Η αδυναμία για τελικό αποτέλεσμα και όχι η φύση του ήταν ο λόγος που δεν συνάφθηκε λύση στο Κραν Μοντάνα, δήλωσε σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Ειδικό Σύμβουλος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για την Κύπρο Έσπεν Μπαρθ Έιντε.
Κατά τον Έσπεν Μπαρθ Έιντε, στο Κραν Μοντάνα υπήρξε μια συλλογική αποτυχία και οι πλευρές θα έπρεπε να αυτοαξιολογούνται και να βελτιώνονται και όχι να ρίχνονται σε blame game.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Όσον αφορά το ζήτημα της κατάργησης του ισχύοντος συστήματος εγγυήσεων, ο Νορβηγός διπλωμάτης ανέφερε ότι τα πράγματα κινούνταν προς μια “σημαντική πρόοδο αλλά έμειναν στάσιμα τα ζητήματα για τα στρατεύματα.
Σημείωσε επίσης ότι υπήρξαν σημαντικά και εποικοδομητικά ανοίγματα της ελληνοκυπριακής πλευράς.
Περιέγραψε το κλίμα του δείπνου της 6ης Ιουλίου και ότι όλοι είχαν καταλάβει που θα κατέληγε η συζήτηση.
Αναφέρθηκε σε μία συμφωνία πακέτο και μίλησε για έξι στρατηγικά θέματα που αφορούσαν την αντικατάσταση της Συνθήκης Εγγυήσεων από έναν μηχανισμό εφαρμογής, το μέλλον των στρατευμάτων, την εκ περιτροπής προεδρία, το μέλλον μιας «ιδιαίτερης τοποθεσίας» – όπως το περιγράφει, εννοώντας τη Μόρφου – το καθεστώς του περιουσιακού και την ισοδύναμη ή ειδική μεταχείριση των Τούρκων υπηκόων.
Advertisement“Αν είχαμε απαντήσει αυτά τα ερωτήματα, θα μπορούσαμε να είμαστε πέραν από το σημείο μη επιστροφής”
Απαντώντας στις επικρίσεις για την προετοιμασία των Ηνωμένων Εθνών, τόνισε ότι υπήρξε προετοιμασία μηνών.
“Είχαμε προετοιμάσει αυτό το γεγονός για αρκετούς μήνες. Αν κάποιος ήταν απροετοίμαστος, ίσως είναι οι άνθρωποι που ήταν υπεύθυνοι, όχι οι άνθρωποι που απλά τους βοηθούσαν”.
Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης:Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με τη δήλωσή σας σχετικά με τη “συλλογική αποτυχία” στο Κραν Μοντάνα. Είναι όλοι υπεύθυνοι, συμπεριλαμβανομένων και των Ηνωμένων Εθνών; Επειδή επικριθήκατε ως απροετοίμαστος.Όταν λέω ότι πρόκειται για συλλογική αποτυχία, πρέπει να πω ότι περιλαμβάνει όλους όσοι ήταν εκεί. Αν κάτι αποτύχει, όλοι πρέπει να σκεφτούν τι πρέπει να κάνω για να το βελτιώσω, αντί να τρέχω και να πω ότι όλοι οι άλλοι έκαναν τα λάθη. Πρέπει να πω ότι αισθάνθηκα πως είμαστε πολύ καλά προετοιμασμένοι. Είχαμε πάρα πολλές διμερείς συναντήσεις, πηγαινοερχόμαστε μεταξύ των εγγυητών, αναπτύσσοντας πολλές συγκεκριμένες ιδέες για την ασφάλεια και τις εγγυήσεις και μπορώ να σας πω τώρα ότι από νωρίς είχα την πεποίθηση πως η Συνθήκη Εγγυήσεων και το δικαίωμα επέμβασης έπρεπε να λήξουν αμέσως. Δεν υπάρχει χώρος γι’ αυτά σε ένα σύγχρονο κυρίαρχο κράτος.Τα στρατεύματα είναι κάτι άλλο. Μερικά από τα στρατεύματα που βρίσκονται στην Κύπρο έχουν την προέλευσή τους από τη Συνθήκη Συμμαχίας του 1960. Αυτή ήταν μια ιδέα κάποιου είδους αμυντικής συμμαχίας μεταξύ της Κύπρου και ορισμένων γειτονικών κρατών. Αυτό είναι πραγματικά φυσιολογικό. Πολλές χώρες έχουν αμυντική συνεργασία με άλλους. Μπορείτε να έχετε ή δεν μπορείτε να έχετε. Είναι μια επιλογή, υπό την έννοια ότι αν θέλετε τη στρατιωτική παρουσία. Αλλά, τα στρατεύματα που ήρθαν το 1974 κατά την άσκηση του λεγόμενου δικαιώματος παρέμβασης – το οποίο βεβαίως αμφισβητείται – δεν δικαιολογούνται πλέον στην κατάσταση μετά τη διευθέτηση, διότι βάση του τουρκικού επιχειρήματος – με το οποίο οι Ελληνοκύπριοι δεν συμφωνούν – ήταν εκεί για να αποκαταστήσουν τη συνταγματική τάξη. Αν υπάρξει διευθέτηση, υπάρχει πραγματικά μια συνταγματική τάξη, έτσι ώστε το επιχείρημα να έχει εκλείψει.Η ιδέα ήταν να αναπτυχθεί μια έννοια ασφάλειας, όπου τα στρατεύματα θα μειωθούν γρήγορα στο επίπεδο της Συνθήκη Συμμαχίας και επίσης θα επιστρέψουν στο σκοπό της Συνθήκης Συμμαχίας, την οποία θα μπορούσαμε να μετονομάσουμε. Θα μπορούσε να γίνει Σύμφωνο Φιλίας, όπου θα έχετε περιορισμένο αριθμό στρατευμάτων για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά χωρίς απολύτως καμία σύνδεση με οποιονδήποτε εσωτερικό ρόλο, με άλλα λόγια, χωρίς κανένα ρόλο στα εσωτερικά θέματα. Αυτό που ονομάσατε τέταρτο πυλώνα …
Ακριβώς. Νομίζω ότι αυτό εξυπηρετεί σε μεγάλο βαθμό την ελληνοκυπριακή ανησυχία ότι ένα σύγχρονο κράτος δεν μπορεί να έχει ένα σύστημα όπου άλλα κράτη θα διατηρούν μονομερές δικαίωμα επέμβασης. Εάν κάποια στρατεύματα επρόκειτο να παραμείνουν, ακόμα και για κάποιο χρονικό διάστημα, έπρεπε να πλαισιωθούν στη λογική κάποιου είδους αμοιβαία συμφωνημένου αμυντικού διακανονισμού, δηλαδή αυτό που αρχικά ήταν γνωστό ως Συνθήκη Συμμαχίας.Ωστόσο, για να φτάσουμε σε αυτόν τον στόχο, θα έπρεπε πρώτα να απαντήσουμε σε μια άλλη ερώτηση, που ήταν η ανησυχία των Τουρκοκυπρίων: Πώς μπορούμε να είμαστε ασφαλείς χωρίς την παρουσία τουρκικών στρατευμάτων; Τι θα συμβεί αν τα πράγματα καταλήξουν ξανά σε τρομερά λάθος, όπως συνέβη τότε μεταξύ 1963 και 1974; Τότε προσπαθήσαμε να πούμε ότι εάν είχαμε έναν διεθνή μηχανισμό παρακολούθησης της εφαρμογής τουλάχιστον για το χρόνο που θα χρειαστεί μέχρι να ολοκληρωθεί πλήρως η διαδικασία για όλες τις πτυχές της υλοποίησης, αυτό το γεγονός θα μπορούσε να αποκλείσει την ανάγκη ύπαρξης συστήματος εγγύησης, επειδή τώρα βρίσκεστε κάτω από κάποιο είδος μηχανισμού παρακολούθησης του ΟΗΕ. Αυτό, σε συνδυασμό με όλες τις εσωτερικές πτυχές – τη συνταγματική τάξη, τον σεβασμό της πολιτικής ισότητας και των μηχανισμών εσωτερικής ασφάλειας των ομοσπονδιακών και των συνιστωσών πολιτειών – θα εξυπηρετούσε αυτό το οποίο κάνει μια χώρα, με την ομοσπονδιακή, την πολιτειακή, την τοπική αστυνομία κ.λπ.Το αποτέλεσμα θα ήταν μια θεμελιώδης αλλαγή στο σύστημα ασφαλείας, αλλά ταυτόχρονα θα απαντούσε σε μερικές από τις ανησυχίες των Τουρκοκυπρίων. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα – και για μερικούς από εμάς μια επιμορφωτική εμπειρία – ήταν η δεύτερη σύνοδος της Διάσκεψης, το Μοντ Πελεράν, όπου έγινε πολύ σαφές σε όλους μας πως οι ανησυχίες του μέσου Ελληνοκύπριου και οι ανησυχίες των Τουρκοκυπρίων ήταν σε διαφορετικά επίπεδα. Οι Τουρκοκύπριοι έχουν κληρονομήσει από την ανάγνωση της ιστορίας της δεκαετίας του 1960 μια ανησυχία για τη ζωή και την περιουσία των ατόμων, αλλά και μια ανησυχία για την ταυτότητα και την κοινότητα. Έτσι οι ανησυχίες τους είναι του επιπέδου της κοινότητας.Η ελληνοκυπριακή ανησυχία είναι περισσότερο η ανησυχία για την ασφάλεια του κράτους και πώς διασφαλίζουμε ένα κυρίαρχο κράτος χωρίς κίνδυνο παρεμβάσεων από άλλες χώρες. Και οι δύο ανησυχίες είναι απόλυτα δικαιολογημένες και στην πραγματικότητα δεν είναι ασυμβίβαστες. Θα μπορούσατε να απαντήσετε και στα δύο με τον ίδιο τρόπο. Απομακρύνουμε το δικαίωμα των άλλων χωρών να παρέμβουν, αλλά διατηρούμε ένα διεθνές σύστημα που εγγυάται ότι η υλοποίηση θα συμβεί και κανείς δεν θα αποσπαστεί από το κράτος. Από αυτά που άκουσα, στο τέλος φτάσαμε στο (επίμαχο) ερώτημα και στη συνέχεια ο ΓΓ έκλεισε τη Διάσκεψη. Μήπως παρερμήνευσε τι του είπε ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών, ότι από την πρώτη μέρα δεν θα υπάρχει σύστημα εγγύησης; Αυτό συμβαίνει;
Είναι δύσκολο να μιλήσω για εμπιστευτικές συνομιλίες. Πρέπει να διατηρήσω κάποια πράγματα εμπιστευτικά. Αυτό που μπορώ να σας πω είναι ότι ο ΓΓ δεν παρερμήνευσε τίποτα. Ήμασταν στην ίδια συνάντηση και ήταν αρκετά σαφές τι συνέβαινε. Από τις διάφορες διμερείς επαφές είδαμε τη δυνατότητα να φτάσουμε εκείνη τη νύχτα στο τελικό συνολικό πακέτο. Ένα συνολικό πακέτο με πολλά στοιχεία σε αυτό, ένα από τα οποία θα ήταν το τέλος των εγγυήσεων. Εάν αυτό το πακέτο δεν παρουσιάστηκε εγγράφως σε όλους, πώς θα μπορούσε να συμφωνηθεί;
Η συμφωνία θα καταγραφόταν από εμάς αφού θα συμφωνείτο από τους επικεφαλής της αντιπροσωπείας (των αντιπροσωπειών). Είναι κατ’ ακρίβεια μια φυσιολογική διαδικασία στο τέλος παρόμοιων διαπραγματεύσεων. Όλα τα μέρη είχαν ορισμένες γραπτές προτάσεις, αλλά υπήρχαν και ορισμένα πράγματα που είπαν στον ΓΓ. Επειδή ο ΓΓ δοκίμαζε τα όρια του καθενός από τους συμμετέχοντες. Είπε, θέλω να ακούσω τι θέλεις, θέλω να μάθω ποια είναι η κόκκινη γραμμή σου και θέλω να κατανοήσω πού είναι η ευελιξία σου.
Ο ΓΓ δήλωσε ότι «αυτό κατάλαβα ότι είπε ο κ. Τσαβούσουγλου, αυτό κατάλαβα ότι είπε ο κ. Αναστασιάδης κ.λπ.”. Όταν ο κ. Κοτζιάς ή ο κ. Αναστασιάδης ρώτησαν τον κ. Τσαβούσογλου, «το είπατε αυτό» και η απάντησή του ήταν όχι, πώς θα μπορούσε αυτό να παρουσιαστεί;
Δεν είναι ακριβώς ό,τι συνέβη. Το πρόβλημα είναι ότι αυτές οι συνομιλίες ήταν εμπιστευτικές. Αλλά μερικά από αυτά που έχω διαβάσει ότι φέρεται να ανέφερε σε εκείνο το δείπνο είναι απλά λάθος. Επιτρέψτε μου να πω αυτό. Σε αυτά τα ιδιαίτερα ευαίσθητα ζητήματα, ο ΓΓ, εγώ και δύο μέλη της ομάδας μου ήμασταν σε πάρα πολλές διμερείς συναντήσεις, εξετάζοντας τα όρια των απόψεων των ατόμων, συμπεριλαμβανομένης ασφαλώς της Τουρκίας, για να δούμε αν υπήρχε ένα τελικό πακέτο που πιστεύαμε ότι θα δεχτούν οι υπόλοιποι. Έτσι, αυτό που είπε ο ΓΓ στο δείπνο βασίστηκε σε αυτές τις συνομιλίες και δεν ήταν λάθος.Επιτρέψτε μου να μιλήσω γενικά γιατί είναι ευκολότερο να απαντήσω. Ένα μέρος σε μια τέτοια συνάντηση μπορεί να πει, «αυτή είναι η θέση μου, αυτή είναι η θέση σου, αυτά δεν είναι συμβατά». Ένας διαμεσολαβητής ή ένας διευκολυντής μπορεί να πει «εάν εσείς μετακινηθείτε λίγο εδώ και αυτός λίγο εκεί, τότε, θα μπορούσαμε να βρούμε κάτι αμοιβαία αποδεκτό; Αυτό θα μπορούσε να είναι μια προφορική επικοινωνία και στη συνέχεια ο ΓΓ θα μπορούσε τελικά να πει «αυτή είναι η αναγνωσή μου της συζήτησης» (“this is my reading of the room»).Τότε θα μπορούσε να καταγραφεί. Ετσι ορισμένες φορές γίνεται σε δύσκολες διαπραγματεύσεις, όπως αυτές. Δεν είναι κάθε τι βασισμένο σε έγγραφες τοποθετήσεις.Η σταθερή μας πεποίθηση ήταν και παραμένει ότι σε αυτή τη συνολική ανάγνωση θα ήταν δυνατόν – με βάση πολλούς παράγοντες – να τεθεί τέρμα στο σύστημα εγγυήσεων. Αυτό που δεν μπορούσαμε ακόμα να πούμε ήταν ότι είχαμε την τελική απάντηση στο χρόνο της παρουσίας των στρατευμάτων. Ήταν σαφές ότι τα στρατεύματα θα ήταν μειωμένα και ήταν επίσης σαφές ότι όταν μειώνονταν θα ήταν κάτω (πίσω) στα παλιά επίπεδα. Αλλά μεταξύ της ρήτρας λήξης ισχύος και της ρήτρας αναθεώρησης δεν είχαμε ακόμα την τελική συμφωνία.Συνεπώς, προχωρούσαμε προς μια σημαντική πρόοδο όσον αφορά τις εγγυήσεις, αλλά εξακολουθούσαμε να έχουμε τα εκκρεμή ζητήματα στα στρατεύματα. Επιτρέψτε μου να είμαι σαφής: Υπήρχε συμφωνία ότι ο αριθμός τους θα ήταν πολύ χαμηλός μετά τη μείωση, ο χρόνος δεν είχε ακόμη συμφωνηθεί. Είπατε «κινούμασταν προς αυτήν την κατεύθυνση», αλλά δεν είχαμε ακόμα φθάσει στο «καμία εγγύηση».
Θα μπορούσαμε να το κάνουμε εκείνο το βράδυ. Αυτό είναι σαφές. Δεν ήταν η πρόταση του κ. Τσαβούσογλου τερματισμός της Συνθήκης Εγγυήσεων μετά από 15 χρόνια;
Η επίσημη θέση της Τουρκίας ήταν ότι οι εγγυήσεις θα πρέπει να καταργηθούν σταδιακά μετά από αρκετά χρόνια. Αυτή η άποψη ήταν γνωστή σε όλους. Αλλά πέραν τούτου, ο ΓΓ και εγώ όταν δοκιμάζαμε την ευελιξία όλων κατανοήσαμε ότι ως συμβολή στο τελικό πακέτο, θα έπρεπε να είναι δυνατόν όλοι να συμφωνήσουν σε άμεσο τερματισμό των επεμβατικών δικαιωμάτων με την έναρξη της ισχύος – αλλά, φυσικά, μόνο εάν συμφωνήσουν με το υπόλοιπο του τελικού πακέτου.Επιπλέον, θα έπρεπε αυτό να είναι μια συμβιβαστική πρόταση από το ΓΓ – όχι πρόταση από κανένα μέρος. Στη διάρκεια της διάσκεψης, ο ΓΓ, ο κ Φέλτμαν και εγώ, είχαμε όλοι μας καταστήσει σαφές σε αυτούς ότι δεν πιστεύουμε καθόλου ότι μια συμφωνία θα είναι δυνατή χωρίς τερματισμό των επεμβατικών δικαιωμάτων. Κι αυτό ήταν αυξανόμενα κατανοητό σε όλους. Γιατί λοιπόν δεν συνέχισε ο ΓΓ;
Έλαβε την απόφαση αυτή αφού πήρε την αίσθηση του τι συνέβαινε στο δωμάτιο και τι έγινε εκείνο το βράδυ. Εξήγησα επί μακρόν στο Συμβούλιο Ασφαλείας – ότι τα διαφορετικά μέρη είχαν επικεντρωθεί σε διαφορετικά στοιχεία. Οι Τουρκοκύπριοι είχαν επικεντρωθεί σε θέματα πολιτικής ισότητας και οι Ελληνοκύπριοι σε θέματα ασφαλείας. Αυτό είναι θεμιτό. Θα είχαμε μια λύση που θα προσφέρει ένα νέο καθεστώς ασφαλείας, το οποίο θα μπορούσε να αποτελεί μέρος μόνο ενός συνολικού πακέτου. Δεν μπορούσε να υπάρχει από μόνο του.
Μία διαδοχική προσέγγιση, πρώτα κάνεις την ασφάλεια, στη συνέχεια το περιουσιακό, τη διακυβέρνηση κ.λπ. δεν θα δούλευε. Στην κρίσιμη αυτή τελική στιγμή μία συμφωνία θα υλοποιείτο μόνο ως πακέτο, όπου όλοι θα κατόρθωναν να πάρουν ό,τι ήταν περισσότερο σημαντικό γι’ αυτούς, ενώ θα βοηθούσαν τους άλλους να πάρουν ό,τι ενδιέφερε περισσότερο τους άλλους.Επικεντρωθήκαμε σε αυτό, αλλά πρέπει να πω ότι υπήρξαν μερικά πολύ σημαντικά και πολύ εποικοδομητικά ανοίγματα από την ελληνοκυπριακή πλευρά … από τον κ. Αναστασιάδη, στο εσωτερικό μέτωπο. Βεβαίως, ήταν και στο πλαίσιο «υπό όρους» (pretended) ή αντικείμενο άλλο επιτευγμάτων. Δεν υπήρξαν προσφορές που θα ίσχυαν από μόνες τους. Εξαρτιόντουσαν από άλλα επιτεύγματα. Αυτό είναι λογικό. Αυτό ακριβώς προσπαθούσαμε να κάνουμε. Ο ΓΓ ρωτούσε, «ποια είναι τα τελικά χαρτιά σας, μπορείτε να πάτε λίγο μακρύτερα;» και κατά περίσταση τα μέρη μας έλεγαν» ναι, μπορούμε να προχωρήσουμε λίγο περισσότερο αν κι οι άλλοι πράξουν το ίδιο.».
Αν λοιπόν ήμασταν τόσο κοντά, γιατί δεν συνεχίσατε και ζητήσατε περίοδο «περισυλλογής» (cooling period) κ.λπ;
Θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε αύριο το πρωί, αν ήταν στο χέρι του ΟΗΕ. Αλλά χρειαζόμαστε όλα τα μέρη να συνεχίσουν και δεν διαισθάνομαι ότι αυτό συμβαίνει τώρα. Ελπίζω όμως να διαπιστώσω περισσότερα από τους ηγέτες όταν τους συναντήσω ξανά την επόμενη εβδομάδα. Ακούσατε κάποιον να λέει «Δεν θέλω να συνομιλήσω»; Η τελευταία λέξη ήταν του ΓΓ.Είπε ότι μετά από όσα που άκουσε κατά τη διάρκεια του δείπνου, δεν βλέπει καμία προοπτική συνέχισης της διάσκεψης, για παράδειγμα την επόμενη εβδομάδα, με δεδομένη τη διάθεση που δημιουργήθηκε. Ρώτησε τους συμμετέχοντες αν συμφωνούσαν και συμφώνησαν. Ήταν ένα κλειστό και πολύ ιδιαίτερο δείπνο. Αυτό που μπορώ να σας πω είναι ότι όλοι στο δωμάτιο κατανοούσαν ότι δεν πήγαινε πουθενά. Η επιδείνωση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης ήταν προφανής… Το κλίμα, ο τόνος, ο τρόπος που μιλούσαν οι άνθρωποι ο ένας για τον άλλο και μεταξύ τους δεν ταίριαζε σε ανθρώπους που επρόκειτο να ενώσουν την πατρίδα τους». Δεν είναι μυστικό ότι είστε υποψήφιος στις εκλογές της χώρας σας και κάποια στιγμή πριν από τις 11 Σεπτεμβρίου θα αποχωρήσετε από τη θέση. Και θα πάτε να αποχαιρετήσετε τα μέρη.Ναι, φυσικά θα το κάνω. Θα αποκομίσετε κατά τη διάρκεια αυτών των επισκέψεων κάποια αίσθηση την οποία θα διαβιβάσετε στον ΓΓ, ή θα είναι μόνο αποχαιρετιστήρια επίσκεψη;Θα ήθελα πάρα πολύ να ακούσω τις σκέψεις τους, τι θέλουν να κάνουν στη συνέχεια, για να μοιραστώ τις εντυπώσεις μου με τον ΓΓ τώρα που η «φρέσκια σκόνη» μετά το Crans-Montana κατακάθισε. Επειδή το τελευταίο μου κύριο καθήκον σε αυτή την αποστολή θα είναι – μαζί με την ομάδα μου – να ετοιμάσω την έκθεση του Γενικού Γραμματέα για την ιστορία αυτών των συνομιλιών. Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο κ. Αναστασιάδης και ο κ. Ακιντζί έχουν πάρει αυτή τη διαδικασία πολύ πιο πέρα από ό, τι έχουμε δει πριν. Έχουμε κυριολεκτικά χιλιάδες σελίδες εγγράφων, σημειώσεων και τοποθετήσεων. Έχουμε ένα «πηγάδι» με το τι συνέβη σε αυτές τις εκατοντάδες και εκατοντάδες συναντήσεις. Κάποιος πρέπει να κάνει απολογισμό όλων αυτών. Υποθέτω ότι το κάνουν επίσης (οι πλευρές), αλλά εμείς τα Ηνωμένα Έθνη θα το κάνουμε σίγουρα. Και πάλι, πρέπει να πω ότι, παρά την θλιβερή έκβαση της Διάσκεψης, ήμουν πολύ εντυπωσιασμένος από αμφότερους τους ηγέτες και τις διαπραγματευτικές ομάδες τους και όλα όσα πέτυχαν – σε μια πραγματικά καθοδηγούμενη από τους ηγέτες διαδικασία. Πότε πρόκειται να δημοσιευθεί αυτό το μπεστ- σέλερ;(Γελάει) … Όταν τελειώσουμε! Ξεκινάμε τώρα … Μπορεί να υπερβεί τη θητεία σας;Η πρόθεσή μου είναι να τελειώσουμε ενόσω παραμένω στα καθήκοντα. Μιλάμε για το σχετικά εγγύς μέλλον. Ανησυχείτε για το παιχνίδι αλληλοεπίρριψης ευθυνών …Πολύ. Νομίζω ότι είναι πολύ ανθυγιεινό και μετατρέπει τα περίπλοκα ζητήματα σε παρεκκλίσεις. Πρέπει να πω, από τότε που ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις Ακιντζί – Αναστασιάδη τον Μάιο του 2015, για ενάμιση ολόκληρο χρόνο δεν υπήρχε σχεδόν κανένα blame game σε επίπεδο ηγετών. Ασφαλώς ορισμένοι από τους πολιτικούς κύκλους και από τις δύο πλευρές κατηγορούν όλους τους άλλους όλη την ώρα, αλλά οι ηγέτες το απέφευγαν. Αλλά, κάποια στιγμή περίπου πέρυσι το χειμώνα αυτό άλλαξε και αρχίσαμε να βλέπουμε δημόσιες δηλώσεις που αμφισβητούσαν τις προθέσεις του άλλου και έκτοτε ένιωθα ότι αυτό γινόταν όλο και πιο δύσκολο.Μερικές φορές επικρίθηκα ότι είμαι υπερβολικά αισιόδοξος στην Κύπρο. Ίσως ήμουν! Τώρα εδώ και μισό χρόνο δεν είμαι αισιόδοξος – να είμαι ειλικρινής – και δεν θα βρείτε ούτε μια πολύ αισιόδοξη δήλωση από μένα το 2017. Αλλά εξακολουθώ να έχω αυτή την εικόνα.Καλά εντάξει – θέλω να πω τώρα – είναι καλή ώρα για να το πω – ότι ήμουν αισιόδοξος για δύο κύριους λόγους: Ο ένας ήταν επειδή είδα ότι όλα αυτά τα προβλήματα ήταν όλα απολύτως επιλύσιμα, αλλά ακόμα πιο σημαντικό, διότι για πολύ καιρό είδα την αποφασιστικότητα, την ηγεσία και τη θέληση των ηγετών να κόψουν δρόμο (cut through). Επιλύσαμε το θέμα της ιθαγένειας. Αυτό είναι μεγάλο. Επιλύσαμε τα ζητήματα των εσωτερικών ελευθεριών, θέτοντας τις βάσεις για ένα κανονικό, ομοσπονδιακό κράτος. Και ούτω καθεξής. Λύσαμε πολύ μεγάλα ζητήματα και στη συνέχεια κολλήσαμε σε ορισμένες ερωτήσεις που τις είδα ως σχετικά μικρά θέματα. Αλλά κάποια στιγμή στα τέλη του περασμένου φθινοπώρου, νομίζω ότι κάτι συνέβη το περασμένο φθινόπωρο. Οι ιστορικοί θα βρουν το γιατί. Κάποια στιγμή, το κλίμα και η εμπιστοσύνη επιδεινώθηκαν σημαντικά. Δεν μιλώ μόνο για την εμπιστοσύνη σε επίπεδο ηγετών, αλλά και η εμπιστοσύνη και η κατανόηση μεταξύ των δύο κοινοτήτων άρχισαν να αλλάζουν. Ίσως επειδή χάναμε τη δυναμική. Αυτές οι διαδικασίες έχουν το χρόνο τους κι αν ο χρόνος δεν ξοδευτεί καλά, μπορεί να χαθεί. Χάθηκε πολύς χρόνος μετά το ψήφισμα της κυπριακής Βουλής για την Ένωση, έπειτα περισσότερος χρόνος για άλλα ζητήματα και στη συνέχεια φτάσαμε στο τέλος, λίγους μήνες πριν τις εκλογές … Δεν υπήρχε πολύς χρόνος για να ολοκληρωθεί το πράγμα. Έτσι, πιθανώς αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κατηγορείστε ότι είσαστε απροετοίμαστος. Μιλάμε για περίπλοκα πράγματα όπως η συνθήκη της Βιέννης του 1955 και η συνθήκη για την απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων από τη Γερμανία κ.λπ. Ακόμα και στο Κραν Μοντάνα χάθηκε χρόνος και ο καθαρός χρόνος διαπραγμάτευσης ήταν περιορισμένος…
Πολύ καλή ερώτηση, αλλά κάπως διαφωνώ με την υπόθεση. Το καθεστώς ιδιοκτησίας, για παράδειγμα, είναι εξαιρετικά πολύπλοκο. Ακόμα κι αν έχετε μια ευρεία συμφωνία, θα χρειαστούν μήνες για να το συντάξετε. Τα ζητήματα των διεθνών συνθηκών είναι εξαιρετικά δύσκολα πολιτικά, αλλά νομικά σχετικά εύκολο να τροποποιηθούν. Δεν είναι πολύ δύσκολο να τα αλλάξουμε, από τεχνικής άποψης, όταν οι πλευρές συμφωνήσουν για το νέο περιεχόμενο. Βασικά, θέλαμε μια συνθήκη να φύγει και μια άλλη συνθήκη να αλλάξει. Αυτό θα μπορούσε να γίνει από καλούς δικηγόρους μέσα σε μέρες – κυριολεκτικά. Αν εξετάσετε τις υπάρχουσες συνθήκες, είναι πολύ σύντομες. Μερικές παράγραφοι η κάθε μία, συμπεριλαμβανομένης κι αυτής που τελικά θα τερματιστεί.Λέγοντας αυτά, δεν περιμέναμε να κατεβούμε από το βουνό με την πλήρη συμφωνία. Αυτό που ελπίζαμε και στοχεύαμε ήταν να έχουμε μια στρατηγική πρόοδο (breakthrough) σε έξι στρατηγικά ζητήματα. Τα οποία είναι:
- Πώς θα αντικαταστήσουμε τη Συνθήκη Εγγυήσεων με έναν μηχανισμό εφαρμογής;
- Τι κάνουμε με τα στρατεύματα;
- Αν θα υπάρξει εκ περιτροπής προεδρία και εάν θα είναι με διασταυρούμενη ψήφο και ούτω καθεξής.
- Τι θα συμβεί σε “ένα συγκεκριμένο μέρος” στην εδαφική ρύθμιση;
- Τι συμβαίνει με το καθεστώς ιδιοκτησίας; Θα μπορούσαν να υπάρχουν δύο καθεστώτα, ένα για τις περιοχές που υπάγονται στην εδαφική αναπροσαρμογή και ένα για εκείνες που δεν υπόκεινται σε εδαφική προσαρμογή;
Πώς αντιμετωπίζουμε το ζήτημα της ισοδύναμης ή ειδικής μεταχείρισης των Τούρκων υπηκόων;Αν είχαμε απαντήσει σε αυτές τις ερωτήσεις, θα μπορούσαμε να είχαμε ξεπεράσει το «σημείο μη επιστροφής». Θα πρέπει ακόμη να γράψουμε τη συμφωνία, όλα τα στοιχεία της συμφωνίας, αλλά να θυμάστε ότι είχαμε ήδη ετοιμάσει εκατοντάδες σελίδες. Δεν υπήρχε έλλειψη εργασίας. Από την πλευρά μας είχαμε μια εξαιρετική ομάδα, αλλά επίσης δεν μπορώ παρά να επαινέσω πολύ τον Ανδρέα Μαυρογιάννη και τον Οζντίλ Νάμι και τις ομάδες τους, που περιλάμβαναν δικηγόρους και έμπειρα άτομα, οι οποίοι έχουν ήδη κάνει πολύ από αυτό το έργο. Αυτό που θα συνέβαινε αν είχαμε επιτύχει στο Κραν Μοντανά, θα ήταν να βάλουμε τότε μια ομάδα επιφανών δικηγόρων και να πούμε: Εδώ είναι η πολιτική συμφωνία, φτιάξτε τη σε σύνταγμα. Εδώ είναι η συμφωνία για το περιουσιακό και γράψτε τη σε ένα κείμενο νόμου.Ναι, θα χρειαζόταν λίγος χρόνος, αλλά η ιδέα ήταν να ξοδέψουμε αυτό τον χρόνο.Τον Ιανουάριο του 2016 υπήρξε συμφωνία των ηγετών να αρχίσουν να εργάζονται για ένα σύνταγμα. Και οι δύο δεσμεύτηκαν ο ένας στον άλλο για να στείλουν τους καλύτερους δικηγόρους τους να αρχίσουν να συντάσσουν μόνο τα τμήματα που μπορούμε να γράψουμε. Επειδή υπήρχαν συμφωνίες και τελικά να τις συμπληρώσουμε. Δεν ξεκίνησε ποτέ. Ούτε η Οικονομία και οι τράπεζες επίσης δεν ξεκίνησαν ποτέ…Ενημέρωσα το Συμβούλιο Ασφαλείας ότι εξακολουθούμε να περιμένουμε την Αξιολόγηση της Ποιότητας των Περιουσιακών στοιχείων (AQR, που σημαίνει ποιοτικό έλεγχο του τραπεζικού συστήματος στο βορρά). Δεν ξεκίνησε ποτέ.Το ενδιαφέρον για την οικονομία είναι ότι το κεφάλαιο αυτό συμφωνήθηκε σχεδόν πλήρως, αλλά οι εργασίες υλοποίησης δεν έγιναν.Αυτό που θέλω να πω και θέλω δώσω πρώτος το παράδειγμα, είναι ότι όλοι πρέπει να εξετάσουμε τι πρέπει να είχαμε κάνει διαφορετικά. Αλλά αυτή η ιδέα ότι δεν ήμασταν προετοιμασμένοι είναι λίγο παράδοξη. Έχω ακούσει από τότε που ανέλαβα ότι αυτή (η διαδικασία) είναι καθοδηγούμενη από τους ηγέτες και ανήκει σε αυτούς και εμείς απλά διευκολύνουμε. Προσυπογράφω πλήρως σε αυτό. Αν κάποιος ήταν απροετοίμαστος, ίσως είναι οι άνθρωποι που ήταν υπεύθυνοι, όχι οι άνθρωποι που τους βοήθησαν; Από τον Ιανουάριο επιμείνατε στην αλλαγή της μεθοδολογίας, με την πακετοποίηση ορισμένων ζητημάτων.Από τον Ιανουάριο, όταν είχαμε στις 11 του μήνα την πολύ επιτυχημένη άσκηση των χαρτών – πράγμα που σημαίνει ότι βρισκόμαστε για καλά στο 5ο κεφάλαιο και στη συνέχεια στη 12η Ιανουαρίου ανοίξαμε τη Διάσκεψη με επίκεντρο την ασφάλεια και τις εγγυήσεις – καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι τα υπόλοιπα ζητήματα “make or break” (ΣΣ ικανά για να φέρουν συμφωνία ή να σπάσουν τη διαπραγμάτευση, καθοριστικά ζητήματα) ήταν λίγα αλλά μεγάλα. Θα μπορούσαμε να ζήσουμε ολόκληρη τη ζωή μας στην ουδέτερη ζώνη προσπαθώντας να τα συζητήσουμε ένα προς ένα, αλλά δεν θα απέδιδε – θα μπορούσαν να λυθούν μόνο με κάποιο πάρε-δώσε.Το θέμα της προεδρίας, για παράδειγμα, δεν θα συνέβαινε απλά μια ηλιόλουστη μέρα, εκτός αν κάποιος έλεγε «εντάξει, μπορείτε να έχετε την εκ περιτροπής προεδρία, ας δούμε τώρα τι μπορώ να πάρω». Ήταν ανάγκη να τα εξετάσουμε σε πακέτο. Εκείνη την εποχή δεν έγινε αποδεκτή και υπήρχαν κάποιοι φόβοι και αντιστάσεις στην ιδέα της πακετοποίησης, αλλά μόλις πήγαμε στο Κραν Μοντανά αυτό ήταν το παιγνίδι. Μόλις έφτασε ο Γενικός Γραμματέας, είπε αυτό που έλεγα από τον Ιανουάριο, ότι αυτό μπορεί να λειτουργήσει μόνο σε ένα πακέτο. Και είπε, μετά από καλές προετοιμασίες εντοπίσαμε έξι ζητήματα ως τα καθοριστικά ζητήματα. Όλοι τους συμφώνησαν. Ενεγράφησαν σ’ αυτό και δεν ήταν κάτι που τους αναγκάσαμε. Πρέπει να γνωρίζουμε τι συμβαίνει με τις δύο συνθήκες, με το περιουσιακό κ.λπ.Δεν χρειάζεται να γνωρίζουμε τα πάντα τώρα. Σε αυτές τις διαδικασίες θα υπάρχει μια φάση όπου οι δύο πλευρές λένε «μπορεί να λειτουργήσει ή μπορεί να μην λειτουργήσει». Έτσι θα πρέπει να προσπαθήσω να το κάνω να λειτουργήσει αλλά πρέπει να κρατήσω επιφύλαξη για τις επιλογές μου έτσι ώστε να είμαι εντάξει αν δεν λειτουργήσει. Και έπειτα φτάνεις σε ένα σημείο όπου κάνεις αυτό που ονομάζω «χειραψία», όπου μπορούμε να το κάνουμε να δουλέψει, να κάνουμε ένα κράτος. Μπορούμε να κάνουμε μια νέα κατάσταση πραγμάτων, μπορούμε να οικοδομήσουμε μια ομοσπονδιακή Κύπρο. Υπήρξε επίσης κάποια συζήτηση σχετικά με την υποβολή γεφυρωτικών ιδεών γεφύρωσης. Δεν ήταν αυτό που έκανε ο ΓΓ;Στην πραγματικότητα, δεν βάλαμε καμία ιδέα γεφύρωσης. Αντιθέτως, πήραμε αυτό που ακούσαμε από έναν ή περισσότερους από τους συμμετέχοντες και προσπαθήσαμε να βρούμε ένα σημείο συνάντησης για όλους ώστε να συγκλίνουν. Διοργανώσαμε την προσέγγιση των τεσσάρων επιπέδων – ναι – αλλά όλα τα στοιχεία αυτού του πακέτου παρουσιάστηκαν από τις πλευρές. Η κύρια συμβολή του Γενικού Γραμματέα στο Κραν Μοντανά ήταν να πει ότι αυτά τα έξι πράγματα μπορούν όλα να λυθούν εδώ, αλλά μόνο με τη μορφή ενός πακέτου. Η τραγωδία αυτού του γεγονότος που εμπόδιζε τη λύση δεν ήταν αυτό που θα μπορούσε να είναι το τελικό αποτέλεσμα, αλλά η αδυναμία να φτάσουμε σ `αυτό το τελικό αποτέλεσμα. Νομίζω ότι ξέρω ποια θα ήταν η τελική συμφωνία. Νομίζω ότι ο Νίκος Αναστασιάδης ξέρει και νομίζω ότι ο Μουσταφά Ακίντι ξέρει και ο κ. Τσαβούσογλου και ο κ. Κοτζιάς γνώριζαν πώς θα έμοιαζε το τελικό αποτέλεσμα. Και η υποκειμενική μου άποψη είναι ότι όλοι θα μπορούσαν να ζήσουν με αυτό. Αλλά δεν μπορούσαμε να φτάσουμε εκεί, γιατί παλεύαμε για το πώς θα βάλουμε τα πράγματα σε μια ακολουθία με τρόπο που θα μπορούσε να κάνει όλο αυτό να δουλέψει. Και αυτό με κάνει να λυπούμαι.
