Σημαντικούς εξωτερικούς και εσωτερικούς κινδύνους για την οικονομία, επεσήμανε ο Υπουργός Οικονομικών Μάκης Κεραυνός κατά την παρουσίαση του Κρατικού Προϋπολογισμού για το 2025 και του Μεσοπρόθεσμου Δημοσιονομικού Πλαισίου (ΜΔΠ) 2025-2027.

Παράλληλα σημείωσε ως προτεραιότητες τη διατήρηση πλεονασματικού δημοσιονομικού ισοζυγίου, με το πλεόνασμα να φτάνει στο 2,7% του ΑΕΠ το 2025, και τη μείωση του δημόσιου χρέους στο 60% του ΑΕΠ, έναντι 68,9% το 2024. Άλλες προτεραιότητες του προϋπολογισμού είναι η πράσινη μετάβαση, η ψηφιακή μεταρρύθμιση και αναγκαίες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Επίσης τίθενται ως προτεραιότητες η διατήρηση του εύρωστου χρηματοπιστωτικού συστήματος και οι συνθήκες βιώσιμης ανάπτυξης σε βασικούς τομείς.

Ο κ. Κεραυνός έκανε λόγο για έναν αναπτυξιακό προϋπολογισμό με σημαντικές κοινωνικές παροχές, ο οποίος είναι ισορροπημένος και σταθμίζει τις αβεβαιότητες, που δημιουργεί το γεωπολιτικό περιβάλλον και δημιουργεί ασφάλεια για συνέχιση της καλής πορείας της οικονομίας.

Οι κυριότεροι κίνδυνοι στους οποίους αναφέρθηκε ο κ. Κεραυνός περιλαμβάνουν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ) προηγούμενων ετών, τα οποία συνεχίζουν να αποτελούν βραχνά για τα δημόσια οικονομικά, καθώς και τα σοβαρά ελλείμματα στα συνταξιοδοτικά ταμεία ημικρατικών οργανισμών και αρχών τοπική αυτοδιοίκησης.

Τα συνταξιοδοτικά ταμεία αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, με 32 ταμεία να παρουσιάζουν συνολικό έλλειμμα 500 εκατ. ευρώ. Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η κατάσταση σε 5 ημικρατικούς οργανισμούς με έλλειμμα 275 εκ. ευρώ, με το μεγαλύτερο πρόβλημα να παρουσιάζεται στο ταμείο του ΡΙΚ, όπως είπε, το οποίο παρουσιάζει έλλειμμα 123 εκατ. ευρώ. Αντίστοιχα, τα ταμεία των δήμων και κοινοτικών συμβουλίων καταγράφουν ελλείμματα που ξεπερνούν τα 199 εκατ. ευρώ, με σημαντικές επιβαρύνσεις σε Δήμους. Εξέφρασε επίσης ιδιαίτερη ανησυχία για την πορεία της μεταρρύθμισης της ΤΑ.

Η ενεργοποίηση κρατικών εγγυήσεων ύψους 1,5 δισ. ευρώ δημιουργεί επιπλέον βάρος.

Ανησυχία προκαλούν επίσης οι πιθανές αποζημιώσεις δεκάδων εκατομμυρίων, που μπορεί να προκύψουν από δικαστικές αποφάσεις, καθώς και οι κυρώσεις από την ΕΕ λόγω μη συμμόρφωσης με περιβαλλοντικές οδηγίες, όπως για τη διαχείριση των αστικών λυμάτων.

Ένας ακόμα σημαντικός κίνδυνος αφορά τις εξελίξεις στο τερματικό στο Βασιλικό, με τις πιθανές αποζημιώσεις που θα κληθεί να καταβάλει η Κυπριακή Δημοκρατία να ανέρχονται μέχρι και στα 529 εκατ. ευρώ. Ωστόσο ο κ. Κεραυνός ανέφερε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία έτυχε θετικής αντιμετώπισης στις επαφές που είχε με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, όπως και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Τους λέχθηκε ότι αν προχωρήσουμε με τα έργα στο Βασιλικό δεν θα υπάρξει απαίτηση για επιστροφή των ποσών της χρηματοδότησης για το έργο.

Ο κ. Κεραυνός αναφέρθηκε στην ανάγκη συνέχισης της χρηματοδότησης του ΟΚΥπΥ, το έλλειμμα του οποίου για το 2024 προβλέπεται στα 95 εκατ. ευρώ, ενώ η συνολική ετήσια επιβάρυνση για μισθούς φτάνει τα 300 εκατ. ευρώ. Τόνισε την ανάγκη εξορθολογισμού και υλοποίησης του σχετικού στρατηγικού σχεδίου που καταρτίστηκε.

Αναφέρθηκαν επίσης οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι από την κρίση στην περιοχή και οι επιβαρύνσεις από την αυξημένη ροή μεταναστών, με τις δαπάνες να εκτιμώνται στα 204,5 εκατ. ευρώ το 2024. Οι εξωτερικοί κίνδυνοι, όπως η κλιματική αλλαγή και οι φυσικές καταστροφές και οι αποζημιώσεις γεωργών, όπως και οι ανάγκες για αγορά νερού λόγω λειψυδρίας συμπληρώνουν το πλαίσιο των προκλήσεων.

Θετικές προοπτικές για την οικονομία

Σύμφωνα με την παρουσίαση του κ. Κεραυνού οι προβλέψεις για την κυπριακή οικονομία είναι θετικές. Το 2024 αναμένεται ρυθμός ανάπτυξης 3,7%, ενώ για το 2025 προβλέπεται ανάπτυξη 3,1%.

Στον κοινωνικό τομέα, ο προϋπολογισμός προβλέπει σημαντική ενίσχυση των κοινωνικών παροχών, με δαπάνες 6,32 δισ. ευρώ για την τριετία 2025-2027, με κύριους τομείς την υγεία, την παιδεία και την κοινωνική πρόνοια. Η ανεργία βρίσκεται σε καθοδική πορεία, με πρόβλεψη να υποχωρήσει κάτω από το 5% το 2025, γεγονός που θα δημιουργήσει συνθήκες πλήρους απασχόλησης.

Ο Υπουργός σημείωσε ότι η αξιολόγηση της κυπριακής οικονομίας βρίσκεται στην επενδυτική βαθμίδα από όλους τους οίκους αξιολόγησης και την ευρωστία του τραπεζικού τομέα με κεφαλαιακή επάρκεια 26,8%.

Τα έσοδα του προϋπολογισμού  εξαιρουμένων των εσόδων από το δανεισμό υπολογίζονται στο 10,3 δις ευρώ το 2025 και οι δαπάνες περιλαμβανομένων αποπληρωμών δανείων και τόκων στα  12,9 δις. ευρώ.

Προσπάθεια μείωσης κρατικού μισθολογίου

Ο ΥΠΟΙΚ σημείωσε τη συνέχιση της προσπάθειας για συγκράτηση του κρατικού μισθολογίου στον προϋπολογισμό του 2025 με αξιοποίηση μελέτης από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και άλλες επιμέρους μελέτες και δράσεις για να διαμορφωθεί μια νέα αρχιτεκτονική απασχόλησης στο δημόσιο τομέα .

Σημείωσε ότι η απασχόληση στο δημόσιο αυξήθηκε στον τομέα της εκπαίδευσης, καθώς και σε Υπουργεία και Υφυπουργεία που χειρίζονται νευραλγικά θέματα, ενώ τόνισε ότι η πολιτική της Κυβέρνησης είναι η κάλυψη των αναγκών με πλήρωση μονίμων θέσεων. Παρά την αύξηση που υπήρξε τα προηγούμενα χρόνια στις θέσεις στο δημόσιο με αποκορύφωνα το 2024 όταν η αύξηση ανήλθε στα 705 άτομα, ο Υπουργός είπε ότι στον προϋπολογισμό του 2025 υπάρχει μείωση κατά 8 θέσεις.

Συγκεκριμένα, για το 2025 προωθείται η δημιουργία 524 θέσεων και η κατάργηση 332 θέσεων, καθώς και 200 θέσεων Ωρομίσθιου Κυβερνητικού Προσωπικού. Ο ΥΠΟΙΚ είπε ότι η πλειοψηφία των πρόσθετων θέσεων ήταν στην Αστυνομία για θέματα μετανάστευσης και στο τμήμα υπηρεσιών πληροφορικής για θέματα ψηφιακού μετασχηματισμού.

Σημείωσε ωστόσο ότι η σμίκρυνση της δημόσιας υπηρεσίας είναι δύσκολη όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφασίζει συνεχώς νέους θεσμούς και νέες υποχρεώσεις, που ειδικά για μικρές χώρες είναι δυσβάστακτο το κόστος ανταπόκρισης. Πρόσθεσε ότι το θέμα θα συζητηθεί κατά προτεραιότητα και στο Τρίο της Προεδρίας της Κύπρου και αναμένεται καλύτερη ανταπόκριση από την ΕΕ.

Κοινωνικές παροχές, έργα, δράσεις

Σύμφωνα με την παρουσίαση του κρατικού προϋπολογισμού για την περίοδο 2025-2027, οι συνολικές κοινωνικές παροχές ανέρχονται σε 6,32 δισ. ευρώ. Αυτές περιλαμβάνουν παροχές υγείας ύψους 2,7 δισ. ευρώ, παροχές κοινωνικής πρόνοιας: 749,1 εκατ. ευρώ, Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα (ΕΕΕ) ύψους 611 εκατ. ευρώ, παροχές παιδείας 600,2 εκατ. ευρώ επιδόματα τέκνου 396 εκατ. ευρώ κοινωνικές συντάξεις 320,2 εκατ. χορηγίες σε συνταξιούχους  287,4 εκατ. ευρώ και παροχές στέγασης: 277,6 εκατ. ευρώ.

Τα σημαντικότερα έργα που έχουν προγραμματιστεί αφορούν κυρίως τον τομέα των υποδομών, της υγείας, του πολιτισμού και της πράσινης ανάπτυξης. Ένα από τα κεντρικά έργα είναι η κατασκευή του νέου Κυπριακού Μουσείου, ενώ προγραμματίζονται μεγάλα οδικά έργα, όπως η αναβάθμιση του οδικού δικτύου καθώς και η δημιουργία νέων κατασκευαστικών έργων που θα ενισχύσουν την οικονομική ανάπτυξη.

Η Κυβέρνηση προωθεί επίσης την ανέγερση και αναβάθμιση νοσοκομειακών δομών.

Επίσης, η πράσινη μετάβαση αποτελεί κεντρικό στόχο, με έργα που αφορούν επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και περιβαλλοντικά βιώσιμες μεταφορές. Συγκεκριμένα, προγραμματίζονται δράσεις για τη μείωση των αποβλήτων, την ενίσχυση της ανακύκλωσης και τη βελτίωση της περιβαλλοντικής διαχείρισης.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον ψηφιακό μετασχηματισμό, με έργα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και την ανάπτυξη έξυπνων πόλεων.

Στον τομέα της ενέργειας, προγραμματίζεται η ελευθεροποίηση της αγοράς ηλεκτρισμού.

Προγραμματίζεται ακόμα η αγορά πυροσβεστικών αεροπλάνων και ελικοπτέρων για σκοπούς πυρόσβεσης.

Ένα σημαντικό μέρος των δράσεων αφορά τη στήριξη της πρώτης κατοικίας, με την εφαρμογή σχεδίων επιδότησης επιτοκίων για νέους και οικογένειες με εισοδηματικά κριτήρια. Παράλληλα, προωθείται η ενίσχυση της χρηματοδότησης για θεραπείες στο εξωτερικό και εγκατάσταση κλιματιστικών στα σχολεία.

Η Κύπρος ετοιμάζεται επίσης για την προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2026, με την προετοιμασία να εντατικοποιείται μέσα στο 2025 με δαπάνη €1.7 δις.

Ο Υπουργός σημείωσε τη συνέχιση της στήριξης στις αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης και τη χορηγία σε δήμους με 120 εκ. ευρώ το 2025 και 12 εκ. ευρώ για τους ΕΟΑ κατ΄εξαίρεση. Επίσης με 3 εκ. ευρώ για συμπλέγματα κοινοτήτων και 18 εκ. για τα  κοινοτικά συμβούλιο.

Φορολογική μεταρρύθμιση

Όσον αφορά τη φορολογική μεταρρύθμιση είπε ότι ο προγραμματισμός αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2024, ενώ σε κάποια χρονικά διαστήματα πιθανόν να ανακοινωθούν κάποια μέτρα, που να αποτελούν μέρος της φορολογικής μεταρρύθμισης. Για το θέμα είπε ότι θα υπάρξει μια μεγάλη συνάντηση την ερχόμενη εβδομάδα για να δουν πώς προχωρεί.

Είπε ακόμα ότι θα υπάρξουν οπωσδήποτε αντισταθμιστικά μέτρα για την πράσινη φορολογία, ενώ ανέφερε ότι πολλές φορές έθεσε στην ΕΕ τα ιδιαίτερα προβλήματα που προκύπτουν για την Κύπρο από την πράσινη φορολογία.

Μέτρα για ακρίβεια

Όσον αφορά τα μέτρα για την ακρίβεια, είπε ότι η Κυβέρνηση και το ΥΠΟΙΚ παρακολουθούν τις εξελίξεις και λαμβάνονται μέτρα, αυτό έχουν κάνει μέχρι σήμερα και αυτό θα κάνουν κάθε φορά που κρίνουν ότι χρειάζεται παρέμβαση.

Για το θέμα της αναβάθμισης των χαμηλόμισθων στις θέσεις Α1-2-5 του δημοσίου είπε ότι το θέμα εξετάζεται και θα προωθηθεί στις αρχές του 2025.

Όσον αφορά την καταβολή της ΑΤΑ είπε ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να καταβάλλεται με τον ίδιο τρόπο και την επόμενη περίοδο θα απασχολήσει έντονα Υπ. Εργασίας σε συνεργασία με κοινωνικούς εταίρους, ώστε να βρεθεί τρόπος για να συμβάλει στην ισοκατανομή του εισοδήματος και να βελτιώνει τη θέση των μη προνομιούχων.

Για το θέμα των πολλαπλών συντάξεων σημείωσε ότι γίνεται μια τελική προσπάθεια τώρα με βάση και τις εμπειρίες άλλων χωρών και αφού περάσει το σχετικό νομοσχέδιο από το Υπουργικό, το οποίο θα είναι στο πλαίσιο της συνταγματικότητας, θα κατατεθεί το νομοσχέδιο στη Βουλή.

Σε σχέση με το Σχέδιο Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης είπε ότι έχουν ξεπεραστεί οι δυσκολίες που αφορούσαν τις καθυστερήσεις και μια εξαιρετική ομάδα χειρίζεται το θέμα, ενώ κάθε δύο μήνες γίνεται ενημερωτικό σημείωμα που συζητείται στο Υπουργικό.

Καθυστερήσεις από ημικρατικούς οργανισμούς

Στο θέμα της καθυστέρησης από ημικρατικούς οργανισμού για κατάθεση των προϋπολογισμών τους στη Βουλή, ανέφερε ότι το ΥΠΟΙΚ έστειλε έγκαιρα προειδοποιήσεις και δεν υπήρξε ανταπόκριση.

Ανέφερε ότι όπως και στη Βουλή, έρχονται μαζικά καθυστερημένοι προϋπολογισμοί στο ΥΠΟΙΚ το οποίο κάνει ό,τι μπορεί.

Αναφέρθηκε επίσης σε πρωτοβουλία του Υπουργείο για εκπαιδευτικές συναντήσεις με μέλη ΔΣ ημικρατικών για το θέμα.

Παράλληλα είπε ότι η Κυβέρνηση στηρίζει συνεχώς τον Οργανισμό Χρηματοδοτήσεως Στέγης (ΟΧΣ) και έχει γίνει ομάδα εργασίας που μελετά το θέμα για το πώς θα βοηθήσουν τον οργανισμό να εκσυγχρονιστεί.

Δηλώσεις βουλευτών

Σε δηλώσεις της μετά το πέρας της Επιτροπής η Πρόεδρός της και Βουλευτής του ΔΗΚΟ Χριστιάνα Ερωτοκρίτου χαιρέτισε την παρουσίαση ισοσκελισμένου και πλεονασματικού προϋπολογισμού, τονίζοντας τη σημασία της μη δημιουργίας χρεών για την επόμενη γενιά αλλά και της πτωτικής τάσης του δημοσίου χρέους.

Παράλληλα αναφέρθηκε σε τρεις βασικές ανησυχίες του ΔΗΚΟ που είναι η αδυναμία των χαμηλών και μεσαίων εισοδηματικών στρωμάτων να εξυπηρετούν τα δάνεια τους ή να συνάπτουν νέα, το θέμα των υψηλών τιμών ενέργειας και η ανάγκη για στοχευμένη παροχή της ΑΤΑ που να βοηθά τους χαμηλά και μεσαία αμειβόμενους. Σημείωσε επίσης την ανάγκη καλύτερης αξιοποίησης του ΟΧΣ αλλά και συνέχισης της κρατικής στήριξης για το κόστος ενέργειας.

Η Βουλευτής του ΔΗΣΥ Σάβια Ορφανίδου σημείωσε τη συνέχιση στον προϋπολογισμό της σωστής πορεία της προηγούμενης δεκαετίας. Πρόσθεσε ότι αυτές οι συνθήκες δημοσιονομικής σταθερότητας είναι για το ΔΗΣΥ απαραίτητη προϋπόθεση για την πραγματική και διατηρήσιμη βελτίωση της οικονομίας.

Ωστόσο εξέφρασε ανησυχία για τη συνεχή αύξηση των ανελαστικών δαπανών. Είπε ότι  θα έπρεπε να υπάρχει προτεραιοποίηση στην αμυντική θωράκιση και την ασφάλεια, σε έργα υποδομής στην ψηφιακή και ενεργειακή μετάβαση.  Παράλληλα ζήτησε να δοθεί έμφαση στις οικογένειες με παιδιά και φοιτητές που πλήττονται περισσότερο, στους χαμηλόμισθους και τους χαμηλοσυνταξιούχους, στην εισαγωγή αφορολόγητου οικογενειακού εισοδήματος για τη μεσαία τάξη σε άλλα φορολογικά μέτρα και κίνητρα που θα στηρίζουν την επιχειρηματικότητα και τη προσιτή στέγη για τα νεαρά ζευγάρια.

Ο Βουλευτής του ΑΚΕΛ Ανδρέας Καυκαλιάς είπε ότι ο προϋπολογισμός δεν υπηρετεί την προοπτική μιας βιώσιμης, κοινωνικά προσανατολισμένης ανάπτυξης με βάσης και στρατηγικό σχεδιασμό για το αύριο της κυπριακής οικονομίας.

Πρόσθεσε ότι η βελτίωση των δημοσιονομικών έχει γίνει αυτοσκοπός από την Κυβέρνηση και δεν λαμβάνει υπόψη σύγχρονες προκλήσεις όπως το κόστος δανεισμού, στέγασης και η ακρίβεια.

 Η Κυβέρνηση είπε, επιδιώκει την αύξηση των πλεονασμάτων και όχι την αντιμετώπιση κοινωνικών ελλειμμάτων των εισοδηματικών ανισοτήτων και του κόστους διαβίωσης. Μίλησε για διαχειριστικό προϋπολογισμό χωρίς ουσιαστικό αποτύπωμα στην ενίσχυση της οικονομίας, δεδομένη και της αποτυχίας  μεγάλων αναπτυξιακών έργων.

Ο Βουλευτής του ΕΛΑΜ Σωτήρης Ιωάννου ανέφερε ότι ο προϋπολογισμός επιβάλλεται να κινείται στο πλαίσιο κοινής λογικής και δεν είναι κοινή λογική ο αθέμιτος ανταγωνισμός Κυπρίων παραγωγών, με παραγωγούς των κατεχομένων, οι πράσινες φορολογίες και τα εκατομμύρια, που δίνονται για διαχείριση των μεταναστευτικών ροών την ώρα, που δεν στηρίζονται Κύπριοι που έχουν ανάγκη.

Ζήτησε στήριξη και ενίσχυση της αγοραστική δύναμης και παροχής βοήθειας στους ευάλωτους πολίτες.

Ο Βουλευτής της ΕΔΕΚ Ηλίας Μυριάνθους εξέφρασε ικανοποίηση για την ορθολογική διαχείριση των δημοσίων οικονομικών και είπε ότι ο πλεονασματικός προϋπολογισμός θωρακίζει την οικονομία από δυσάρεστες εξελίξεις λόγω των γεωπολιτικών.  

Ταυτόχρονα είπε ότι είναι σημαντικό να υπάρχει ευημερία των πολιτών, ιδιαίτερα των ευάλωτων αλλά και των επιχειρήσεων που ασφυκτιούν με την ακρίβεια και τα ψηλά επιτόκια.

Ο Βουλευτής της ΔΗΠΑ Αλέκος Τρυφωνίδης εξέφρασε ικανοποίηση για τη διαχείριση των δημοσίων οικονομικών και την αύξηση στις αναπτυξιακές και κοινωνικές δαπάνες. Πρόσθεσε ότι αποτελεί προτεραιότητα η μεταφορά της θετικής αυτής εικόνας στους πολίτες με στοχευμένα μέτρα κυρίως για ευάλωτους και μικρομεσαίους. Εισηγήθηκε μεταξύ άλλων ενίσχυση του ΟΧΣ αλλά και επιδότησης ηλεκτρικούς ρεύματος οριζόντια για τρεις μήνες τον χειμώνα και τρεις το καλοκαίρι.

Ο Βουλευτής της ΔΗΠΑ Μαρίνος Μουσιούττας ανέφερε ότι ζήτησαν να ξανανοίξει ο κύκλος των συζητήσεων για τις πολλαπλές συντάξεις με βάση την πρώτη εισήγηση του ΥΠΟΙΚ για το θέμα του εφάπαξ, ώστε να δοθεί λύση. Είπε επίσης ότι για το θέμα της τοπικής αυτοδιοίκησης θα πρέπει να ξεκινήσει προσπάθεια εντοπισμού θεμάτων που χρήζουν διόρθωσης.

Ο Βουλευτής των Οικολόγων – Συνεργασία Πολιτών Σταύρος Παπαδούρης χαρακτήρισε θετικό τον ισοσκελισμένο, πλεονασματικό προϋπολογισμό, αναφέροντας ότι οι αριθμοί πάνε καλά αλλά υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με την ακρίβεια και την ενέργεια. Έθιξε ιδιαίτερα το θέμα της στεγαστική πολιτικής, αναφέροντας ότι κόσμος μπορεί να μείνει άστεγος το 2025, αφού τελειώνουν τα σχέδια προστασία της κύριας κατοικίας.