Οι καιροί, η νομοθεσία και τα όρια της ανεκτικότητας έχουν αλλάξει. Από τη μια προστατεύουν πλέον τα θύματα παρενόχλησης, από την άλλη “ανοίγουν” τον ορισμό μιας συμπεριφοράς που θεωρείται παρενοχλητική κατά τρόπο που πλέον μια “λεπτή γραμμή” διαχωρίζει το φλερτ και το αστείο από το αδίκημα της σεξουαλικής παρενόχλησης.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα θύματα να μην μπορούν να αναγνωρίσουν αρκετές φορές αν η συμπεριφορά που τους ενόχλησε αναγνωρίζεται ως αδίκημα, αλλά ούτε και οι θύτες να καταλαβαίνουν το όριο που υπάρχει. Πόσο “αθώο” είναι τελικά ένα μήνυμα, ένα άγγιγμα, μια βόλτα έξω από το σπίτι του/της, ένα σεξουαλικό υπονοούμενο; Μπορούν ακόμα να θεωρηθούν φλερτ ή είναι πράξεις παράνομες και καταδικαστέες;

Τα όρια αυτά ορίζονται από τις δικές μας αντιλήψεις αλλά και από το νόμο. Γι’ αυτό απευθυνθήκαμε στη Συμβουλευτική Ψυχολόγο Μαρία Γκλιάου και στη νομικό Κατερίνα Σοφοκλέους και τους ζητήσαμε να ξεκαθαρίσουμε τη διαφοροποίησή τους.

Το δικό σου όριο

“Ο κύριος κανόνας είναι ότι ο κάθε άνθρωπος έχει το αποκλειστικό δικαίωμα και τον αποκλειστικό έλεγχο του σώματός του” εξηγεί η Συμβουλευτική Ψυχολόγος Μαρία Γκλιάου και επισημαίνει ότι “το όριο στο φλερτ είναι ξεκάθαρο, όταν ένα άτομο εκφράσει τη δυσαρέσκειά του και πει όχι σε συγκεκριμένη συμπεριφορά, τότε το όχι σημαίνει όχι”.

Πως μπορούμε να ορίσουμε το φλερτ και πότε “μετατρέπεται” σε σεξουαλική παρενόχληση;

Τα όρια του φλερτ δύναται να είναι υποκειμενικά για τον κάθε ένα και η γραμμή τίθεται εκεί που το άτομο ξεκινά να νιώθει άβολα. Εάν με οποιαδήποτε κίνηση, αστείο ή σχόλιο το άτομο ξεκινά να νιώθει άβολα ή εκτεθειμένο, εάν το εκφράσει ανοικτά και ξεκάθαρα και η απέναντι πλευρά δεν συμμορφωθεί ή συμμαζευτεί τότε μπορούμε να ξεκινήσουμε να μιλάμε για  κάποιας μορφής παρενόχλησης ή εκφοβισμό.

Το φλερτ είναι μια ευχάριστη διαδικασία και για τις δυο πλευρές. Ακόμα και όταν δεν τυγχάνει άμεσης ανταπόκρισης, μπορεί να είναι θετικό για το άτομο το οποίο το λαμβάνει, να το κάνει να νιώθει όμορφα και να του τονώνει την αυτοπεποίθηση, εφόσον το φλερτ γίνεται με κομψό και ευγενικό τρόπο. Παρόλα αυτά εάν το άτομο εκφράσει τη δυσαρέσκειά του, τότε η επιμονή μπορεί να γίνει μια έντονα δυσάρεστη εμπειρία για τον δέκτη.

Μπορούμε να ξεκινούμε να μιλάμε με τον όρο σεξουαλική παρενόχληση όταν υπάρχει μια σεξουαλική συμπεριφορά προς το άτομο είτε αυτή είναι λεκτική ή σωματική κίνηση η οποία δεν είναι επιθυμητή από τον δέκτη, συνεχίζει ακόμα και αν ο δέκτης νιώθει άβολα ή ζητήσει να τερματιστεί η συγκεκριμένη συμπεριφορά και σκοπό έχει να προσβάλει την αξιοπρέπεια του ατόμου. Μπορεί επίσης να περιλαμβάνει στοιχεία εκφοβισμού και εξευτελισμού. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι υπάρχει διαφορά στις αντιλήψεις των δύο φύλων σε ότι αφορά εάν μια συμπεριφορά εμπίπτει ή μη σε σεξουαλική παρενόχληση.

Πως η ψυχολογία ενός ατόμου επηρεάζει την απόφαση του να προβεί σε καταγγελία;

Τα θύματα της σεξουαλικής παρενόχλησης συχνά δυσκολεύονται να προβούν σε καταγγελία είτε επειδή νιώθουν ότι δεν θα προστατευτούν από το σύστημα ή το περιβάλλον (π.χ σε εργασιακό χώρο) ή επειδή κατακλύζονται από συναισθήματα ενοχής, ντροπής, άγχους και μελαγχολίας. Πολλές φορές κατηγορούν τον εαυτό τους, απομονώνονται κοινωνικά και μειώνεται η αυτοπεποίθησή τους.

Το όριο του νόμου

Όταν πλέον ένα περιστατικό φτάσει ενώπιον δικαστηρίου, πως ο νόμος τα διαχωρίζει και στοιχειοθετεί μια υπόθεση σεξουαλικής παρενόχλησης; Η νομικός Κατερίνα Σοφοκλέους εξηγεί ότι κοινό χαρακτηριστικό και των δύο είναι το σεξουαλικό ύφος της πράξης ή συμπεριφοράς, δηλαδή που τείνει να βλάψει στην σεξουαλική αυτονομία/ αυτοδιάθεση. Δηλαδή, συνεχίζει, το κατά πόσο επηρεάζεται η σεξουαλική αυτονομία και αυτοδιάθεση, αποτελεί γνώμονα για τον καθορισμό της πράξης σε νόμιμη ή παράνομη.

Τι θεωρείται φλερτ;

Το απλό φλερτ ορίζεται από το Cambridge dictionary ως η πράξη ή συμπεριφορά ενός προσώπου που ελκύεται σεξουαλικά από άλλο πρόσωπο, χωρίς σοβαρό σκοπό. Είναι μία συμπεριφορά με παιχνιδιάρικο ύφος, η οποία προσκαλεί άλλο πρόσωπο να συγκατατεθεί στην σεξουαλική φύσεως, συμπεριφορά. Φαίνεται ότι το φλερτ είναι μία κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά με ήπιο περιεχόμενο, όπου τα πρόσωπα που συμμετέχουν σε αυτό νιώθουν αμοιβαία συναισθήματα και το απολαμβάνουν.

Πότε το φλερτ γίνεται παράνομο και μιλάμε πλέον για ποινικό αδίκημα;

Όταν το φλερτ γίνεται φορτικό ή ανεπιθύμητο τότε αρχίζει να εμπίπτει στην σεξουαλική παρενόχληση/ επίθεση. Υπάρχουν δύο βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία και μετατρέπουν την νόμιμη σε παράνομη πράξη. Το ένα αποτελεί η απουσία συναίνεσης/συγκατάθεσης (consent)  από τον λήπτη του φλερτ. Από την στιγμή που το πρόσωπο αυτό δεν αποδέχεται την συμπεριφορά (λέξεις ή πράξεις), τότε υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο, η πράξη/ συμπεριφορά να εμπίπτει σε ένα αδίκημα σεξουαλικής φύσεως. H συναίνεση από την πλευρά του λήπτη της συμπεριφοράς, υπό προϋποθέσεις, νομιμοποιεί αυτόματα την πράξη/συμπεριφορά και δεν θεωρείται ποινικό αδίκημα. Ακόμα και η χρήση βίας σε σεξουαλικές πράξεις (υπό προϋποθέσεις) δεν αποτελεί αδίκημα αν τα πρόσωπα συναινούν στην πράξη.

Δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η προθέσεις των μερών. Ακόμα και αν πράξη/συμπεριφορά έγινε και δεν υπήρξε συγκατάθεση του προσώπου εκ των προτέρων, το πρόσωπο είναι ποινικά υπεύθυνο μόνο εφόσον η πρόθεση του ήταν να προβεί στην παράνομη πράξη/παράλειψη.

Συνεπώς, μπορούμε να πούμε ότι τα σεξουαλικά αδικήματα που προβλέπονται στο ποινικό δίκαιο της κυπριακής έννομης τάξης προϋποθέτουν κάτι περισσότερο από απλά μία ανούσια πράξη που σκοπό έχει την πρόσκληση του άλλου προσώπου να δώσει την συγκατάθεση του στην σεξουαλική συμπεριφορά. Το απλό φλερτ μπορεί να μετατραπεί σε ποινική πράξη σεξουαλικής φύσεως, όταν εκτυλίσσεται υπό περιστάσεις οι οποίες καθιστούν την πράξη/συμπεριφορά φορτική, ανεπιθύμητη, συνεχιζόμενη, ή χρησιμοποιείται βία με σεξουαλικό περιεχόμενο (λεκτική ή σωματική), σεξουαλικά σχόλια, αγγίσματα τα οποία γίνονται υπό άσεμνες περιστάσεις και σε κάθε περίπτωση χωρίς την ύπαρξη συναίνεσης του λήπτη των πιο πάνω. Σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε συμπεριφορά επηρεάζει την σεξουαλικότητα, αυτονομία και επεμβαίνει με τρόπο ανεπιθύμητο στο πρόσωπο του λήπτη, μπορεί να εμπίπτει σε ποινικό αδίκημα.

*Επισημαίνεται ότι ο διαχωρισμός φλερτ και σεξουαλικής παρενόχλησης αφορά ενήλικα άτομα και όχι ανήλικους και παιδιά καθώς μόνο για άτομα άνω των 18 ετών μπορούμε να μιλάμε για συναίνεση.