Η Τουρκία επέστρεψε στη ρητορική της «Αφορμής Πολέμου» (Casus Belli) απέναντι στην Ελλάδα, μέσω μίας τοποθέτησης του τούρκου υπουργού Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, με αφορμή την ανακοίνωση σταδιακής επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης από τα έξι στα 12 ναυτικά μίλια με βάση το διεθνές δίκαιο.

Η πρώτη φορά κατά την οποία η Τουρκία έκανε αναφορά στον όρο Casus belli, ήταν το 1995 με την εφαρμογή της Σύμβασης του δικαίου της θάλασσας.

Ως όρος το casus belli, προέρχεται από τη λατινική γραμματεία και σημαίνει αιτία πολέμου. Η φράση αυτή λέγεται επί παντός γεγονότος που μπορεί να προκαλέσει πολεμική εμπλοκή μεταξύ δύο κρατών ή συνασπισμού κρατών έναντι τρίτου ή άλλου συνασπισμού.

Η θέση της Ελλάδας

Όπως σημειώνει το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών «το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδας ορίστηκε το 1936 στα 6 ναυτικά μίλια από την ακτή (Ν. 230/1936 και μεταγενέστερο Ν.Δ. 187/1973). Διατηρήθηκε, εντούτοις, ρητώς το όριο των 10 ναυτικών μιλίων αιγιαλίτιδας ζώνης όσον αφορά στον εναέριο χώρο, βάσει της προγενέστερης νομοθεσίας (Διάταγμα της 6ης Σεπτεμβρίου 1931, σε συνδυασμό με τον νόμο 5017/1931). Βάσει εθιμικού κανόνα του Δικαίου της Θάλασσας, που ενσωματώνεται και στη Σύμβαση των ΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, η Ελλάδα δικαιούται να επεκτείνει μέχρι τα 12 ν.μ. την αιγιαλίτιδα ζώνη της».

Επισημαίνεται ακόμα ότι: το δικαίωμα επέκτασης του ορίου της αιγιαλίτιδας ζώνης μέχρι τα 12 ν.μ. είναι κυριαρχικό και ασκείται μονομερώς και κατά συνέπεια δεν υπόκειται σε κανενός είδους περιορισμό ή εξαίρεση και δεν επιδέχεται αμφισβητήσεως από τρίτα κράτη (το άρθρο 3 της Σύμβασης, που ενσωματώνει κανόνα εθιμικού δικαίου, ουδένα περιορισμό ή εξαίρεση ως προς το δικαίωμα αυτό θέτει). Η συντριπτική πλειοψηφία των παράκτιων κρατών, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, έχει προσδιορίσει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ. Η ίδια η Τουρκία έχει επεκτείνει, ήδη από το 1964, την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ν.μ. στον Εύξεινο Πόντο και τη Μεσόγειο.

Σύμφωνα με το ελληνικό ΥΠΕΞ: «Η Ελλάδα κατά την κύρωση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (Ν. 2321/1995) δήλωσε ρητά ότι επιφυλάσσεται να ασκήσει σε οιοδήποτε χρόνο το δικαίωμά της να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της μέχρι τα 12 ν.μ.».

Ως αντίδραση προς τη νόμιμη αυτή θέση της Ελλάδας, η τουρκική Βουλή εξουσιοδότησε με ψήφισμά της (8/6/1995) την τουρκική κυβέρνηση, εν λευκώ και στο διηνεκές, να κηρύξει πόλεμο (casus belli) στην Ελλάδα (εξουσιοδότηση για χρήση και στρατιωτικών μέσων κατά της Ελλάδος), σε περίπτωση που η τελευταία επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της πέραν των 6 ν.μ.

Η Αθήνα υπογραμμίζει ότι «η συμπεριφορά αυτή της Τουρκίας παραβιάζει κατάφωρα θεμελιώδεις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών περί απαγόρευσης χρήσης ή απειλής χρήσης βίας (άρθρο 2, παρ. 4), περί ειρηνικής επίλυσης (άρθρο 2, παρ. 3) και περί καλής γειτονίας και ειρηνικής συνύπαρξης (Προοίμιο).

Παράλληλα, δυναμιτίζει τη συμμαχική σχέση που οφείλουν να έχουν κράτη που μετέχουν στην ίδια Συμμαχία και αντίκειται στις βασικές αρχές στις οποίες στηρίζεται το ΝΑΤΟ (άρθρα 1 και 2 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου)».

Αξίζει να σημειωθεί οτι η άρση του casus belli έχει συμπεριληφθεί μεταξύ των βασικών κριτηρίων για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, στο πλαίσιο της υποχρέωσής της για πλήρη σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου και της καλής γειτονίας που αποτελεί θεμέλια αρχή πάνω στην οποία έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως επισημαίνει το ελληνικό ΥΠΕΞ: «Είναι αυτονόητο ότι ένα υποψήφιο προς ένταξη κράτος δεν είναι δυνατόν να απειλεί με πόλεμο άλλο κράτος και πολύ περισσότερο ένα μέλος της ΕΕ και μελλοντικό εταίρο. Αποτελεί, επίσης, αναγκαία προϋπόθεση για την ουσιαστική βελτίωση των ελληνο-τουρκικών σχέσεων και τη μείωση της έντασης. Είναι προφανές ότι οι προσπάθειες εξομάλυνσης των σημείων τριβής και ειρηνικής επίλυσης των διαφορών δεν μπορούν να ευοδωθούν υπό το κράτος απειλής πολέμου».

Τι υποστηρίζει η Τουρκία

Η τουρκική πλευρά υποστηρίζει ότι η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα νησιά του Αιγαίου στα 12 ν. μίλια θα έχει σαν αποτέλεσμα τον αποκλεισμό των τουρκικών ακτών από την πρόσβασή τους στη θάλασσα ενώ η θαλάσσια επικοινωνία μεταξύ των τουρκικών παραλίων θα γίνεται μετά από ελληνική έγκριση. Σύμφωνα με τη νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης κατοχυρώνεται απόλυτα και διευρύνεται. Επίσης, υπάρχουν ειδικές ρυθμίσεις περί θαλασσίων στενών, που διευκολύνουν τη ναυσιπλοΐα. Κάνοντας χρήση αυτών των δικαιωμάτων ακόμα και πολεμικά πλοία άλλων χωρών μπορούν να περάσουν ανενόχλητα από τα ελληνικά χωρικά ύδατα και από τα στενά περάσματα μεταξύ των νησιών, όπως εξάλλου γίνεται και σήμερα.

Η Αγκυρα υποστηρίζει επίσης μεταξύ άλλων, ότι η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης εκ μέρους της Ελλάδας στα 12 μίλια, ανατρέπει τη Συνθήκη της Λωζάνης στο Αιγαίο. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι το πλάτος των χωρικών υδάτων καθορίζεται κάθε φορά με βάση το βεληνεκές των όπλων που μπορούν να προσεγγίσουν μια ακτή. Ετσι, ότα υπογράφηκε, το 1923, η συνθήκη ίσχυαν διεθνώς τα 3 ν. μίλια ως χωρικά ύδατα, αργότερα επεκτάθηκαν  στα 6 ν. μίλια και σήμερα έχουν καθιερωθεί τα 12 ν. μίλια.

Η Αθήνα αξιοποιεί την επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 νμ περισότερο ως διαπραγματευτικό χαρτί για ενδεχόμενη διαδικασία συζήτησης όλου του πακέτου των τουρκικών διεκδικήσεων, καθώς τυχόν επέκταση στα 12 ν. μίλια των ελληνικών χωρικών υδάτων έχει καταλυτική επίδραση και στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας και του εναέριου χώρου.

Ανταλλαγή ανακοινώσεων Αθήνας – Αγκυρας

Στην ανακοίνωση του ο εκπρόσωπος του τουρκικού ΥΠΕΞ, Χαμί Ακσόι ανέφερε χαρακτηριστικά:

«Παρακολουθήσαμε τις δηλώσεις του πρώην υπουργού Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά και του νέου υπουργού Εξωτερικών Αλέξη Τσίπρα για τα σχέδια σχετικά με τη σταδιακή επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων όπως και τις σχετικές ειδήσεις. Δεν είναι δυνατό να δείξουμε ανοχή σε βήματα στα οποία δεν υπάρχει μια διμερής συμφωνία, στο Αιγαίο όπου έχουν ακτές και οι δύο χώρες.

»Η απόφαση του κοινοβουλίου μας με ημερομηνία 8ης Ιουνίου 1995 (Casus belli) είναι μια πολιτική προειδοποίηση σε αυτό το πλαίσιο, και ισχύει και σήμερα. Οι απόψεις μας και οι προειδοποιήσεις μας μεταφέρθηκαν και στον πρέσβη της Ελλάδας στην Άγκυρα».

Στην εν λόγω ανακοίνωση απάντησε ο εκπρόσωπος του ελληνικού ΥΠΕΞ Αλέξανδρος Γεννηματάς, σημειώνοντας ότι: «Η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης αποτελεί νόμιμο και αναφαίρετο κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδος, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Η σχετική απόφαση για επέκταση εναπόκειται αποκλειστικά στην Ελλάδα, η οποία έχει το δικαίωμα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα όποτε και όπως η ίδια κρίνει. Το δικαίωμα αυτό ισχύει απαρεγκλίτως και δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση ή υπό διαπραγμάτευση με τρίτους. Το αυτό ισχύει ασφαλώς για όλη την επικράτεια.

Αυθαίρετες ερμηνείες του διεθνούς δικαίου και απειλές βίας από την πλευρά της Τουρκίας, όπως και η αμφισβήτηση των νομίμων δικαιωμάτων της χώρας μας, ούτε αλλάζουν το γεγονός αυτό, αλλά ούτε συμβάλλουν στις σχέσεις καλής γειτονίας».