Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι κάθετα ενάντια στη θανατική ποινή σε όλες τις περιστάσεις και η καταπολέμησή της αποτελεί πρωταρχική προτεραιότητα της εξωτερικής της πολιτικής για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ενώ οι περισσότερες χώρες του κόσμου έχουν καταργήσει τη θανατική ποινή, σε κάποιες χώρες συνεχίζει να ισχύει και να εκδίδονται καταδίκες και να γίνονται εκτελέσεις.  Η Ένωση χρησιμοποιεί το διπλωματικό και πολιτικό της βάρος για να ενθαρρύνει αυτές τις χώρες να καταργήσουν τη θανατική ποινή, χρηματοδοτεί εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά με την ανάγκη τερματισμού της και παράλληλα περιορίζει το εμπόριο ουσιών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τις εκτελέσεις αυτές.

Αριθμός θανατικών ποινών ανά χώρα

Σημαντικό έτος στην προσπάθεια καταπολέμησης της θανατικής ποινής ήταν το 1982 με την υιοθέτηση από το Συμβούλιο της Ευρώπης του Πρωτοκόλλου αριθ. 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου – το πρώτο νομικά δεσμευτικό μέσο που καταργεί τη θανατική ποινή σε καιρό ειρήνης. Το πρωτόκολλο αυτό επικυρώθηκε από 46 από τα 47 κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης (όλα εκτός από τη Ρωσία). Λίγα χρόνια αργότερα, το 1989, το πρώτο διεθνές έγγραφο με στόχο την κατάργηση της θανατικής ποινής σε παγκόσμιο επίπεδο εγκρίθηκε από τον ΟΗΕ με την ονομασία:  ‘Δεύτερο Προαιρετικό Πρωτόκολλο του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα’. Μέχρι σήμερα έχει επικυρωθεί από 86 κράτη.

Σήμερα, η κατάργηση της θανατικής ποινής έχει επικρατήσει σε παγκόσμιο επίπεδο, με τις περισσότερες χώρες να καταργούν την θανατική ποινή (106 χώρες για όλα τα εγκλήματα, και επιπλέον 8 για τα απλά εγκλήματα από τον Ιούλιο του 2018)

Επιπλέον το 2018, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αποφάσισε ότι η θανατική ποινή είναι απαράδεκτη υπό οποιεσδήποτε συνθήκες

56 περίπου κράτη διατηρούν ακόμη τη θανατική ποινή παρόλο που μόνο γύρω στα 23 (2016 και το 2017) την εφαρμόζουν.

Η θέση της ΕΕ σχετικά με την θανατική ποινή:

Άξιο αναφοράς είναι πως όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν καταργήσει και είναι ενάντια στη θανατική ποινή. Οι χώρες της ΕΕ δεσμεύονται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων  αναφορικά με την προαγωγή των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε όλες τις εσωτερικές και εξωτερικές πολιτικές τους. Συγκεκριμένα στο άρθρο 2 υπογραμμίζεται το αναφαίρετο νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην ζωή.

Για το σκοπό αυτό, η ΕΕ αναγάγει την κατάργηση της θανατικής ποινής στον κόσμο ως ζήτημα ύψιστης προτεραιότητας. Το σχέδιο δράσης της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία (2015-2019) περιλαμβάνει τον στόχο (αριθ. 15) σχετικά με την καταπολέμηση των βασανιστηρίων, της κακομεταχείρισης και της θανατικής ποινής.

Το Συμβούλιο ενέκρινε τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ για τη θανατική ποινή το 1998. Αυτές ήταν οι πρώτες κατευθυντήριες γραμμές για τα ανθρώπινα δικαιώματα που υιοθετήθηκαν ποτέ από το Συμβούλιο. Στη συνέχεια επικαιροποιήθηκαν το 2001, το 2008 και το 2013. Το πρώτο σημείο των κατευθυντήριων γραμμών αναφέρει ότι «η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αντίθετη στη θανατική ποινή κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις». Οι κατευθυντήριες γραμμές περιγράφουν έναν κατάλογο ενεργειών που πρέπει να αναλάβει η ΕΕ, όπως την συζήτηση του θέματος στο πλαίσιο του διαλόγου και των διαβουλεύσεων που έχει η Ένωση με τρίτες χώρες, ενθάρρυνση των κρατών να επικυρώσουν τα σχετικά διεθνή κείμενα, παροχή βοήθειας  σε οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που προωθούν την κατάργησή της,   παροχή  στήριξης στον νομικό τομέα για να ενισχυθεί το δικαίωμα σε δίκαιη και αμερόληπτη δίκη. Σύμφωνα με αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές, η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει μορατόριουμ ως ένα βήμα για την κατάργησή της σε χώρες που εξακολουθούν να διατηρούν τη θανατική ποινή και αν αυτό δεν είναι να ζητηθεί ο αυστηρός περιορισμός της και η εναρμόνιση με το διεθνές δίκαιο.

Η Θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο θέμα της θανατικής ποινής:

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαφωνεί κάθετα με τη θανατική ποινή, θέση που εξέφρασε επανειλημμένα σε πολλά ψηφίσματα του.

Στο ψήφισμά του το 2015 σε σχέση με τη θανατική ποινή, το Κοινοβούλιο εξέφρασε την έντονη αντίθεσή του σε αυτό το είδος τιμωρίας και καταδίκασε τη χρήση της  για την καταστολή της αντιπολίτευσης, ή για λόγους θρησκευτικών πεποιθήσεων, ομοφυλοφιλίας ή μοιχείας, ή για άλλα ζητήματα τα οποία είτε θα θεωρούνταν ασήμαντα είτε δεν θα έπρεπε να θεωρούνται καν εγκλήματα· Το ΕΚ παράλληλα εκφράζει την μεγάλη του ανησυχία για την επιβολή της θανατικής ποινής σε ανηλίκους και σε άτομα με ψυχική ή νοητική αναπηρία και ζητεί τον άμεσο και οριστικό τερματισμό των πρακτικών αυτών, οι οποίες παραβιάζουν τα διεθνή πρότυπα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Επιπλέον καλεί την Επιτροπή να δώσει ιδιαίτερη προσοχή, όσον αφορά τη βοήθεια και την πολιτική στήριξη, σε χώρες που σημειώνουν πρόοδο σε σχέση με την κατάργηση της θανατικής ποινής. Πάραυτα ενθαρρύνει τις διμερείς και πολυμερείς πρωτοβουλίες μεταξύ των κρατών μελών, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των Ηνωμένων Εθνών, τρίτων χωρών και άλλων περιφερειακών οργανισμών σχετικά με θέματα που αφορούν τη θανατική ποινή.

Στο ψήφισμά του ΕΚ τον Δεκέμβριο του 2018 σχετικά με την ετήσια έκθεση της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία στον κόσμο το 2017, σημειώνεται πως θεωρεί βαθιά λυπηρό το γεγονός ότι τα βασανιστήρια ή η ταπεινωτική μεταχείριση και η θανατική ποινή εξακολουθούν να εφαρμόζονται σε πολλές χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο, και καλεί την ΕΕ να εντατικοποιήσει τις προσπάθειες για εξάλειψη των πρακτικών αυτών. Επικροτεί, εν προκειμένω, τις επικαιροποιήσεις στη νομοθεσία της ΕΕ για το εμπόριο ορισμένων αντικειμένων δυνάμενων να χρησιμοποιηθούν για τη θανατική ποινή, για βασανιστήρια ή άλλη απάνθρωπη μεταχείριση ή τιμωρία και σημειώνει ότι το 2017, ο αριθμός των εκτελέσεων που έλαβαν χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο μειώθηκε κατά 4 % συγκριτικά με το προηγούμενο έτος.  Καλεί δε τις χώρες που δεν το έχουν ήδη πράξει να θεσπίσουν άμεσο μορατόριουμ σχετικά με τη θανατική ποινή, ως ένα βήμα προς την κατάργησή της.

Τέλος άξιο αναφοράς είναι πως το ΕΚ έδωσε έμφαση σε συγκεκριμένες περιπτώσεις επιβολής της θανατικής ποινής μέσω των συζητήσεων και των ψηφισμάτων του, όπως είναι για παράδειγμα οι εκτελέσεις 8 κρατούμενων στην Ινδονησία (2015) και οι  εκτελέσεις στο Κουβέιτ και το Μπαχρέιν (2017).