Οι πρόσφατοι τερματισμοί κατασκευαστικών συμβολαίων του δρόμου Πάφου-Πόλης Χρυσοχούς, του αλιευτικού καταφυγίου στο Λιοπέτρι, ο τερματισμός της σύμβασης για την πλωτή μονάδα απο-υγροποίησης Φυσικού Αερίου (FSRU) και το αδιέξοδο στην Μαρίνα Λάρνακας που προηγήθηκαν, αποτελούν κορυφή του παγόβουνου και όπως όλα δείχνουν ήταν το επικρατέστερο σενάριο για το τέλος μιας προδιαγεγραμμένης πορείας.

Είναι πλέον προφανές πως το σημερινό σύστημα σχεδιασμού και υλοποίησης δημόσιων έργων έχει αποτύχει. Για το ΕΤΕΚ το πρόβλημα είναι συστημικό και αφορά διάφορους κρίκους της αλυσίδας ωρίμανσης, σχεδιασμού και υλοποίησης κατασκευαστικών έργων από τον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Όταν λέμε ωρίμανσης εννοούμε αρχικά την καταγραφή της ανάγκης και ακολούθως την αξιολόγηση της, την καταρχήν κοστολόγηση της, την ιεράρχηση της, την καταρχήν χωροθέτηση της και την ένταξη της σε ένα προγραμματισμό.

Το ΕΤΕΚ θεωρεί ότι υπάρχουν προβλήματα σε όλα τα πιο κάτω στάδια ή ζητήματα:

(α) Στη φάση επιλογής και ωρίμανσης ενός έργου ή στο σύστημα διακυβέρνησης δημόσιων έργων.

(β) Στην προ-διαγωνιστική διαδικασία που αφορά την επιλογή μεθόδου υλοποίησης και στα κριτήρια ανάθεσης ώστε να μην είναι αποκλειστικά η χαμηλότερη τιμή.

(γ) Στην απουσία εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης διαφορών στα κατασκευαστικά συμβόλαια οι οποίες θα πρέπει να επανενταχθούν το συντομότερο δυνατό.

(δ) Στην αποτελεσματική παρακολούθηση και διαχείριση των συμβάσεων.

Επί του γενικού σε σχέση με την προ-διαγωνιστική διαδικασία θα πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα αν γίνεται σωστά η κοστολόγηση. επίσης, οι απαιτήσεις του εργοδότη [σχεδιαστικές απαιτήσεις, γενικές προδιαγραφές και προσδοκίες σε σχέση την λειτουργία κοκ] σε ένα κατασκευαστικό έργο θα πρέπει να είναι οι βέλτιστες. Θα πρέπει ακόμη οι συμβατικοί όροι (υποχρεώσεις και δικαιώματα) καθώς και οι απαιτήσεις του εργοδότη / τεχνικές προδιαγραφές να είναι ξεκάθαρες και κατανοητές.

Από την άλλη, και αφού είναι εκ των προτέρων γνωστά τα συμβόλαια, οι τεχνικές προδιαγραφές καθώς και ειδικά θέματα που αφορούν υλικά ή εργασιακά ή εξειδικευμένα μηχανήματα / εξοπλισμό, οι εργολήπτες οφείλουν να κοστολογούν ορθά τα έργα και να υποβάλλουν ρεαλιστικές, βιώσιμες και αξιόπιστες  προσφορές (sound, viable and reliable) και να συνυπολογίζουν τους κινδύνους και τα ρίσκα που αναλαμβάνουν.

Σε ό,τι αφορά το κρίσιμο στάδιο μετά την υπογραφή της σύμβασης συνοπτικά σημειώνεται το εξής απλό. Είναι καθοριστικής σημασίας να εντοπίζονται το ταχύτερο δυνατό οι αποκλίσεις ή οι διαφορές, που είναι λογικό να αναφύονται και να λαμβάνονται αποφάσεις, γρήγορα.

Συνεπώς θα πρέπει να γίνεται στην πράξη ανεξάρτητη και δίκαιη αξιολόγηση όλων των συντελεστών του έργου, δηλαδή του υπεύθυνου διαχειριστή εκ μέρους της αναθέτουσας αρχής, της ομάδας μελέτης και του εργολάβου. Σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση του εργολάβου θα πρέπει να βρεθεί νόμιμος τρόπος να λαμβάνεται υπόψη σε μελλοντικές αναθέσεις, είτε θετικά είτε αρνητικά.

Ειδικότερα και επί του προκειμένου, λέγεται πως ένα από τα ζητήματα του έργου Πάφου-Πόλης ήταν η διαφορά αναθέτουσας και εργολάβου επί της καταλληλότητας και των προδιαγραφών ενός καθοριστικού υλικού. Η διαφορά αυτή λογικά δημιουργήθηκε από τα αρχικά στάδια του έργου. Το εύλογο ερώτημα είναι γιατί δεν λήφθηκαν αποφάσεις άμεσα και αφεθήκαμε να περάσει τόσο χρονικό διάστημα για να καταλήξουμε στο αδιέξοδο και στον τερματισμό σήμερα;

Στο επίκεντρο της λύσης γενικότερα, βρίσκονται η αναγνώριση της ύπαρξης του προβλήματος, η βούληση για βελτιώσεις και για εκσυγχρονισμό και το κεφάλαιο ανθρώπινοι πόροι. Στο τελευταίο υπάρχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης για την εξειδίκευση, την περαιτέρω συνεχιζόμενη κατάρτιση και την επιλογή κατάλληλων και έμπειρων διαχειριστών έργων εκ μέρους του Δημοσίου.

Για το ΕΤΕΚ τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: διαχρονικά και σταδιακά το κράτος, είτε με τις πράξεις του, είτε με τις παραλήψεις και την απραξία του συνέτεινε στο να δημιουργηθούν συνθήκες της τέλειας καταιγίδας στα δημόσια έργα. Αυτή η κατάσταση οδήγησε σε πολλές αρνητικές συνέπειες.

Δυστυχώς το κράτος απέτυχε στο να αποτελεί το φωτεινό παράδειγμα στην υλοποίηση έργων. Απέτυχε και δεν χωρεί καμία αμφιβολία γι’ αυτό. Το στοίχημα ριζικής μεταμόρφωσης όλης της αλυσίδας παραγωγής δημόσιων έργων είναι δύσκολο. Το διακύβευμα όμως είναι πολύ μεγάλο, πολύ μεγαλύτερο από τις επί μέρους καθυστερήσεις και υπερβάσεις προϋπολογισμών. Διότι μιλούμε για έργα υποδομών που αναμένονται από την κοινωνία και επηρεάζουν την καθημερινότητα,  τη μείωση του κόστους ηλεκτρισμού και εν τέλει την ποιότητα ζωής της κοινωνίας.

Ωστόσο αυτό που έχει σημασία είναι να δούμε πως προχωράμε την επόμενη μέρα. Πέραν της παραδοχής του αυτονόητου, ότι το σημερινό σύστημα έχει αποτύχει, θα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα μια συνολική δομημένη και συγκροτημένη συζήτηση και επανασχεδιασμός όλων των πτυχών του συστήματος παραγωγής δημόσιων έργων, ώστε να δημιουργηθεί ένα ποιοτικότερο προϊόν με ταχύτητα, προσιτότητα και αποτελεσματικότητα. O διάλογος πρέπει να έχει καθορισμένα χρονοδιαγράμματα και δέσμευση σε κορυφαίο πολιτειακό επίπεδο. Μπορεί να ξεκινήσει από τα κρίσιμα θέματα που αφορούν κριτήρια ανάθεσης των προσφορών για κατασκευαστικά έργα ώστε να περιλαμβάνουν και ποιοτικά κριτήρια και την άμεση εισαγωγή εξωδικαστικών και ταχειών μεθόδων επίλυσης διαφορών.