Του Δρ. Ανδρέα Προκοπίου – Πρώην Ανώτερος Ερευνητής στον τομέα των Έξυπνων Δικτύων, στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης και ερευνητής στην Électricité de France R&D στη Γαλλία

Η Κύπρος, ένα νησί ευλογημένο με άφθονο ήλιο, θα έπρεπε να λάμπει ως παράδεισος ανανεώσιμης ενέργειας. Ωστόσο, η ενεργειακή του ιστορία είναι μια ιστορία χαμένων ευκαιριών, δαπανηρών λαθών και μιας κοινωνίας επιβαρυμένης με απαγορευτικούς λογαριασμούς.

Δεκαετίες πριν, οι ηγέτες του νησιού βρέθηκαν σε σταυροδρόμι. Ο ένας δρόμος οδηγούσε στην αξιοποίηση της άφθονης ηλιακής ενέργειας, την κατασκευή ενός ισχυρού δικτύου και την εξασφάλιση ενεργειακής ανεξαρτησίας. Ο άλλος, δυστυχώς επιλεγμένος, ήταν ένας λαβύρινθος κακοσχεδιασμένων συμφωνιών με ξένες κοινοπραξίες, χωρίς την απαραίτητη εμπειρογνωμοσύνη ή οικονομική δύναμη για την εκπλήρωση των υποσχέσεών τους.

Το αποτέλεσμα είναι ένα τοπίο γεμάτο από ημιτελή, εγκαταλελειμμένα ή υπολειτουργικά έργα. Το φάντασμα της πλωτής μονάδας FSRU, του “Προμηθέα”, στοιχειώνει τις ακτές της Σαγκάης, ενώ η κατασκευή του τερματικού στο Βασιλικό παραμένει στάσιμη και ημιτελής κάτω από τον Κυπριακό ήλιο. Επί του παρόντος, το έργο εξετάζεται από διαιτητικό δικαστήριο στο Λονδίνο, όπου ο εργολάβος κατέθεσε πρόσφατα αξιώσεις ύψους περίπου 200 εκατομμυρίων ευρώ, εκτός από τα εκτιμώμενα 550 εκατομμύρια ευρώ για την κατασκευή και συντήρηση του έργου για 10+10 χρόνια. Αυτές οι αποτυχίες δεν είναι απλώς αναποδιές. Είναι μια άμεση επιβάρυνση για τον Κυπριακό λαό, του οποίου οι λογαριασμοί ηλεκτρικού ρεύματος φουσκώνουν γιατί το κόστος των ρύπων και η τιμή του μαζούτ μεγαλώνουν.

Η ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου-Ελλάδας, που αρχικά εμφανιζόταν ως σωσίβιο για την ενεργειακή ανεξαρτησία του νησιού, έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο ερωτηματικό με αβέβαιες οικονομικές και πολιτικές συνέπειες. Το εκτιμώμενο κόστος της διασύνδεσης έχει υπερβεί κατά πολύ τις αρχικές εκτιμήσεις, φτάνοντας τα 2 δισεκατομμύρια ευρώ, έναντι των 1,4 δισεκατομμυρίων ευρώ που προβλέπονταν αρχικά. Αυτό το αυξημένο κόστος καλούνται οι καταναλωτές να το πληρώσουν μέσω των λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος, με σταθερό κόστος αποπληρωμής 0,6 σεντς ανά κιλοβατώρα για την περίοδο 2025-2030 όπως αναφέρθηκε στη παρουσίαση του φορέα υλοποίησης κατά τις διάφορες συναντήσεις με αξιωματούχους της Κυπριακής Δημοκρατίας, με το κόστος να αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω μετά το 2030. Με εκτιμώμενη κατανάλωση 5,1 TWh, το κόστος αυτό μεταφράζεται σε πάνω από 30 εκατομμύρια ευρώ ετησίως, ή περίπου 150 εκατομμύρια ευρώ συνολικά για την προλειτουργική περίοδο χωρίς να εγγυάται η επιτυχία και λειτουργεία του. Το έργο αντιμετωπίζει σημαντικές αβεβαιότητες που θέτουν υπό αμφισβήτηση τη βιωσιμότητά του αφού εκκρεμούν οι ανεξάρτητες μελέτες βιωσιμότητας, οι οποίες ίσως αποκαλύψουν νέες προκλήσεις ή αυξήσουν το κόστος. Δεν υπάρχουν εξασφαλισμένοι επενδυτές, καθιστώντας το έργο οικονομικά επισφαλές ενώ αναφορές ενώπιων της Επιτροπής Ενέργειας της Βουλής αναφέρουν ξεκάθαρα ότι ο Φορέας Υλοποίησης δεν φέρει ευθύνη εάν το έργο σταματήσει για εξωγενείς λόγους, χωρίς να μεταφέρεται οποιαδήποτε οικονομική ευθύνη στο φορέα, ενώ επίσης δεν επιστρέφονται χρήματα.

Η ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου-Ελλάδας, αν και φαινομενικά μια λύση για την ενεργειακή ανεξαρτησία, φέρει μαζί της ένα βαρύ οικονομικό κόστος. Η αύξηση του κόστους και η έλλειψη βεβαιότητας για την υλοποίηση θέτουν υπό αμφισβήτηση τη βιωσιμότητα του. Επιπλέον, η διασύνδεση αναμένεται ως από μηχανής θεός και για έναν επιπλέον λόγο. Η Κύπρος δεν έχει καταφέρει να δημιουργήσει μια ανταγωνιστική αγορά ρεύματος. Ωστόσο, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις μας στην ΕΕ, μετά τη λειτουργία της διασύνδεσης, η χώρα πρέπει να έχει ανταγωνιστική αγορά. Είναι απορίας άξιο πώς αδυνατούμε να δημιουργήσουμε μια τέτοια αγορά παρά μόνο υπό την πίεση της διασύνδεσης.

Ωστόσο, αν η ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου-Ελλάδας υλοποιηθεί υπό τις σωστές προϋποθέσεις και χωρίς τους φόβους και τα ερωτηματικά που έχουν προκύψει, θα μπορούσε να προσφέρει λύσεις σε ζητήματα που η Κύπρος δεν έχει καταφέρει να επιλύσει μόνη της μέχρι σήμερα. Μια ρεαλιστική και κριτική αξιολόγηση του έργου είναι απαραίτητη, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις προκλήσεις και τα ρίσκα, πριν από την υλοποίησή του. Η Κύπρος πρέπει να εξετάσει εναλλακτικές λύσεις για την εξασφάλιση της ενεργειακής της ασφάλειας, έχοντας ως προτεραιότητα την οικονομική ευημερία και την ενεργειακή σταθερότητα του νησιού.

Εν τω μεταξύ, το ηλιακό δυναμικό του νησιού παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτο. Παρά την αύξηση της εγκατεστημένης φωτοβολταϊκής ισχύος στο νησί, ένα τεράστιο μέρος της παραγόμενης ενέργειας, πέραν του 30%, πετάτε στα σκουπίδια λόγω ανεπαρκούς υποδομής δικτύου και έλλειψης αποθήκευσης ενέργειας. Αυτό είναι σαν ένας αγρότης με μια πλούσια σοδειά αλλά χωρίς μέσα για να τη μεταφέρει ή να τη διατηρήσει.

Ο Κυπριακός λαός βρίσκεται παγιδευμένος σε μια τέλεια καταιγίδα ενεργειακής κακοδιαχείρισης. Το νησί τους, ευλογημένο με αφθονία ηλιακής ενέργειας, αναγκάζεται να βασίζεται σε δαπανηρά και ρυπογόνα ορυκτά καύσιμα. Οι λογαριασμοί τους εκτοξεύονται καθώς άθελά τους επιδοτούν τις αποτυχίες αυτών που έχουν αναλάβει να εξασφαλίσουν το ενεργειακό τους μέλλον. Και ο ορίζοντας, κάποτε φωτεινός με την υπόσχεση της ενεργειακής ανεξαρτησίας, είναι τώρα θολωμένος από την αβεβαιότητα.