Ποιες είναι οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης; Ξέρουμε ότι οι θερμοκρασίες που καταγράφηκαν το περασμένο διάστημα, δεν ήταν θερμοκρασίες χειμώνα, καταγράφοντας ρεκόρ. Αυτό είναι απότοκο της κλιματικής αλλαγής, η οποία φέρνει αλυσιδωτές επιπτώσεις. Πως επηρεάζονται τα ερπετά; 

Για το θέμα αυτό μιλήσαμε με την ερπετολόγο Μαριλένα Σταματίου, για να μας ενημερώσει για τη συμπεριφορά των ερπετών σε τέτοιες συνθήκες.

Πως επηρεάζει τα ερπετά η κλιματική κρίση; Έχουμε ήδη ενδείξεις ότι έχουν επηρεαστεί;

Τα ερπετά, ως εξώδερμα ζώα, επηρεάζονται άμεσα από την κλιματική αλλαγή, καθώς είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις μεταβολές της θερμοκρασίας και του περιβάλλοντος γενικότερα. 

Όπως και τα υπόλοιπα είδη πανίδας και χλωρίδας, τόσο στην Κύπρο όσο και παγκοσμίως υπάρχουν έντονες επιστημονικές ενδείξεις ότι τα ερπετά επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή.     

Πιο συγκεκριμένα, λόγω της διατάραξης των οικοσυστημάτων τους, δυσκολεύονται περισσότερο να βρουν τροφή και θέσεις φωλεοποίσης και ως αποτέλεσμα συχνά μεταβάλλεται η περιοχή κατανομής τους, ή  αυξάνονται τα ποσοστά θνησιμότητας τους. Εκτός από τις μεταβολές της θερμοκρασίας, σε αυτό συμβάλλουν και οι πολύ άμεσες ανθρωπογενείς πιέσεις, όπως η χρήση τοξικών λιπασμάτων και εντομοκτόνων, η κατάχρηση του υδροφόρου ορίζοντα για σχοπούς άρδευσης κτλ. 

Γενικότερα, για το σύνολο των ειδών υπάρχει μια τάση μετακίνισης προς μεγαλύτερα υψόμετρα και βορειότερες κατευθύνσεις.

Επιπρόσθετα, λόγω της κλιματικής αλλαγής, η μετάβαση από τη μια εποχή στην άλλη δεν είναι πλέον τόσο ξεκάθαρη. Ως αποτέλεσμα αυτού, συχνά είδη ερπετοπανίδας πλεον δραστηριοποιούνται κατά τους χειμερινούς μήνες, ενω μέχρι πρότεινος η δραστηριότητα τους στις χαμηλές θερμοκρασίες ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη. 

Τα τελευταία χρόνια, λόγω των περιοριστικών μέτρων για την πανδημία, είδαμε να κατεβαίνουν όλο και πιο κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Τι περιμένουμε φέτος, λαμβάνοντας υπόψη και το κλίμα μας;

Θεωρώ την έκφραση “κατεβαίνουν όλο και πιο κοντά σε κατοικημένες περιοχές” λανθασμένη. Συμβαίνει γενικά το αντίθετο: οι άνθρωποι κτίζουν και δραστηριοποιούνται περισσότερο ανεβαίνοντας προς τις φυσικές περιοχές, περιορίζοντας τον χώρο των ερπετών (και όλων των υπόλοιπων ειδών).  Αυτό που συνέβη κατά τη διάρκεια της πανδημίας, είναι ότι λόγω της μειωμένης ανθρώπινης παρουσίας και δραστηριότητας τα ερπετά είχαν περισσότερο χώρο να κινηθούν χωρίς να κινδυνεύουν (από αυτοκίνητα/κυνηγούς/εκδρομείς κτλ). Αυτό το φαινόμενο όμως δεν έχει σχέση με την κλιματική αλλαγή. 

Δεν θα έλεγα ότι φέτος θα συμβεί κάτι ιδιαίτερα διαφορετικό από τα προηγούμενα χρόνια. Η ανθρώπινη παρουσία σταδιακά αυξάνεται σε προ-κόβιντ επίπεδα και η ερπετοπανίδα θα συμπεριφερθεί αναλόγως. Τα ερπετά είναι είδη που γενικά αποφεύγουν και φοβούνται τους ανθρώπους. Σε περίπτωση εμφάνισης τους μέσα σε σπίτια, είναι σχεδόν σίγουρο ότι είτε ψάχνουν τροφή (συνήθως υπάρχουν ποντίκια σε αποθήκες/πατάρια/στάβλους) είτε το φυσικό τους ενδιαίτημα έχει        υποβαθμιστεί τόσο πολύ (λόγω εντατικοποιημένης γεωργίας/βιομηχανικής παραγωγής/άλλων δραστηριοτήτων) που δεν μπορεί πλέον να τους προσφέρει τροφή, νερό και φωλιές και αναγκάζονται να τα ψάξουν κοντά στον άνθρωπο. Λόγω της έντονης αστικοποίησης της Κύπρου τις τελευταίες δεκαετίες αυτό είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται και θα συνεχίσει να εμφανίζεται, όλο και χειρότερα λόγω των επιπρόσθετων πιέσεων της κλιματικής αλλαγής. 

Τι σημαίνει αυτό για το οικοσύστημά μας; Ποιοι οι κίνδυνοι;

Τα ερπετά είναι γενικά πολύ σημαντικά για τα οικοσυστήματα καθώς αποτελούν φυσικό μηχανισμό ελέγχου βλαβερών ειδών όπως τα ποντίκια και οι βάτραχοι. Λόγω της κλιματικής αλλαγής, οι πληθυσμοί τους και η κατανομή τους μειώνεται. Επιπρόσθετα, είναι πολύ σημαντικές οι πιέσεις από την εντατική γεωργία, το εκτεταμένο οδικό δίκτυο και τις αδέσποτες γάτες οι οποίες τα θανατώνουν. Η μείωση των πληθυσμών των ερπετών και η διαφοροποίηση των περιοχών κατανομής τους αναμένεται να επηρεάσει αρνητικά τις τροφικές αλυσίδες των οικοσυστημάτων. 

Στην Κύπρο έχουμε και κάποια ενδημικά είδη και υποείδη, πολύ σημαντικά για το τοπικό περιβάλλον. Υπό την κλιματική αλλαγή είναι ιδιαίτερα έντονος ο κίνδυνος της εξαφάνισης τους. Συνοπτικά, τα ερπετά δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση κίνδυνο για τον άνθρωπο, αλλά συμβαίνει το αντίθετο. Είναι είδη πολύ σημαντικά για την Κύπρο, και η προστασία τους από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να αποτελέσει περιβαλλοντική προτεραιότητα.