Πώς μπορεί να μπει ένα τέλος στον πόλεμο στην Ουκρανία; Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα που επιχειρούν να απαντήσουν αναλυτές σε όλο τον κόσμο έτσι ώστε να τερματιστεί η φρίκη που έχει προκληθεί μετά τη ρωσική εισβολή στις 24 Φεβρουαρίου.

Ο επικεφαλής του τομέα Πολιτικής και επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών και Κοινωνιολογίας του NUI Galway, Δρ Μπρένταν Φλιν επιχειρεί να προσεγγίσει σε άρθρο του τα πιθανότερα σενάρια για το τέλος του πολέμου με βάση προηγούμενες πολεμικές συγκρούσεις.

Ο δεύτερος πόλεμος του Πούτιν

Αρχικά, ο πανεπιστημιακός καθηγητής αναφέρεται στον δεύτερο πόλεμο (ο πρώτος ήταν απέναντι στην Τσετσενία το 2000)  που είχε διεξάγει η Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν, στη Γεωργία το 2008. Τότε ο πόλεμος κράτησε λίγες ημέρες (7-12 Αυγούστου).

Σε αντίθεση με τον σημερινό πόλεμο στην Ουκρανία, οι ρωσικές δυνάμεις θα μπορούσαν να ισχυριστούν, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, ότι απαντούσαν σε μια γεωργιανή επίθεση, αναφέρει ο καθηγητής.

Οι ρωσικές δυνάμεις προέλασαν γρήγορα και ήταν έτοιμες να πολιορκήσουν την Τιφλίδα. Φοβούμενος το αναπόφευκτο λουτρό αίματος, στις 12 Αυγούστου, ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί κατάφερε να εξασφαλίσει κατάπαυση του πυρός μετά από τηλεφωνική επικοινωνία με τον Πούτιν και οι βασικές γραμμές μιας ειρηνευτικής συμφωνίας διαμορφώθηκαν τις επόμενες ημέρες.

Η ουσία ήταν ότι οι ρωσικές δυνάμεις συμφώνησαν να επιστρέψουν στις αρχικές τους θέσεις, οι αιχμάλωτοι ανταλλάχθηκαν και η Γεωργία συμφώνησε ότι θα παραιτηθεί από τη χρήση βίας για την επίλυση του καθεστώτος των υποστηριζόμενων από τη Ρωσία αποσχιστικών περιοχών στη Γεωργία.

Στην πραγματικότητα, αυτοί οι ρωσικοί θύλακες στρατιωτικοποιήθηκαν ακόμη περισσότερο με την παρουσία του ρωσικού στρατού. Η Γεωργία τους έχασε για το ορατό μέλλον.

Απίθανο αποτέλεσμα

Είναι ενδιαφέρον ότι ο Πούτιν δεν απαίτησε επίσημα από τη Γεωργία να αποσύρει την αίτησή της για ένταξη στο ΝΑΤΟ ή την ΕΕ στο πλαίσιο της κατάπαυσης του πυρός, σημειώνει ο Φλιν. Στην πράξη, ωστόσο, η αίτηση της Γεωργίας για πλήρη ένταξη και στις δύο Συμμαχίες μπήκε στον «πάγο» από τα δυτικά κράτη, ιδίως καθώς θεωρήθηκε ότι ο ηγέτης της χώρας Μιχαΐλ Σαακασβίλι είχε ενεργήσει τόσο απερίσκεπτα.

Ωστόσο, σήμερα η Γεωργία είναι σαφώς μια χώρα με δυτικό προσανατολισμό και έχει μια ισχυρή εταιρική σχέση με το ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένης της κοινής στρατιωτικής εκπαίδευσης, όπως ακριβώς και η Ουκρανία.

Υπάρχει επίσης συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ και πιο χαλαροί κανόνες για τις βίζες. Φαίνεται πολύ απίθανο ο πόλεμος στην Ουκρανία να τελειώσει με αυτό το αποτέλεσμα. Ο Μακρόν έχει μιλήσει αρκετές φορές με τον Πούτιν και έχει να επιδείξει ελάχιστα πράγματα, τονίζει ο Φλιν. 

Η «ανοησία» του Πούτιν στην Ουκρανία

Ο Φλιν χαρακτηρίζει ως ανοησία την επιλογή του Πούτιν να ξεκινήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία. Σε αντίθεση με τον πόλεμο στη Γεωργία, η εισβολή στην Ουκρανία είναι μια πιο ανόητη και ανοιχτή στρατιωτική επιχείρηση, που πήγε τρομερά στραβά για τον Πούτιν. Καμία γρήγορη νίκη ή αποχώρηση δεν είναι προφανής, εξηγεί ο πανεπιστημιακός.

Ο Πούτιν, επομένως, χρειάζεται μια απτή στρατιωτική νίκη προτού συμφωνήσει σε οποιαδήποτε κατάπαυση του πυρός, και μπορεί επίσης να έχει ελάχιστους γεωγραφικούς στόχους, κυρίως το λιμάνι της Οδησσού ή την κατάληψη όσο το δυνατόν μεγαλύτερου μέρους των ακτών, που θα του επέτρεπαν να στραγγαλίσει οικονομικά την Ουκρανία.

Ορισμένοι αναλυτές πιστεύουν ότι ο Πούτιν έχει ως εκ τούτου παραιτηθεί από έναν αργό αιματηρό πόλεμο φθοράς που θα μπορούσε να διαρκέσει μήνες. Η ρωσική πολιορκία του Γκρόζνι το 1999-2000 διήρκεσε τέσσερις μήνες, ενώ η πολιορκία στο Χαλέπι που υποστηρίχθηκε από τη Ρωσία παρατάθηκε από τα μέσα του καλοκαιριού έως τον Δεκέμβριο του 2016. Το Κίεβο, το Χάρκοβο και η Οδησσός μπορεί να είναι πεδία μάχης για εβδομάδες, αν όχι μήνες ακόμη. 

Δεν θα είναι «γενναιόδωρος» ο Πούτιν

Επιπλέον, γιατί να συμβιβαστεί ο Πούτιν με μια συμφωνία που απλώς θα τον επαναφέρει στη θέση που είχε πριν από την εισβολή – προσάρτηση της Κριμαίας και «έλεγχο» των θυλάκων – μαριονετών του Ντονμπάς, αναρωτιέται ο Φλιν; Δεν υπάρχει περίπτωση να είναι τόσο «γενναιόδωρος» όσο ήταν με τη Γεωργία το 2008.

Ωστόσο, αν οι Ουκρανοί καταφέρουν να αντέξουν στρατιωτικά, ή ενδεχομένως με μεγαλύτερη δυτική υποστήριξη, αν προκαλέσουν σημαντικές ανατροπές στις δυνάμεις του Πούτιν, τότε όποιος κι αν ηγηθεί της Ρωσίας μέχρι το φθινόπωρο μπορεί απλώς να αναγκαστεί να δεχτεί μια εκεχειρία τύπου Γεωργίας, η οποία θα σηματοδοτήσει την επιστροφή σε κάτι σαν το status quo πριν από την εισβολή.

Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο η στρατιωτική βοήθεια για την Ουκρανία είναι τόσο σημαντική. Η διαπραγμάτευση με τον Πούτιν από μια θέση στρατιωτικής αδυναμίας ή ισχύος θα έχει άμεση σχέση με το είδος της Ουκρανίας που θα προκύψει. Ποια είναι, λοιπόν, τα τρία πιθανότερα σενάρια;

«Φινλανδοποίηση»

Ο Φλιν χρησιμοποιεί το παράδειγμα της Φινλανδίας, η οποία κατέληξε να υπογράψει συνθήκες με τον Ιωσήφ Στάλιν το 1947 και το 1948, αφού διεξήγαγε δύο πολέμους εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης.

Ανάμεσα σε άλλα, ο καθηγητής σημειώνει ότι οι Φινλανδοί πολέμησαν ηρωικά και ο Κόκκινος Στρατός καταστροφικά, αλλά στο τέλος αναγκάστηκαν να ζητήσουν ειρήνη. Ο πόλεμος αυτός συνεχίστηκε όταν η ναζιστική Γερμανία εισέβαλε στη Ρωσία το 1941. Μέχρι το 1944 οι Φινλανδοί συνειδητοποίησαν ότι βρίσκονταν στην πλευρά των ηττημένων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και διαπραγματεύτηκαν μια ξεχωριστή ανακωχή.

Αυτό το πολιτικό και ψυχολογικό πλαίσιο εδώ είναι αρκετά διαφορετικό από την Ουκρανία σήμερα. Η Φινλανδία βρέθηκε στην πλευρά των ηττημένων ενός πολύ ευρύτερου πολέμου, όχι μόνο μία αλλά δύο φορές. Παρά ταύτα, ο Στάλιν ήταν διατεθειμένος να είναι σχετικά γενναιόδωρος, πιθανώς επειδή ήταν απασχολημένος με τη συντριβή της ελευθερίας στην Πολωνία, την Ανατολική Γερμανία και το υπόλοιπο τμήμα αυτού που έγινε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, υποστηρίζει ο Φλιν.

Έτσι, η Φινλανδία δεν επανενώθηκε με την ΕΣΣΔ (σε αντίθεση με τα κράτη της Βαλτικής) ούτε οι Φινλανδοί κομμουνιστές εξουσιοδοτήθηκαν να αναλάβουν απλώς την εξουσία. Επιτράπηκε στη Φινλανδία να διατηρήσει τους δημοκρατικούς της θεσμούς και τις ελεύθερες και δίκαιες εκλογές. Επιτράπηκε επίσης στη Φινλανδία να συνεχίσει να συναλλάσσεται με τη Δύση, αν και αυτό μετριάστηκε.

Η Φινλανδία έγινε πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών μόλις το 1986 και η ένταξη στην ΕΟΚ ήταν αδύνατη. Επιπλέον, η Φινλανδία έπρεπε να καταβάλει τεράστιες πολεμικές αποζημιώσεις, μετατρέποντας έναν τομέα της φινλανδικής οικονομίας σε υπηρεσία των Ρώσων. Έπρεπε επίσης να αποδεχθεί μια μεγάλη ρωσική στρατιωτική βάση στο έδαφός της, η οποία απομακρύνθηκε μόλις το 1956.

Ουδέτερο κράτος, όχι από επιλογή

Επομένως, η Φινλανδία υποχρεώθηκε να είναι ουδέτερο κράτος, όχι από επιλογή, αλλά μέσω ενός μείγματος επίσημων γραπτών εγγυήσεων αλλά και πολλών ανεπίσημων «συνεννοήσεων» μεταξύ των Ρώσων ηγετών και μιας μερίδας υψηλόβαθμων Φινλανδών πολιτικών, τονίζει ο Φλιν.

Στη συνέχεια ο Φλιν επισημαίνει τις υποχωρήσεις που έκανε η Φινλανδία στην πάροδο των χρόνων μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. 

Οι άνθρωποι που σήμερα υποστηρίζουν την ιστορική ουδετερότητα φινλανδικού τύπου ως γρήγορη λύση για τον πόλεμο στην Ουκρανία θα ήταν καλό να καταλάβουν ότι κάτι τόσο λεπτό ή συναινετικό είναι πολύ απίθανο να λειτουργήσει σήμερα.

Κατ’ αρχάς, ο Πούτιν θα θέλει εγγυήσεις ότι μπορεί να ελέγχει την εσωτερική ουκρανική πολιτική με πολύ μεγαλύτερη βεβαιότητα. Εάν επιτραπούν ελεύθερες και δίκαιες ουκρανικές εκλογές, αυτές πιθανότατα θα δημιουργήσουν κυβερνήσεις με ανεξάρτητη σκέψη που αργά ή γρήγορα, απλά δεν θα παίξουν μαζί του.

Αν επιτραπεί στην Ουκρανία να διατηρήσει τις εμπορικές συμφωνίες και τις συμφωνίες σύνδεσης με την ΕΕ, αυτό θα υπονομεύσει περαιτέρω την προσπάθεια του Πούτιν να ελέγξει τη χώρα.

Η Ουκρανία ως υποτελές κράτος σαν τη Λευκορωσία

Έτσι, ενώ αυτό που θέλει ο Πούτιν μπορεί να αποκαλείται «φινλανδοποίηση» για να ακούγεται πιο αποδεκτό από το δυτικό κοινό, πιθανότατα αυτό που θα προκύψει θα είναι πολύ πιο δυσμενές και πιο κοντά στο να κάνει την Ουκρανία ένα υποτελές κράτος όπως η Λευκορωσία, υποστηρίζει ο Φλιν. 

Σε αυτό το σενάριο, είναι πιθανό η ένταξη στο ΝΑΤΟ να αποσυρθεί από το τραπέζι από τους ίδιους τους Ουκρανούς για να κατευνάσουν τις ρωσικές απαιτήσεις. Στην πραγματικότητα, πολλά κράτη του ΝΑΤΟ θα ανακουφιστούν με αυτό το αποτέλεσμα και θα μπορούσαν να ασκήσουν πιέσεις στους Ουκρανούς να αποδεχθούν έναν τέτοιο όρο.

Ο Φλιν, στη συνέχεια, τονίζει ότι το ΝΑΤΟ δεν έχει δεχθεί την Ουκρανία ως πλήρες μέλος.

Έπειτα ο πανεπιστημιακός υπογραμμίζει ότι η ουδετερότητα της Ουκρανίας δεν θα λύσει τα πολιτικά προβλήματα που έχει τώρα ο Πούτιν. Οι Ουκρανοί θέλουν να είναι ένα ελεύθερο και δημοκρατικό φιλοδυτικό κράτος με ελάχιστη επιρροή από αυτό που αποκαλύπτεται ότι είναι ένα δεσποτικό ρωσικό καθεστώς, τονίζει ο Φλιν. Όλοι μισούν τον Πούτιν και πολλοί μισούν τη Ρωσία. Θα αντισταθούν με όποιον τρόπο μπορούν, προβλέπει.

Ο Πούτιν δεν έχει την πολυτέλεια να τους δώσει μια πραγματική συμφωνία τύπου Φινλανδίας και οι Ουκρανοί δεν φαίνονται ψυχολογικά κοντά στο να αποδεχθούν την ήττα που θα απαιτούσε να την αποδεχθούν.

Αν οι πόλεις τους πέσουν, μια μεγάλης κλίμακας εξέγερση θα συνεχιστεί και αυτό είναι μια σοβαρή στρατιωτική απειλή για τους Ρώσους που δεν μπορούν να ελέγξουν μια χώρα στο μέγεθος της Ουκρανίας. Σε αντίθεση με τους Φινλανδούς το 1946, οι Ουκρανοί δεν αποδέχονται ακόμα ότι έχουν ηττηθεί και γνωρίζουν ότι δεν βρίσκονται στη λάθος πλευρά της ιστορίας, αναφέρει ο Φλιν.

Διχοτόμηση Ουκρανίας αλά Κασμίρ;

Ένας άλλος τρόπος για να τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μια de facto στρατιωτική διχοτόμηση που θα δημιουργήσει δύο διαφορετικές Ουκρανίες: μια δυτική, δημοκρατική και μια ανατολική οντότητα, υποστηριζόμενη και ελεγχόμενη από τη Ρωσία, σημειώνει ο Φλιν.

Αυτό έχει ομοιότητες με το πώς εξελίχθηκε η τραγική υπόθεση του Κασμίρ μετά το 1947. Το Πακιστάν διατηρεί τον έλεγχο ενός μεγάλου τμήματος και η Ινδία ένα πολύ μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής (η Κίνα εμπλέκεται επίσης, αλλά μπορούμε να αγνοήσουμε αυτή τη λεπτομέρεια για χάριν συντομίας, σημειώνει ο Φλιν). Τόσο η Ινδία όσο και το Πακιστάν δεν συμφώνησαν ποτέ σε μια επίσημη οριοθετική γραμμή και τα σύνορα είναι μια γραμμή ελέγχου που καθιέρωσε ο ΟΗΕ μετά τον πόλεμο του 1965, θυμίζει.

Έπειτα, τονίζει ότι αν αυτό είναι το μέλλον της Ουκρανίας, αυτό σημαίνει ότι οι συγκρούσεις, οι μάχες και η αστάθεια θα παραμείνουν εκεί για πολλά χρόνια και ενδεχομένως για δεκαετίες. Αυτή η βία θα σφυρηλατήσει μακροχρόνια πρότυπα εχθρότητας μεταξύ της Ευρώπης και της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Αν αυτό το σενάριο γίνει πραγματικότητα δεν θα υπάρχει επιστροφή στη σχέση πριν από τον Φεβρουάριο του 2022. Πράγματι, για τις επόμενες δεκαετίες, η Ρωσία μπορεί να μην επιστρέψει ποτέ στην ευρύτερη δυτική οικονομία ως κάτι άλλο από έναν όλο και πιο περιθωριακό προμηθευτή ενεργειακών προϊόντων, ο οποίος μακροπρόθεσμα θα χάσει τη θέση του κατά προτίμηση προς άλλους προμηθευτές και πηγές ενέργειας.

Νέος Ψυχρός Πόλεμος

Ένας Ψυχρός Πόλεμος εξίσου έντονος και με βαριά οπλισμένα στρατόπεδα είναι εξίσου πιθανός με αυτόν που επικράτησε μεταξύ 1948 και 1990, σημειώνει ο Φλιν. 

Σημαντικό είναι ότι το ΝΑΤΟ μπορεί κάλλιστα να θεωρήσει τις πυρηνικές απειλές του Πούτιν ως μπλόφα, υποστηρίζοντας με όπλα μια μεγάλη και μακροχρόνια εξέγερση στο εσωτερικό της Ουκρανίας.

Ή το ΝΑΤΟ και η ΕΕ μπορούν να προσφέρουν πλήρη ένταξη στην «κουτσουρεμένη» δυτική Ουκρανία και να τους παράσχουν τα στρατιωτικά μέσα για να εξισορροπήσουν τη ρωσικά υποστηριζόμενη κατεχόμενη ζώνη. Αυτό θα έμοιαζε κάπως με την αντιπαράθεση μεταξύ Νότιας και Βόρειας Κορέας και θα μπορούσε να είναι εξίσου μακροχρόνιο, τονίζει ο Φλιν.

Ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι πράγματι προτιμότερο για πολλούς Ουκρανούς σε σύγκριση με την πολυδιαφημισμένη «φινλανδοποίηση», η οποία είναι ένας ακόμη λόγος για τον οποίο η λύση αυτή μπορεί να μην λειτουργήσει.

Ωστόσο, δύσκολα θα ήταν λογικό ο Πούτιν να συμφωνήσει σε μια τέτοια διχοτόμηση. Μια δυτική Ουκρανία θα ήταν για πάντα ένα αγκάθι στο πλευρό του κατεχόμενου ή προσαρτημένου από τη Ρωσία τμήματος, με τον ίδιο τρόπο που η αντιπαλότητα μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας ήταν έντονη και ενίοτε παθολογική. Ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος του Ψυχρού Πολέμου. Εξίσου, η πιθανότητα για εξεγέρσεις ακολουθώντας το εγχειρίδιο του Κασμίρ θα ήταν απολύτως προβλέψιμη, πράγμα που σημαίνει ότι θα ήταν απίθανο να εκληφθεί ως ένα σταθερό αποτέλεσμα για τη Ρωσία.

Ωστόσο, μπορεί να είναι αυτό που η στρατιωτική κατάσταση επί του πεδίου παράγει: ένα αιματηρό αδιέξοδο όπου η Ρωσία μπορεί να καταλάβει κάποιες πόλεις στην ανατολική και νότια Ουκρανία, αλλά μόνο αφού τις κάνει ερείπια, αλλά ο ρωσικός στρατός δεν μπορεί να καταλάβει ή να κρατήσει ολόκληρη τη χώρα. Έτσι, θα προκύψει μια «ελεύθερη» Δυτική Ουκρανία από στρατιωτική προεπιλογή και μια σύγκρουση τύπου Κασμίρ θα έχει καθιερωθεί.

Δεν υπάρχει τέλειο μοντέλο

Καμία από αυτές τις αναλογίες δεν αποτελεί τέλειο μοντέλο για να κατανοήσουμε πού μπορεί να καταλήξει η σύγκρουση στην Ουκρανία. Είναι πολύ πιθανό αυτό που θα προκύψει να είναι ένα μείγμα και των τριών σεναρίων με εντελώς νέα στοιχεία. Ωστόσο, όλα μαζί αποκαλύπτουν ορισμένα ζητήματα που θα είναι κεντρικά όποτε οι μάχες υποχωρήσουν, είτε λόγω αδιεξόδου, είτε λόγω εξάντλησης, είτε λόγω ήττας του ενός ή και των δύο μερών, τονίζει ο Φλιν.

Ειδικότερα, οι εδώ αναλύσεις υποδηλώνουν ότι οι μάχες είναι πιο πιθανό να συνεχιστούν και να είναι μακροχρόνιες παρά απλά να λήξουν εντός ημερών και εβδομάδων. Τα περισσότερα από τα σενάρια περιλαμβάνουν τη συνέχιση της ύπαρξης μιας ημιαυτόνομης και ενδεχομένως ανεξάρτητης Ουκρανίας, αν και η «φινλανδοποίηση» μπορεί να είναι μια συνθηματική λέξη για μια πολύ πιο σκληρή και επιβαλλόμενη υποτέλεια.

Ωστόσο, ένα πραγματικά αυτόνομο αλλά ενδεχομένως διχοτομημένο ουκρανικό κράτος θα μπορούσε εύκολα να συνεχίσει να συνδέεται με το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, και ενδεχομένως ακόμη και να ενταχθεί.

Τι πιστεύει ο Πούτιν τώρα

Ο Πούτιν μπορεί να έχει αρκετές αυταπάτες για να πιστεύει ότι ο στρατός του μπορεί να συντρίψει κάθε αντιπολίτευση και να επιβάλει απλώς μια λύση, αλλά αυτό φαίνεται απίθανο, τουλάχιστον προς το παρόν. Πράγματι, όσο περισσότερο επιλέγει έναν πόλεμο φθοράς τόσο πιο πιθανό είναι να καταλήξει σε μια διχοτόμηση τύπου Κασμίρ και εξέγερση. Και αν προσπαθήσει να επιβάλει μια εξουδετέρωση τύπου Φινλανδίας, το δίλημμά του είναι ότι αυτό θα αφήσει κυριολεκτικά την Ουκρανία ελεύθερη από την επιρροή του και οι Ουκρανοί είναι απίθανο να συνεργάζονται μαζί του όπως έκαναν οι Φινλανδοί.

Το να συμβιβαστεί με την επιστροφή στο status quo, τύπου Γεωργίας, θα ήταν το καλύτερο ανθρωπιστικό αποτέλεσμα και το καλύτερο για την Ουκρανία αυτή τη στιγμή, αλλά και για τους δύο αυτούς λόγους, ο Πούτιν είναι απίθανο να συμφωνήσει σε αυτό. 

Τι ανησυχεί τους Ουκρανούς

Το ανησυχητικό για τους Ουκρανούς είναι ότι, δεδομένης της φαινομενικής αποτυχίας των πολωνικών προσπαθειών για τη μεταφορά μαχητικών αεροσκαφών ή των πρόσφατων σχολίων της Γερμανίδας καγκελαρίου ότι δεν υπάρχει στρατιωτική λύση, ο Πούτιν μπορεί να έχει δίκιο όταν υποθέτει ότι οι δυτικές χώρες δεν θα επέμβουν με αρκετή στρατιωτική βοήθεια ώστε να καταστήσουν την όποια ουκρανική στρατιωτική αντίσταση αρκετά αξιόπιστη ώστε να τον αναγκάσουν σε διαπραγματεύσεις.

Ωστόσο, μία από τις ειρωνείες της επιλογής του δρόμου του πολέμου είναι ότι οι ηγέτες που το κάνουν αυτό βρίσκονται στο έλεος των όποιων νικών μπορούν να τους φέρουν οι στρατηγοί τους, αλλά και των όσων είναι διατεθειμένη να υποστεί η αντιπολίτευση.

Για τους Ουκρανούς, αυτό ήταν ήδη πάρα πολύ, αλλά ένα από τα διδάγματα των σύγχρονων συγκρούσεων ήταν η μακροβιότητα και η δυσκαμψία των πολέμων. Δεν θα υπάρξει λοιπόν ένα καθαρό, εύκολο ή ξεκάθαρο φινάλε. Το καλύτερο που μπορούμε να ελπίζουμε είναι ότι όλα τα μέρη της σύγκρουσης θα σκοντάφτουν γύρω από τις λιγότερο χειρότερες επιλογές, καταλήγει ο Φλιν.