Το σώμα ενός ιθαγενούς που αποτελούσε το τελευταίο μέλος μιας απομονωμένης φυλής του Αμαζονίου βρέθηκε πριν από λίγο καιρό πάνω σε μια αιώρα.

Κάποιοι τον αποκαλούσαν «ο άνθρωπος της τρύπας» χάρη στην προτίμησή του να σκάβει βαθιές τρύπες στο έδαφος στη ζούγκλα του Αμαζονίου όπου προφανώς παγίδευε θηράματα και κρυβόταν και ο ίδιος από τα αρπακτικά που τον κυνηγούσαν.

Όμως, το άλλο του όνομα -«ο πιο μοναχικός άνθρωπος του κόσμου»- ήταν ακόμη πιο ταιριαστό. Πέρασε τη μισή του ζωή εντελώς μόνος, με όλους τους φίλους και την οικογένειά του νεκρούς – ενώ έκανε τα πάντα για να αποφύγει τη μοίρα τους και να παραμείνει αόρατος στο τροπικό δάσος.

Όποιος τον πλησίαζε πολύ, μπορούσε να βρεθεί στην αιχμηρή άκρη του τόξου και των βελών του – ή απλώς εξαφανιζόταν μέσα στα σχεδόν αδιαπέραστα φυλλώματα.

Κανείς δεν γνώριζε ούτε το όνομά του ούτε τη γλώσσα που μιλούσε. Και κανείς δεν θα μάθει ποτέ, γιατί ο πιο μοναχικός άνθρωπος του κόσμου πέθανε: το τελευταίο επιζών μέλος μιας απομονωμένης φυλής του Αμαζονίου που είχε αποφύγει σχεδόν κάθε επαφή με τον έξω κόσμο.

Το πτώμα του σε αποσύνθεση -πιστεύεται ότι ήταν περίπου 60 ετών- βρέθηκε στη δυτική Βραζιλία στις 23 Αυγούστου κοντά στα σύνορα με τη Βολιβία.

Αξιωματούχοι της υπηρεσίας ινδιάνικων υποθέσεων της βραζιλιάνικης κυβέρνησης (FUNAI) τον παρακολουθούσαν αθόρυβα από απόσταση στην περιοχή των ιθαγενών Tanaru στην πολιτεία Rondonia.

Για τουλάχιστον τα τελευταία 26 χρόνια της ζωής του ήταν εντελώς χωρίς παρέα. Αλλά, παρόλο που πέθανε -όπως είχε ζήσει- μόνος, ξαπλωμένος σε μια αιώρα έξω από μια αχυρένια καλύβα, φαίνεται ότι γνώριζε πως το τέλος του ερχόταν, καθώς είχε απλώσει φωτεινά φτερά macaw πάνω στο σώμα του.

Τα φτερά macaw είναι σημάδι γονιμότητας και θεραπείας στους αυτόχθονες πολιτισμούς, οπότε ίσως τις τελευταίες ώρες του προσπαθούσε να θεραπεύσει τον εαυτό του από κάποια ασθένεια. Ή ίσως ήθελε τα πιο πολύτιμα υπάρχοντά του γύρω του καθώς πέθαινε.

«Περίμενε τον θάνατο, δεν υπήρχαν σημάδια βίας», δήλωσε ο ειδικός των ιθαγενών, Μαρσέλο ντος Σάντος.

Το τραγικό τέλος των άλλων μελών της φυλής του

Ο ειρηνικός θάνατος του άνδρα -η κυβέρνηση λέει ότι πέθανε από φυσικά αίτια- έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την τύχη άλλων μελών της φυλής του.

Οι περισσότεροι από αυτούς πιστεύεται ότι σκοτώθηκαν στις δεκαετίες του 1970 και 1980 από άπληστους κτηνοτρόφους που είχαν σκοπό να επεκταθούν στη ζούγκλα – σε αυτό που η φιλανθρωπική οργάνωση Survival International του Λονδίνου για τα ανθρώπινα δικαιώματα περιέγραψε ως «μυστική γενοκτονία».

Οι κτηνοτρόφοι είχαν δηλητηριάσει βάναυσα τη φυλή του αφήνοντας ζάχαρη με ποντικοφάρμακο. Η πλήρης απομόνωσή του άρχισε τη δεκαετία του 1990, όταν τα τελευταία περίπου έξι εναπομείναντα μέλη του πυροβολήθηκαν.

Η διευθύντρια ερευνών της φιλανθρωπικής οργάνωσης Fiona Watson δήλωσε: «Μπορεί κανείς να φανταστεί τι σκεφτόταν αυτός ο άνθρωπος, τι περνούσε ζώντας μόνος του, χωρίς να μπορεί να μιλήσει σε κανέναν, και νομίζω ότι ήταν πολύ φοβισμένος επειδή κάθε ξένος γι’ αυτόν αποτελούσε απειλή, δεδομένης της τρομερής εμπειρίας του».

Το 1996 ένας εικονολήπτης που συνόδευε αξιωματούχους της FUNAI κατέγραψε μια σπάνια ματιά του άνδρα σε φιλμ: τα φοβισμένα μάτια του να κοιτάζουν έξω από μια αχυρένια καλύβα όπου κρυβόταν δίπλα σε μια φωτιά. Δεν έβγαζε άχνα ακόμη και όταν έσπρωχνε ένα ακονισμένο ξύλινο ραβδί μέσα από τον τοίχο της καλύβας για να τρομάξει τους επισκέπτες.

«Προσπαθήσαμε να κάνουμε συζήτηση και του προσφέραμε καλαμπόκι και βέλη, αλλά ήταν τρομοκρατημένος και πολύ επιθετικός» δήλωσε ο Marcelo dos Santos, επικεφαλής της αποστολής.

«Από εκείνη τη στιγμή έπρεπε να σεβαστούμε την απομόνωσή του». Με την πάροδο των ετών ομάδες της FUNAI εισήλθαν στην περιοχή του μαζί με μέλη γειτονικών φυλών για να προσδιορίσουν τι γλώσσα μιλούσε και να μάθουν περισσότερα γι’ αυτόν. Ωστόσο, ο άνδρας ξεκαθάρισε ότι δεν ήθελε να έχει καμία σχέση με κανέναν, ενώ μια φορά τραυμάτισε σοβαρά έναν επισκέπτη του FUNAI με ένα βέλος.

Έκτοτε, οι ερευνητές τον απέφευγαν και περιόριζαν τις επισκέψεις τους στο να ελέγχουν απλώς αν ήταν ακόμα ζωντανός. Το μόνο άλλο γνωστό υλικό του καταγράφηκε το 2018, όταν -κατά τη διάρκεια μιας τυχαίας παρατήρησης στη ζούγκλα- ο μυώδης άνδρας εθεάθη να κόβει ένα μεγάλο δέντρο με ένα αντικείμενο που έμοιαζε με τσεκούρι.

Ο Άνθρωπος της Τρύπας αποκαλούσε σπίτι του περίπου 8.000 εκτάρια ανεκμετάλλευτου τροπικού δάσους. Περιβαλλόταν από ράντσα βοοειδών και φυτείες σόγιας. Το προσωπικό της FUNAI έπρεπε να βρίσκει συνεχώς αποδείξεις ότι βρισκόταν εκεί – ή να διακινδυνεύσει να υποκύψει η κυβέρνηση στις πιέσεις των κτηνοτρόφων για να επιτρέψει την ισοπέδωση της ζούγκλας ώστε να γίνουν ακόμα περισσότερες γεωργικές εκτάσεις.

Το 2009 αξιωματικοί προστασίας σε μια περιπολία ρουτίνας στην περιοχή βρήκαν άδεια φυσίγγια κυνηγετικού όπλου στο έδαφος. Υπέθεσαν ότι οι κτηνοτρόφοι, οι οποίοι συχνά διαμαρτύρονταν για έναν μόνο ιθαγενή που καθόταν σε τόσο μεγάλη έκταση, είχαν πληρώσει κυνηγούς για να τον σκοτώσουν. Προφανώς, όμως, απέτυχαν.

Αναμφίβολα, γνώριζε αρκετές κρυψώνες: αν οι άμεσες θεάσεις ήταν σπάνιες, τα ίχνη του ήταν ευκολότερο να ακολουθηθούν. Όπου κι αν πήγαινε, έχτιζε καλύβες από άχυρο και ψάθα -53 συνολικά- με μία μόνο είσοδο και, στο εσωτερικό, μια τρύπα βάθους έως και 10 ποδιών που μερικές φορές ήταν επενδεδυμένη με ακονισμένους πασσάλους. Από όλους τους ιθαγενείς της περιοχής, μόνο αυτός έσκαβε τις τρύπες. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι, ενώ οι τρύπες είχαν πρακτικό σκοπό, μερικές φορές περιείχαν παράξενα «σημάδια γρατζουνιών» στους τοίχους, κάτι που υποδηλώνει ότι είχαν επίσης κάποιο είδος μυστικιστικής σημασίας.

Εκτός από τόξο και βέλη από μπαμπού για το κυνήγι, ο άνδρας καλλιεργούσε κήπους και παπάγια, κασάβα και καλαμπόκι. Οι επισκέπτες περιγράφουν τους κήπους του, λαξευμένους από ξέφωτα όπου είχε κόψει κάθε δέντρο, ως όμορφα διατηρημένους.

«Αισθάνομαι να παρακολουθεί κάθε μας κίνηση»

Η Fiona Watson επισκέφθηκε την περιοχή το 2005 και περιέγραψε την εμπειρία ως «απόκοσμη», προσθέτοντας: «Η παρουσία του είναι παντού και τον αισθάνομαι να παρακολουθεί κάθε μας κίνηση».

Η συνοριακή περιοχή της Βραζιλίας, του Περού και της Βολιβίας περιέχει την υψηλότερη συγκέντρωση των περίπου 100 φυλών που δεν έχουν έρθει σε επαφή με τον πλανήτη, οι οποίες διασχίζουν εποχικά τα εθνικά σύνορα σε μικρές, οικογενειακές ομάδες.

Οι ειδικοί πιστεύουν ότι απορρίπτουν την επαφή με τον έξω κόσμο επειδή γνωρίζουν τις πιθανές συνέπειες – θάνατο και ασθένειες. Κατά τη διάρκεια της άνθησης του καουτσούκ στον Αμαζόνιο γύρω στις αρχές του 20ού αιώνα, χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν ή υποδουλώθηκαν. Μετά από χιλιετίες απομόνωσης, το ανοσοποιητικό τους σύστημα είναι ευάλωτο στις κοινές λοιμώξεις. Ακόμα και ένα κρυολόγημα μπορεί να τους σκοτώσει.

Ωστόσο, οι πιέσεις που δέχονται αυξάνονται. Η παράνομη υλοτομία έχει αναγκάσει τις φυλές του Περού που δεν έχουν έρθει σε επαφή με τους πληθυσμούς να διαφύγουν πέρα από τα σύνορα στη Βραζιλία. Οι φυλές έχουν επίσης πέσει θύμα διακινητών ναρκωτικών, παράνομων ανθρακωρύχων και υλοτόμων (η περιοχή είναι πλούσια σε τροπικά σκληρά ξύλα, καθώς και σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο).

Δεδομένου του λαϊκιστή προέδρου της Βραζιλίας Ζαΐρ Μπολσονάρου και της εμφατικής υποστήριξής του για την εξόρυξη, την υλοτομία και την κτηνοτροφία στον Αμαζόνιο, εκείνοι που θα εκδίωκαν τις φυλές έχουν αποθρασυνθεί τα τελευταία χρόνια. Αυτό έχει οδηγήσει σε έξαρση των βίαιων επιθέσεων εναντίον αυτών των ανθρώπων, λένε οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ο θάνατος του «Ανθρώπου της Τρύπας» θα πρέπει να αποτελέσει «κάλεσμα αφύπνισης» για την κυβέρνηση της Βραζιλίας να αντιμετωπίσει τη δεινή θέση αυτών των ανθρώπων, ως επείγουσα ανάγκη, δήλωσε η Fiona Watson, προσθέτοντας: «Ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της πλούσιας ανθρώπινης ποικιλομορφίας χάθηκε για πάντα». Είχε επιδείξει, πρόσθεσε, «εξαιρετικό θάρρος και ανθεκτικότητα», συνεχίζοντας να ζει σε πλήρη απομόνωση για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα.

Οι ακτιβιστές πιστεύουν με πάθος ότι οι φυλές που δεν έχουν έρθει σε επαφή με τον υπόλοιπο κόσμο θα πρέπει να μπορούν να επιλέξουν αν θα συνεργαστούν με τον υπόλοιπο κόσμο ή αν θα ζήσουν απομονωμένες από αυτόν.

Δεδομένης της τρομερής μοίρας της φυλής του, η αποφασιστικότητα του πιο μοναχικού ανθρώπου στον κόσμο να μην έχει καμία σχέση με τους υπόλοιπους φαίνεται απολύτως κατανοητή.