάνεται εγκλωβισμένο ή στιγματισμένο. Η καθοδήγηση του παιδιού σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων με μικρά καθημερινά παραδείγματα το ενδυναμώνει. Οι γονείς μπορούν να ρωτούν «τι πιστεύεις ότι θα μπορούσες να κάνεις διαφορετικά;» ή «υπάρχουν τρόποι να προσεγγίσεις αυτή την κατάσταση πιο θετικά;». Τέτοιες ερωτήσεις βοηθούν το παιδί να εξετάσει τις επιλογές του και να κατανοήσει ότι μπορεί να ανταπεξέλθει σε δύσκολες καταστάσεις.

Ενίσχυση της Υγιούς Κοινωνικής Δικτύωσης και Ανάπτυξη Θετικών Συνδέσεων

Η στήριξη στην κοινωνική ζωή του παιδιού είναι σημαντική για να νιώσει ότι έχει ένα πλαίσιο φίλων και γνωστών που το στηρίζουν. Οι γονείς μπορούν να ενθαρρύνουν το παιδί να δημιουργήσει και να διατηρήσει φιλίες με άτομα που το ενδυναμώνουν και το αποδέχονται. Παράλληλα, η συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες – όπως αθλητισμός, καλλιτεχνικές ομάδες ή ομάδες δημιουργικής απασχόλησης – το βοηθά να διαμορφώσει υγιείς κοινωνικές δεξιότητες και να αισθανθεί μέρος μιας ομάδας που το αποδέχεται. Οι θετικές αυτές σχέσεις συμβάλλουν ώστε το παιδί να βλέπει τον εαυτό του ως ικανό και αξιόλογο μέλος της κοινωνίας.

Πώς να αντιμετωπίσει ένας γονέας τις ενοχές που ενδεχομένως νιώθει για ό,τι συνέβη στο παιδί του;

Η αντιμετώπιση των ενοχών που βιώνει ένας γονέας όταν το παιδί του υποστεί εκφοβισμό απαιτεί εσωτερική επεξεργασία και συνειδητοποίηση του ρόλου του, καθώς και της φύσης του ίδιου του φαινομένου. Οι ενοχές συχνά ανακύπτουν από την επιθυμία του γονέα να είναι ο απόλυτος προστάτης του παιδιού, ωστόσο η υγιής διαχείριση αυτών των συναισθημάτων είναι κρίσιμη ώστε ο γονέας να διαδραματίσει τον κατάλληλο υποστηρικτικό ρόλο, προσφέροντας δύναμη και αίσθηση αυτονομίας στο παιδί του.

Αναγνώριση της πηγής τους

Οι ενοχές που νιώθει ένας γονέας πηγάζουν συχνά από την αίσθηση ότι απέτυχε να προστατέψει το παιδί του. Η κατανόηση, όμως, ότι ο εκφοβισμός είναι ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο που επηρεάζεται από πολλούς εξωτερικούς παράγοντες, αποδυναμώνει την ψευδαίσθηση ότι η πρόληψη εξαρτάται αποκλειστικά από τον γονέα. Οι γονείς πρέπει να αναγνωρίσουν ότι οι παράγοντες που οδηγούν στον εκφοβισμό μπορεί να προέρχονται από την κοινωνία, το σχολικό περιβάλλον, και την ευρύτερη κουλτούρα που υπαγορεύει συμπεριφορές και αξίες. Αποδεχόμενοι ότι η προστασία είναι συλλογική προσπάθεια, ο γονέας αποδεσμεύεται από το αίσθημα της απόλυτης ευθύνης.

Επαναπροσδιορισμός του ρόλου του ως υποστηρικτή και όχι ως παντοδύναμου προστάτη

Αντί να θεωρεί ότι θα μπορούσε να προβλέψει ή να αποτρέψει κάθε πιθανή δυσκολία που αντιμετωπίζει το παιδί, ο γονέας οφείλει να ενθαρρύνει την αυτονομία και την ψυχική ανθεκτικότητα του παιδιού, δίνοντάς του τα εφόδια να διαχειρίζεται τέτοιες καταστάσεις. Μέσα από τον ρόλο του υποστηρικτή, ο γονέας μπορεί να επικεντρωθεί στο πώς θα ενδυναμώσει το παιδί ώστε να αναπτύξει ικανότητες αυτοδιαχείρισης και συναισθηματικής σταθερότητας, αντί να επιδιώκει να ελέγχει τις συνθήκες της ζωής του.

Αναγνώριση της ευαισθησίας ως δείκτη γονεϊκής αγάπης και όχι ως αδυναμίας

Οι ενοχές που νιώθει ένας γονέας είναι συχνά ενδείξεις της ευαισθησίας και της βαθιάς αγάπης του για το παιδί του. Όταν ένας γονέας συνειδητοποιήσει ότι αυτό το αίσθημα πηγάζει από την επιθυμία του να δει το παιδί του ασφαλές και ευτυχισμένο, μπορεί να αναγνωρίσει ότι αυτός ο πόνος είναι φυσιολογικός και δείγμα της αφοσίωσής του. Η συναισθηματική επεξεργασία αυτού του πόνου, χωρίς απόρριψη ή άρνηση, δίνει στον γονέα τη δυνατότητα να ενδυναμωθεί συναισθηματικά και να σταθεί δίπλα στο παιδί του με κατανόηση και ψυχική αντοχή.

Διαμόρφωση ρεαλιστικών προσδοκιών για το ρόλο της γονεϊκής προστασίας

Οι γονείς πρέπει να θέσουν ρεαλιστικές προσδοκίες για το τι μπορούν και τι δεν μπορούν να ελέγξουν στη ζωή του παιδιού τους. Η ανατροφή δεν σημαίνει πρόληψη όλων των προβλημάτων, αλλά καθοδήγηση και ενδυνάμωση για να μπορεί το παιδί να τα αντιμετωπίσει με επιτυχία. Η αποδοχή ότι η ζωή περιλαμβάνει δύσκολες εμπειρίες βοηθά τον γονέα να κατανοήσει ότι το καθήκον του δεν είναι να απομακρύνει κάθε πρόβλημα, αλλά να παράσχει την κατάλληλη καθοδήγηση για να βοηθήσει το παιδί να τις ξεπερνά. Έτσι, ο γονέας αναλαμβάνει έναν ρεαλιστικό ρόλο που επικεντρώνεται στην ενδυνάμωση του παιδιού.

Αναζήτηση υποστήριξης για τη διαχείριση της συναισθηματικής επιβάρυνσης

Οι γονείς που δυσκολεύονται να διαχειριστούν τις ενοχές που βιώνουν μπορούν να αναζητήσουν υποστήριξη από ειδικούς ψυχολόγους (με άδεια ασκήσεως επαγγέλματος). Η επεξεργασία των συναισθημάτων σε ένα ασφαλές περιβάλλον βοηθάει τον γονέα να αναγνωρίσει τον ρόλο του με θετικό και ενισχυτικό τρόπο, αποφεύγοντας την αίσθηση ότι απέτυχε στο γονεϊκό του καθήκον. Λαμβάνοντας υποστήριξη για τεχνικές διαχείρισης και αποφόρτισης, επιτρέποντας στον γονέα να επικεντρωθεί στην υποστήριξη του παιδιού του με αμεσότερη φροντίδα και θετική ενέργεια.

Αξιοποίηση της εμπειρίας ως ευκαιρία

Η αναγνώριση ότι η εμπειρία του εκφοβισμού μπορεί να λειτουργήσει ενισχυτικά στην οικογενειακή δυναμική βοηθά τους γονείς να δουν την κατάσταση από μια οπτική που προάγει την ανάπτυξη. Η από κοινού αντιμετώπιση της εμπειρίας του εκφοβισμού μπορεί να προσφέρει στο παιδί ένα ισχυρό παράδειγμα αλληλεγγύης και ενότητας. Μέσα από την κοινή διαχείριση της δυσκολίας, η οικογένεια αναπτύσσει δεξιότητες επικοινωνίας και ανθεκτικότητας, που αποτελούν θεμέλια για μελλοντικές προκλήσεις.