Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Μεταναστών που ήταν στις 18 Δεκεμβρίου, η μη κερδοσκοπική οργάνωση με έδρα τον Λίβανο «Cedar Centre for Legal Studies» (CCLS) εξέδωσε την ετήσιά έκθεσή της, με τίτλο «Σύριοι πρόσφυγες στον Λίβανο μεταξύ πολιτικών διακρίσεων, ρητορικής μίσους και ‘Οι Βάρκες θανάτου’».

Στην έκθεση γίνεται λεπτομερής εξέταση των προκλήσεων και των τρωτών σημείων που αντιμετωπίζουν οι Σύροι πρόσφυγες στον Λίβανο, αλλά διατυπώνονται και βασικές συστάσεις πολιτικής για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειάς τους. Παράλληλα σκανάρεται η χρονιά που πέρασε σε επίπεδο μεταναστευτικών ροών από τον Λίβανο, μία θαλάσσια διαδρομή στην οποία η Κύπρος είχε πρωταγωνιστικό ρόλο. Ανάμεσα στα όσα έλαβαν χώρα εν πλω, η έκθεση κάνει ιδιαίτερη αναφορά στην υπόθεση της «Τέταρτης βάρκας», ιστορία που ανέδειξε το AlphaNews.Live με δημοσίευμά του στις 17 Νοεμβρίου 2024, και που αφορούσε το ταξίδι 83 Σύρων προσφύγων από τον Λίβανο για την Κύπρο στις 12 Δεκεμβρίου του περασμένου έτους, οι οποίοι όμως δεν έφτασαν ποτέ, με την τύχη τους μέχρι σήμερα να παραμένει άγνωστη.

Συγκεκριμένα το CCLS στην έκθεσή του για το 2024 αναφέρει για την υπόθεση:
«Μια βάρκα που έφυγε από τον Λίβανο για την Κύπρο στις 12 Δεκεμβρίου 2023 εξαφανίστηκε από τα ραντάρ. Η CCLS παρενέβη για τον εντοπισμό τους κινητοποιώντας το δίκτυό της. Στο πλοίο επέβαιναν 83 μετανάστες, όλοι Σύροι εκτός από 2 Λιβανέζους, Μεταξύ αυτών 11 γυναίκες, 69 άνδρες και 35 ανήλικοι. Ένα μήνα μετά την εξαφάνισή τους, ήταν ακόμη άγνωστο αν συνελήφθησαν κατά την άφιξή τους ή αν χάθηκαν σε ναυάγιο ή είχαν κάποια άλλη μοίρα. Το Alarm Phone ήταν το πρώτο που προειδοποίησε για την εξαφάνιση αυτών των μεταναστών. Έκτοτε, οι οικογένειες των αγνοουμένων έχουν μπει σε μια δίνη φημών που παλεύουν να ξεκαθαρίσουν. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, πολλά πτώματα ξεβράστηκαν σε διάφορες παραλίες, στα κατεχόμενα, στην Ταρτούς της Συρίας και στην Αττάλεια, αλλά μόνο ένα πτώμα αναγνωρίστηκε ως ένας από τους επιβάτες του αγνοούμενου σκάφους. Τα υπόλοιπα πτώματα εξακολουθούσαν να είναι άγνωστα, ενώ οι συγγενείς τους στον Λίβανο απέφευγαν τις εξετάσεις DNA, καθώς ορισμένες οικογένειες που ζουν στο Λίβανο φοβούνται ότι θα επαναπροωθηθούν αναγκαστικά στη Συρία, αν διαπιστωθεί ότι οι σοροί είναι πράγματι τα αγαπημένα τους πρόσωπα»

Στο εισαγωγικό σημείωμα της έκθεσης σημειώνεται πως αυτή έρχεται σε μια κρίσιμη συγκυρία μετά την πτώση του καθεστώτος του Μπασάρ Αλ Άσαντ στη Συρία, η οποία σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής καταπίεσης, ενώ αντιπροσωπεύει ταυτόχρονα μια στιγμή ελπίδας και μια σημαντική πρόκληση για το μέλλον της Συρίας.

Οι αριθμοί

Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) υπήρχαν 18.000 Σύροι πρόσφυγες στον Λίβανο τον Απρίλιο του 2012. Τον Φεβρουάριο του 2013 έγιναν 182.000, τον Απρίλιο του 2013, 356.000 και τον Απρίλιο του 2014, 1 εκατομμύριο. Η κορύφωση ήρθε μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαΐου 2015, όπου έφτασαν κάπου μεταξύ 1,174.000- 1.185.000. Ακολούθησε σταδιακή πτώση, μέχρι και τον Μάρτιο του 2024 όπου ο αριθμός τους υποχώρησε 779.645.

Το φθινόπωρο του 2019, γράφει η έκθεση, ο Λίβανος εισήλθε στη χειρότερη οικονομική κρίση που είδε ποτέ από τον εμφύλιο πόλεμο του 1975–1990. Από τον Οκτώβριο του 2019, η λιβανέζικη λίρα έχασε ένα μεγάλο ποσοστό της αξίας της. Από την όξυνση της οικονομικής και πολιτικής κρίσης στη χώρα, μαζί με την προσφυγική κρίση της Συρίας, το φαινόμενο της παράτυπης διαφυγής με βάρκες και πλοιάρια επιδεινώθηκε, και το 2020 σημειώνεται μια μεγάλη τραγωδία που στοίχισε τη ζωή σε δεκάδες ανθρώπους, όταν σκάφος βυθίστηκε ανοικτά της Τρίπολης. Ωστόσο, δεκάδες οικογένειες εξακολουθούσαν μέχρι και σήμερα να βρίσκουν αυτή την επικίνδυνη εμπειρία μια βιώσιμη επιλογή για να ξεφύγουν από τη μιζέρια και τον ρατσισμό εντός Λιβάνου.

Η συμφωνία Κύπρου-Λιβάνου

Στην έκθεση σημειώνεται πως από το 2019, οι αρχές του Λιβάνου απέλασαν επαναπατριζόμενους Σύρους που είχαν εγκαταλείψει τη χώρα μέσω ανεπίσημων σημείων εξόδου ή που απωθήθηκα (push back) από τις κυπριακές αρχές. Επιστρέφοντας Σύρους στον Λίβανο γνωρίζοντας ότι πιθανότατα θα απελαθούν στη Συρία, η Κύπρος τονίζει το CCLS, ουσιαστικά υιοθέτησε μια πολιτική «αλυσιδωτής επαναπροώθησης».

Τον Οκτώβριο του 2020, Κύπρος και Λίβανος επιβεβαίωσαν τη συμφωνία του 2003 για την επανεισδοχή των παράνομα διαμενόντων προσώπων , που επικυρώθηκε με το Νόμο αριθ. 53. Η πρώτη παράγραφος του Νόμου αυτού, όπως αναφέρει η έκθεση του CCLS, ορίζει ότι κάθε συμβαλλόμενο μέρος, κατόπιν αιτήματος του άλλου συμβαλλόμενου μέρους και χωρίς διατυπώσεις, δέχεται εκ νέου οποιοδήποτε πρόσωπο που δεν πληροί ή δεν πληροί πλέον τους όρους εισόδου ή διαμονής που ισχύουν στο έδαφος του Συμβαλλόμενου Μέρους. Ουσιαστικά, η «Συμφωνία για την Επανεισδοχή Προσώπων που Εισέρχονται και/ή Διαμένουν Παράνομα στην Επικράτεια των Δύο Χωρών», επιτρέπει στην Κύπρο να επιστρέψει οποιαδήποτε άτομα προέρχονται από τον Λίβανο, ανεξαρτήτως εθνικότητας».

Σύμφωνα με τη Eurostat (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2024), η Κύπρος κατέγραψε το υψηλότερο ποσοστό αιτούντων άσυλο (885 αιτούντες ανά ένα εκατομμύριο άτομα) στην ΕΕ, τον Φεβρουάριο του 2023. Τον ίδιο μήνα η ΕΕ κατέγραψε 171 αιτήσεις ανά ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Τον Φεβρουάριο του 2023 καταγράφηκαν συνολικά 76.505 αιτήσεις ασύλου στην ΕΕ, σημειώνοντας αύξηση 41% σε σύγκριση με τον ίδιο μήνα του προηγούμενου έτους, όταν καταγράφηκαν 54.370 τέτοιες αιτήσεις. Η Κύπρος κάλεσε την ΕΕ και την ευρωπαϊκή υπηρεσία συνόρων Frontex να βοηθήσουν στην αύξηση των περιπολιών κατά μήκος των νοτιοανατολικών θαλάσσιων συνόρων για να προσπαθήσουν να αποτρέψουν την άφιξη μεταναστών στο νησί.

Τον περασμένο Απρίλιο, η αύξηση των αφίξεων Σύρων μεταναστών διά θαλάσσης, οδήγησε την κυπριακή κυβέρνηση, στο να αναστείλει προσωρινά την επεξεργασία όλων των αιτήσεων ασύλου από Σύρους υπηκόους. Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, 3.521 Σύροι έφτασαν στην Κύπρο μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουλίου 2024, με την πλειονότητα να φτάνει μεταξύ Ιανουαρίου και Μαΐου (3.481). Η συντριπτική πλειοψηφία έφτασε στη χώρα δια θαλάσσης από την Τουρκία, τον Λίβανο και τη Συρία, αν και ένα μικρότερο ποσοστό διέσχισε την πράσινη γραμμή.

Θαλάσσιες ροές

Η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες στον Λίβανο κατέγραψε σημαντική αύξηση στις περιπτώσεις παράτυπης μετανάστευσης δια θαλάσσης από τις ακτές της χώρας από τον Ιανουάριο έως τις 15 Απριλίου 2024.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου καταγράφηκαν 52 θαλάσσια ταξίδια στα οποία συμμετείχαν 2.636 επιβάτες. Η πλειοψηφία τους ήταν Σύροι.

Αυτα τα ταξίδια κατανεμήθηκαν ως εξής: «Πέντε ταξίδια τον Ιανουάριο με 278 επιβάτες, 12 ταξίδια τον Φεβρουάριο (606 επιβάτες), 18 ταξίδια τον Μάρτιο (1.016 επιβάτες), 17 ταξίδια από την 1η Απριλίου έως τις 15 Απριλίου (736 επιβάτες), ενώ το 2023 καταγράφηκαν μόλις 3 θαλάσσιες ροές με 54 επιβάτες».

Σύμφωνα με την  Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η επιτροπή κατέγραψε μέσα στο ίδιο έτος «65 θαλάσσιες μετακινήσεις (πραγματικές ή απόπειρες) και 3.927 επιβάτες. Τα περιστατικά αυτά κατανεμήθηκαν ως εξής: 29 σκάφη αναχαιτίστηκαν ή απέτυχαν να φτάσουν, με 1.692 επιβαίνοντες, ενώ 33 σκάφη έφτασαν επιτυχώς στον προορισμό τους (31 σκάφη για Κύπρο, 1 πλοίο για Ιταλία και 1 πλοίο για Λιβύη), με 2.126 επιβάτες, και 3 σκάφη με 109 επιβάτες απελάθηκαν στον Λίβανο».

Σημειώθηκε αύξηση στις θαλάσσιες μετακινήσεις από τις ακτές του Λιβάνου σε σύγκριση με το 2022, ενώ ο αριθμός των επιβατών μειώθηκε κατά 15,3% την ίδια περίοδο.

«Pushback»

Από τον Απρίλιο του 2024, εντατικοποιούνται οι θαλάσσιες περιπολίες στα ανοικτά της Κύπρου. Δύο σκάφη της κυπριακής λιμενικής αστυνομίας όπως αναφέρεται, είχαν σταλεί στα ανοιχτά γι’ αυτό τον σκοπό.

Η Κύπρος, σύμφωνα με την έκθεση, «διενήργησε push backs πλοιαρίων με Σύρους μετανάστες που αναζητούσαν άσυλο. Αυτά στέλνονταν πίσω στον Λίβανο, απ’ όπου και απελαύνονταν παράνομα στη Συρία, εάν δεν είχαν εγγραφεί επίσημα στην Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες. Οι επιβάτες που απωθήθηκαν από την Κύπρο κρατήθηκαν αυθαίρετα από τη Γενική Ασφάλεια του Λιβάνου, υπό τον υπαρκτό φόβο της αναγκαστικής επιστροφής τους στη Συρία. Δύο Σύροι πρόσφυγες που απωθήθηκαν στο Λίβανο μήνυσαν την Κύπρο στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τελικά δικαιώθηκαν».

Η έκθεση έκανε ιδιαίτερη αναφορά σε δύο περιστατικά που έλαβαν χώρα στα ανοικτά της Κύπρου, ένα τον Απρίλιο και ένα τον Μάιο του 2024.

Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει, «στις 16 Απριλίου 2024 δύο πλοία της κυπριακής ακτοφυλακής και ένα πλοίο του πολεμικού ναυτικού αναχαίτισε πέντε βάρκες που μετέφεραν περίπου 500 μετανάστες που ταξίδευαν από τον Λίβανο στην Κύπρο. Τα σκάφη περιπολούσαν στη θαλάσσια περιοχή για να αποτρέψουν την είσοδο παράτυπων μεταναστών μετά από συμφωνία μεταξύ Λευκωσίας και Βηρυτού για περιορισμό των μεταναστευτικών ροών. Τα δύο κυπριακά σκάφη, που μετέφεραν 20 στρατιωτικούς το ένα και 18 αστυνομικούς το άλλο, καθώς και τα πέντε σκάφη με τους μετανάστες, ακινητοποιήθηκαν στη μέση της διαδρομής μεταξύ Κύπρου και Λιβάνου, περίπου 50 ναυτικά μίλια από τον Λίβανο. Η Λευκωσία συνεργάστηκε με τις λιβανικές αρχές για να επιστρέψει τα πέντε σκάφη στον Λίβανο. Αυτοί οι άνθρωποι παγιδεύτηκαν σε ένα σκληρό και επικίνδυνο παιχνίδι μεταξύ Κύπρου και Λιβάνου και παρέμειναν στη θάλασσα χωρίς φαγητό ή νερό. Αργότερα, η Κύπρος έστειλε άλλες δύο βάρκες με 12 αστυνομικούς που μετέφεραν φάρμακα, νερό, τρόφιμα και κουβέρτες». Κάποιες από τις βάρκες αυτές επέστρεψαν τελικά στον Λίβανο με «το Cedar Center να παρακολουθεί την κατάσταση των επιβατών σε μία προσπάθεια να αποτρέψει την απέλασή τους στη Συρία. Όσοι είχαν κάρτα ασύλου της  Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έμειναν στη χώρα και οι υπόλοιποι απελάθηκαν, αλλά επέστρεψαν στο λιβανέζικο έδαφος».

Στο δεύτερο περιστατικό, στις 17 Μαΐου 2024 «ένα σκάφος που μετέφερε 20 άτομα συριακής καταγωγής ταξίδεψε παράτυπα στην Κύπρο. Οι κυπριακές αρχές αρνήθηκαν να τους παραλάβουν και τους απώθησαν πίσω στον Λίβανο, ο οποίος με τη σειρά του αρνήθηκε να τους επιτρέψει να εισέλθουν στο λιβανικό έδαφος. Ο λιβανέζικος στρατός τους συνέλαβε και τους παρέδωσε αμέσως στο συριακό καθεστώς».